لٹ خانہ                   55

جیکب آباد و حیدر آباد اٹی اِرا بلوچ کانفرنس مَسُر، دا ہڑتوم آ کانفرنس آتیٹ قادر بخش نظامانی، محمد حسین عنقاءو سعیدی تینا ایلو سنگت آتتون اوار ساڑی ئسر۔

دا کانفرنس آتا اڈ تننگ شون و شرف و سرسہبی ٹی دا خواجہ غاتا بھلو کڑد اس مسنے ۔

بلوچستان نا تاریخ نا بابت تینا زیبدار و مستند آ کتاب “The Problem of Greater Balochistan” اٹی خواجہ ڈاکٹرعنایت بلوچ داکانفرنس آتا سرجم ءُ حوال اس تسنے۔ دا کتاب ڈاکٹر عنایت بلوچ نا ڈاکٹریٹ نا مقالہ ءِ۔ کتاب ءِ خواننگ آن پد دا معلومداری مون آ بریک کہ تاریخی پڑ آ ساڑی گواچنی تے مون آ اتنگ کن ڈاکٹر عنایت بھلو خواری اس کرینے۔ کتاب اٹی ہراَسہ ہیت ءِ سند و حوالہ غاتتون بیان کننگانے۔

دا کتاب ہیڈبرگ یونیورسٹی جرمنی ٹی نوشتہ مسنے۔ ہیڈبرگ یونیورسٹی تیویٰ جہان اٹی پنی ءِ۔ ہراٹی بھاز پنی و لائخ ءُ عالم و اُستاد ارے۔

کتاب اٹی سعیدی سے نا ذکر ہم ارے، گمان ہندا پائک کہ دا نظامانی و بزنجوصاحب نا ہمو فکری آ سنگت ءِ۔ اوفتا اسہ یاتگار ءُ فوٹو اس ہم ہلوک ءِ، ہراٹی ہر مُسٹ آک ’نظامانی، سعیدی و بزنجو‘ اوار ءُ۔

کراچی ہندا کرن انا مسٹمی عشرہ ٹی بلوچستان نا سیاسی کارندہ و جلاوطن سیاسی سروک آتا ہند ئس۔ فرنگیک دا سیاسی سروک آتا گوہنگ نا رَند اٹ ئسُر، و داڑے ہم دافتا بے سہبی کن مدامی پندل سازیک مسرہ۔

کراچی ٹی او دور اٹ سیاست تینا جم و جوش اتون مون مستی راہی روان ئس۔ کہ ہرتپہ نا بندغ آک سیاست نا پڑ آ اوار مننگ ئسُر۔ ہرافتے ٹی خوانندہ غاتیان بیدس مزور، پوریاگر، تاجر و مذہبی عالم آک ہم اوار ئسُر۔

محمد حسین عنقا، قادربخش نظامانی، نسیم تلوی آن بیدس لیاری نا بھلو کچ اسے ٹی خوانندہ تپہ ادیب و دانشور، عالم آک اوار ئسر۔ دا تحریک اٹی یوسف عزیز مگسی، میر عبدالعزیز کرد، عبدالصمد اچکزئی اس تتون ہم کوپہ ئسُر۔ لیاری نا پنی آ عالم تیان خاص کر مولوی محمد عثمان صاحب، عبدالصمد سربازی اسک دا جہد انا اولی صف آتیٹ ئسُر، (چندی پین خواجہ غاک ہم ئسُر، ہرافتا پنک داسہ کنے آن گیرام مسنو۔)

دُنکہ بلوچی زبان وادب نا پنی آ ادیب مولوی خیر محمد ندوی، غلام محمد نوردین صاحب و عبدالصمد امیری نا باوہ محترم ہم دا تحریک نا سرخیل آک ئسر۔

کنے یات ءِ 1939ءاٹی ہراتم ای اسکول اٹی ارٹمی جماعت اٹی ئسُٹ، تو ننا مڈل اسکول (نوشکے) آ مولوی محمد عثمان صاحب کراچی آن بسوسس او نوشکے ٹی تینا اخبارکن خوانندہ گراک پٹاکہ۔ کنے اونا پشاوری آ ہمو لُنگی ہم یات ءِ ہرادے نوشکے ٹی ’سابونی‘ پاریرہ۔ اونا چنکا ریش ہم ہوش آن ہنپک۔ او وخت آ او چل یاچل و پنچ سال نا وئی اٹی ئس۔ اخبار نا پن خبر اف ”البلوچ“ ئس یا ”اتحادِ بلوچاں“ ہندا وڑ و مسخت اسے ٹی نسیم تلوی صاحب ہم ننا اسکول آ اسہ وار بس۔ غلام محمد نوردین، مولوی عثمان صاحب، سامراج دشمن و آزاتی پسند ئسُر۔ اوفک الس نا شونداری و شرحالی نا خواستگار ئسُر، ہندا مسخت اٹی اوفک بلوچستان نا بزگ و لاچار آ مخلوق نا حق و آسراتی شونداری و شرحالی کن جہد کریرہ۔

دا زمانہ ٹی ’کراچی نا لیاری نا چاکیاواڑہ و گل محمد لین‘ بلوچ سیاسی پڑ آ بھاز پنی ئسر۔ محمد حسین عنقا، قادر بخش نظامانی و نسیم تلوی دا ڈول انا راجی کاریم تیٹ نن ودے اختہ خننگارہ۔

متکن آ اخبار و عبدالصمد نا چٹھی تیان اوفتا دا کڑد و گشاد نا بارو اٹی گچین و سرجم ءُ چاہنداری اس دو بریک۔ عنقا و نظامانی نا بھاز خڑک ءُ تعلقداری اس مسنے۔ ہرا مرک اسکان برجا سلیس۔

محمد حسین عنقا صاحب بلوچی زبان نا ادیب اس ئس، و ڈاکٹر عنایت اللہ بلوچ نا نوشتہ کروک آ تاریخ آن معلومداری مریک اوفک قادربخش نظامانی تون اوار بلوچی اکیڈمی نا پن اٹ اسہ ادارہ اسے نا بنداو ءِ ہم تخاسُر۔ اوفک بلوچی زبان اٹی خوانفنگ نا پروگرام ءِ ہم شون تسوسُر۔

1954ءنا سال ئس، تینا شرفمند آ بزرگ سیاستدان آتتون اختلاف تخسا پارٹی اسے نا جوڑنگ نا پڑو ءِ کریٹ، و دانا منشور ءِ شینک کریٹ۔ دا پارٹی ”دیمارﺅک الس“ نا پن اٹی جوڑ مس۔

ہمودے تیٹ ہفت روزہ ”نوائے وطن“ کوئٹہ ہراکہ مہالو گل خان نصیر نا شونکاری ٹی شینک مسکہ، داسہ غلام محمد شاہوانی اونا شونکار و ای کمک شونکار ئسُٹ۔ ”نوائے وطن“ نا اداریہ سے ٹی غلام محمد شاہوانی ”دیمارﺅک الس“ نامنشور ءِ ہم شینک کرے۔ ہندن ننا ہمو پمفلٹ ہرا ”ہمارابلوچستان“ نا پن اٹی مہالو شینک مسوسس دادے ہم اسیکا وا نوائے وطن اٹی شینک کرے۔

ہندا دے تیٹ سید ظہوشاہ ہاشمی و شرفمند آ عبدالصمد امیری صاحب بلوچی زبان نا رِداٹ کاریم نا غرَز اٹی کراچی آن کوئٹہ غا بسوسُر۔ قادر بخش نظامانی ہم ہندادے تیٹ کوئٹہ ٹی ساڑی ئس کہ ایران آ ہننگ نا ارادہ ٹی بسوسس۔ ایران انقلاب کن تیار مننگ ئس۔ دا وخت آ نظامانی صاحب ءِ انقلابی ءُ دورہ اسے نا گرج ئس۔ او دا ڈول انا دورہ تے کن بھاز بے جارات مسکہ۔

ای شیر محمد و بہادرخان کوہلو کن سرہلکُن بہادرخان منہ وخت مُست کوہلو آن تحصیلداری نا نوکری آن استیفہ تسوسس۔ نن دے ٹکی بلوچستان نا دورہ ءِ کننگ خواہسنہ۔ بہادر خان ءِ ایڑے تحصیلداری نا سوب آن بھلو مخلوق اس چاہسکہ۔ او ملازمت نا دے تیٹی ہراڑے مسوسس ہمو جاگہ نا مخلوق اٹی تینا گچین آ کڑدار و کاریم تا رَند اٹ جوان ءُ پن اس الاسس۔ او داسہ ”دیمارﺅک الس“ نا صدر و کنویننگ باڈی نا موبر ئس۔

کنے کوہلو ءِ خننگ نا بھلو وخت اسے آن شوق ئس۔ ”مست توکلی“ نا شاعری نا سفت آتے بھاز بنگسُٹ اونا شاعری کنے مری و اوفتا ڈیہہ انا زیبائی نا شیدائی کریسس۔

نن کوہلو ٹی شیرمحمد نا مہمان ئسُن۔ اونا ایلم و سیال آتتون مِلّان۔ کوہلو نا تحصیل ءِ خنان۔ تاج محمد مری نا خلق آ ہنان۔ او نن کن دعوت کریسس۔ صورت خان نا اُرا ہم ہمو خلق اٹی ءِ۔ شیر محمد و صورت خان اسہ خاہوت آن ءُ۔ ولے ہمو بلوچ نا تین پہ تینی نا جھیڑہ و بدبختیک داڑے ہم اوفتے اسٹی کن الیتوسہ۔ دا ہڑتوم آ خاہوت آک فتح خان زئی و شربت زئی اسٹ ایلو آن ناراض و مُر ئسُر۔

مڑوئی دافک بہادرخان نا سنگت ئسُر۔ بہادر خان کن ہڑتوم آک اسہ وڑ ئسُر۔ شیر محمد ننے مست توکلی نا ادیرہ اوفتا ہنکین موندآ دننگ نا بست و بند کرے۔ ہرا کوہلو تحصیل آن 20 میل مُر ئس۔ ای ہُلی نا سواری آن بلد ئسٹ۔ چنک سنی ٹی جند انا تینا ہُلی اسے آ سوار مرسا تماسُٹ ہم۔ مست توکلی نا زیارت اُست ءِ چکاکہ۔ اوڑے چندی جاگہ غاتیا مری تا نرینہ و زالبول عقیدت مند آتا نشانیک خننگارہ۔ سمو تون مست انا مہر انا نشانیک داسکان اودیم متویسُر۔

منہ دے آن پد ہُلی تیا سڑک اٹ بارکھان کن سر ہلکُن۔ کسری جانداران و اونا خڑک انا علاقہ غاتے خنان۔ داڑے سردار انور جان کھیتران نا مہمان مَسُن۔ پدا رکھنی آن مَرسا بس اَٹی فورٹ منرو آ ہنان۔ فورٹ منرو ءِ او جاگہ نا مخلوق ”نمرہ“ پائک۔ دا کوہِ سلیمان نا جاندمی پارہ نا گڈیکو شاخ آٹے۔ دا جاگہ نا ندارہ کچ آن زیات گچین و است ءِ چکوک ءُ ہند اسے۔ نن خنان ہراتم کہ پر کرے، تو ندارہ غاک چاگڑد تون چَٹ ہلسا ڈغار آ چَغین مَسُر۔

فورٹ منرو ٹی ماسٹر یار محمد صاحب و لیویز نا دفعدار اس کمال خان ننا ہم خیال سنگت ئسُر۔ ایلو دے ہمو جاگہ نا کمشنر سردار عطامحمد خان لغاری تون ملان۔ بھاز مہروان ءُ بندغ اس ئس۔ خاکی شرٹ وپینٹ اس بینوک پتن انگا ریش اتون نمہ کریکہ۔ سما تماکہ او فاروق لغاری نا الّہ ءِ۔ ڈیرہ غازی خان اٹی نن چندی بندغ آتتون مِلّان۔ او تم نن سوچانہ کہ ڈیرہ غازی خان نا بلوچ علاقہ غاتے بلوچستان اٹی اوارکننگے۔ ولے ننا دا اُستخواہی پورو متو۔ اسہ ورنا اس وکیل کھوسہ ننے سفا پارے نن شوندار آ پنجاب ءِ اِلسا انتئے پد تموک انگا بلوچستان اٹی اوار مرین؟ اوڑکن نن تون ہچ ءُ ورندی اس اَلو۔

منہ دے ڈیرہ غازی خان اٹی مرسا پدی سخی سرور، رکھنی، رڑکن نا کسر اٹی لورالائی کن راہی مسن۔ لورالائی نا چاگڑد بدل ئس۔ ای اُست آن دریٹ کہ نن لورالائی آن کوہلو کن ہناسُن۔ اوڑے کاسی قبیلہ نا ملازم اسے تون اڈ کریسُن۔ پدا سرکاری کارندہ غاک اودے بھاز تنگ کریسُر۔ داسہ او مجبور مرسا نن تون رہینگاکہ۔ او اِرا دے آن پد کوئٹہ لٹ خانہ غا بسوسس۔

ہفت روزہ تلار، تاک 12، سال 17,) 

( 27-21 March 2020