پُردڑد، پُرمہر آ، قمر نا شاعری

 

شاعری فطری اظہار نا پن ءِ کہ شاعری نا وسیلہ ٹی بندغ تینا داخلی و خارجی دڑد، احساس و جوزہ و خوشی تا اظہار ءِ کیک ایلو پارہ غا ہُرس تو شاعر مدامی فطرت ءِ نازیفک کہ شاعر فطرت نا پیداوار ءِ۔ و شاعری اسہ فطری ءُ عمل اسے۔ بھاز آ بندغ آک ننا گور آ زور اٹ شاعری کننگ نا کوشست کیرہ ولے بے سہب مریرہ۔ سوب دادے کہ ہر ہمو شاعر اس مننگ کیک ہرانا تہٹی فطرتاً دانا دا لائخی ساڑی مرے او تینٹ محسوس کیک چاہک ہم ای شاعر اس مننگ کیوہ۔

اینو نن ہرا شاعر نا گپ ءِ کننگ اُن او ”قمرمینگل“ ءِ ہرانا تعلق نوشکے نا پنی آ علاقہ ڈاک انا خلق زاروچاہ غان ءِ۔ قمر بلا شُبہ اسہ فطری ءُ شاعر اسے کہ اونا شعر تا خواننگ و بِننگ آن بندغ تینٹ پُہہ مریک کہ اوفطرت اٹ ساڑی تیویٰ گڑاتے تینا شاعری نا سرحال جوڑک:

یاد اونا جہی آ جمر مس

غم تا دریا ہِنا سمندر مس

اونا اِستار ہرازدے چمکا

ننا توبے ہموزدے اندر مس

قمر نا دا گچین آ شاعریک ہرافتیٹ دڑد و غم، ڈُکھ وویل، راج انا باتی تا بزگی، تینا پٹ و بیاوان تا بارنی و ڈکال نا ذکر تون اوار داخلی اظہار اٹی شاعر آ گدروک آ مہرومحبت نا فطری آ عمل نا خرین آ تجربہ تا تروک آ حوال دا ڈس ایتک کہ قمر ننا براہوئی ادب وشاعری نا دا پدریچ نا اسہ در پشوک آ استار اسے کہ اونئے بیرہ ڈاک ونوشکے ٹی تینا گچین آ شعرتا سوب آن مشہور و معروف ءِ بلکہ براہوئی موسیقی نا پڑ آ ہر ہمو علاقہ ٹی درستی راستی ءِ ہراڑے کہ کس براہوئی بِنک۔ قمرمینگل نا دا زیبا انگا شعر تے براہوئی نا چندی پنی آ شعر پاروک آک پارینو۔ دا اونا اولیکو شعری مجموعہ ءِ۔ فنی و عروضی رِداٹ قمر تینا شاعری ٹی زیات تر موسیقیت آ توجہ تسنے و اونا بھاز آ شاعریک موسیقی نا شون تروک دُھن آتیا لکھوک ءُ۔ ہرافتیٹ روانی اس ارے……

اگہ نن داکتاب اٹی قمر نا شعر تا سرسری جاچ ءِ ہلین تو ننے ہر موضوع آ دا کتاب اٹی شعر خواننگ کن ملک دُن کہ زیبل آ وطن کنا ہر شاعر نا شاعری ٹی ساڑی ءِ توقمر مینگل ہم وطن نا دا بیوسی تون تینا بیوسی ءِ ہمگرنچ کرسا داڑے تینا دیار اٹی داسہ حالیت ءِ خنسا تینے تینا وطن ءِ غیر انا باہوٹ اٹی سمجھک:

مَسُنہ باہوٹ ہراڑے غیر انا

کین امر تینا وطن ٹی جاگہ اف

قمر نا شاعری ٹی چندی ندارہ غاک اسہ جاگہ ساڑی ءُ۔ اونا شاعری ٹی دڑد ارے تو خوشی ہم ارے۔ اونا شاعری ٹی پنت ارے تو گلہ و غاو ہم ارے۔ اونا شاعری ٹی مہر ارے تو بے مہری نا شکوہ ہم ارے۔ اونا شاعری ٹی اونا راج راجداری راج انا باتیک وطن ڈیہہ و ڈغار وطن نا مَش جل ڈاک و پَٹ شیکان وشاشان چلتن وبولان نوشکے و تیویٰ بلوچستان ندارہ مریک۔

ہندا ندارہ کَشی قمر نا شاعری ءِ پین زیب و نمہ ایتک۔ ایہُن ہم شاعری کن جمالیات المّی ءِ۔ہندا تو آرٹ ءِ۔ اگہ دا مفک تو شاعری یا ادبی شہ پارہ و عام ہیت اٹی فرق سلپک۔ شاعری مریک ہم تشبیہ، استعارہ واشارہ ٹی ہیت کننگ اٹ۔ قمرمینگل نا شاعری ٹی تیویٰ شعری لوازم آک ساڑی ءُ کہ او تینا گپ ءِ مثال وبجازی تا وسیلہ تون مونی ایسنے۔

ہرا ندارہ کشی تا ای مہالو ذکر ءِ کریٹ او ندارہ غاک قمر نا ”نوشکل“ پنی آ نظم اٹ ساڑی ءُ۔ دا نظم اٹی قمر تینا لوز آتیٹ غٹ نوشکے ءِ مُچ کرینے۔ نوشکے نا کل مَش ودامان، ریک وملگزار، پٹ وڈاک، شیکان ومیدان، خلق و شار، بئے وبوچ، میوہ و ٹیکی تتون اوار نوشکے نا شاعر، گلوکار، ازمکار، میر و متبر، سیاستدان آتے نازیفینے:

اے نوشکل نا سرزمین

اخس بھاز ارے حسین

نن قربان مِش تا نا

نی ٹُکر بہشت انا

نا کوٹی و نا سیاہ کو

نا خیسار و نا داجو

اونا شاعری ٹی قافیہ ردیف نا گچین کاری و شونداری، تراکیب ِ اشعار، تشبیہ واستعارہ، براہوئی نا زگر انگا لوز آتا خُلنگ اونا شاعری ءِ زیبائی بشخک۔ قمر زیات تر کوشست کرینے کہ ہندن ءُ ردیف یا قافیہ اس اتیو ہرا مہالو آن براہوئی شاعری ٹی متنے یا کم مسنے:

ہائے قسمت نا کرامات آن اُست ایکیم ءِ

او بفک اونا ملاقات آن اُست ایکیم ءِ

پین اسہ خنپنہ درد خور اس تین کن دُنیا ٹی

بیدس اے بڑز کو آزار تیان اُست ایکیم ءِ

۔۔۔۔۔

ننا قسمت ٹیل ہرفینے

نن تون ضد اس بخیل ہرفینے

قمربھاز سادہ انگا لوز آتے ٹی تینا ہیت ءِ یک پہ ٹک ہندن زگر انگا لوز آتیٹ نوشکے وخاص کر ”ڈاک“ انا خلقی آ مخصوص لہجہ ٹی خُلانے کہ ہراسہ شاعر دا ڈول دا لوز آتے اتنگ کپک یعنی دا لوز آک قمر نا شاعری نا تب تو میچ کیرہ نن تون مشکل ءِ میچ کیر:

اسہ وار مہر اٹی کتی کرے او

ننے کل عمر عادتی کرے او

تینا اُست ءِ کرے جوڑ سنگ مَرمَر

ننا وا اُست ءِ موم بتی کرے او

۔۔۔۔

ہر وار زبان آن ٹغلینگک

خورک انگا قسم تے دے پُجّے

۔۔۔۔

آخری پاس شام انا ءِ اُست

مُچ کہ یاد آتے داسہ کور اونا

قمرنا شاعری ٹی غزل آک گچین آن گچین اریر۔ ولے کنے اونا نظم آک ہم بھاز دوست بسر کہ سرحال نا ہرا بسنی قمر نا نظم آتیٹ ساڑی ءِ داڑکن او سِتا کڑزک۔ قمر غزل ءِ گچین کرینے تینا اُست انا ارمان تون ہیت کننگ کن۔ آن ہمو ارمان ہرا ارمان قمر نا اُست انا خون ءِ کرینے۔ و قمر نا جند انا پاننگ نا رد اٹ کہ اونا اُست انا خون داسکان خونی آ بیٹ ءِ۔ دا ہم قمر نا تینا مہروان تون بھلو مہر اسے۔ اصل اٹی خون نا بیٹ مننگ نا ہیت قمر نا ہمو مہروان تون تعلقداری نا نشانی اسے ہرا داسہ قمر تون اف۔ ولے اُست انا خون نا نسبت قمر نا اُست آن خڑک ءِ کہ ہندا خون، ہندا ٹھپ، ہندا نشتر ہراکہ اونا اُست اٹ لگوک ءِ داڑان داسکان دتر وہنگ ءِ ہندا ٹھپ قمر ءِ شاعری کرفک:

ننے وس اف پری رنگ آتا

ننا اللہ ءِ بس ملنگ آتا

۔۔۔۔

پین ہچ اس بتو اونا دو آن

نعمت آن ایس قمر ؔکرے اِلا

ہندن قمر نا نظم آتیٹ اونا راج، راجداری مخلوق نارویہ غا مروک آ شاعریک دا کلہو ایترہ کہ قمر بیرہ زلف و رخسار نا شاعر اس اف بلکہ تینا مخلوق تینا راج ءِ ہم ہوش آن دتّنے۔

گرچکی:

محشر آن مالہ محشر ءِ داڑے

ہراسٹ تینا غم تون گِرچکی

ہب خلیک ہر اسٹ تینا مون

زندگی ہر قدم تون گِرچکی

ہندا ڈول انا پین چندی نظم آک دا کتاب اٹی ساڑی ءُ۔ دُن کہ ”پُہہ مفک“ پنی نظم اٹ بھلو گلہ شونی اسے۔

”امر شاعر مَفر“، مہروان نا ادا تے نوشت اَٹ اتسا تینا شاعری نا سوب ءِ پارینے:

شاعر ہرا کیفیت آن گدارک ہمو کیفیت ءِ تینا شعر تا سرحال جوڑسا تینا دڑد و غم خوشی تا درشانی ءِ کیک تو قمر مینگل نا ہر شاعری اسہ جتا ءُ کیفیت اسے ٹی نوشتہ مرسا جتا ءُ تاثیر اس ایتک دُن کہ اونا دا نظم: ”اوبفک“

کُٹفینے سیالی تے دُن

او عئید آتیا ہم بفک

انتظار آن ای بارِسُٹ

و دا تولوک ءِ بے غم بفک

کنے یاد ءِ کہ داکان اوار

کنا پھُل و ہتم جفت ہنار

ہجر انا خرین آ مُدّ اٹ او بھاز زہیری بھاز مونجائی و بیوسی نا کیفیت اسے ٹی دا شعر تے دڑدی مرسا پارینے ولے اوکان پد مبارکی پنی آ نظم اَٹ اونا کیفیت چَٹ جتائے:

مہر انا دشمن آتے کل ءِ کرے او شکی

پوسکن آ زند اکن او تس کنے مبارکی

کرے شامل تینے دے آ کنا او خوشی تا

ایہن محسوس کنے مسکہ بھاز کمی تا

تینا مہر ءِ سرعام تس نشان کل آتے

کن کن دستی کرے رنگ رنگ اَنا او پھُل آتے

داڑان پاش ظاہرءِ کہ او قمر نا ہنکین آ بسنے ………………

”اُست، بخت، یار“ دا ایہُن ہم بندغ نا وس آن پیشن ءُ کہ دافتے او تینا منشا ومرضی وڑ چلیفنگ تو کپک ودافتا مون آ مدام بندغ بیوس مریک دافک قمر نا ہم وس اَٹ افس، ہندا رِداٹ او بھاز زبردست ءُ نظم اس لکھانے اسہ سوال اس مون آ ایسنے کہ دافتے امر کیو ہراسٹ نا خواست آک جتاءُ ……

”وخت ءِ سلام“ داہم قمر نا گچین ءُ نظم اسے ہراٹی اودا تران ءِ شاعرانہ انداز اٹی تالان کیک کہ وخت کس اتون سلپک وخت بندغ نا سوچ فکروپام اتون اوار اونا اندازِ زندگی معاشی حالیت ءِ ہم بدل کیک اینو کس امرءِ۔ پگہ دیچا امر مرے۔ دانظم اَٹ ہندن ءُ تکراراس ساڑی ءِ۔

ہر شاعر تینا دور انا ترجمان مریک کہ حقیقی شاعر ہمودے ہرا حقیقت ءِ پاہے مبالغہ آرائی کپ تو قمر اٹی دا جیرت ارے کہ او گواچنی تے بیان کیک:

غریب کن پین امیر کن پین ءُ حکم آک

اسہ شار اٹ اِرا قانون ءِ دُنیا

مگہ منصورؔ اس پاہو نا حقدار

مگہ یوسفؑ نا جاگہ دُون ءِ دُنیا

نوشت آن بخت انا الونہ انکار

۔۔۔۔۔

اخہ در جمرک شولر اف بہار آتا اُمید

مس ہرا آب و ہوا ٹی گند اگہ بارود انا

قمر نا شاعرانہ فن اٹی دا زیبائی ہم اوار ءِ کہ او براہوئی متل وخاص بجازی تے بھاز گچین ءُ انداز اسے ٹی تینا شعرتیٹ جاگہ ترسا تینا ہیت ءِ پین سوبر و زیبدار کرینے۔ متل وبجازیک ہمیشہ اسہ زبان اسے نا بیخ وبنیاد پاننگرہ و دافتا استعمال عام ہیت وگپ اٹ تو مریک ولے شاعری ٹی ہرکس دافتے اتیک گڑا اونا علمی بصیرت ومطالعہ نا داد تروئی مریک۔ بجازی اسہ ہندن ءُ جملہ اس ہراتینا اصل معنہ غان چَپ پین معنہ اس ایتے۔ براہوئی ٹی متل ووساہت نا وڑ بجازیک ہم بھاز ءُ۔ متل و وساہت بجازیک تینے آن بھاز خڑک ءُ۔ ہنداڑان بھاز آ بندغ آک دافتا فرق ءِ پہہ مفسہ، بہرحال قمر نا شعرتیٹ دا بجازیک چندی جاگہ خننگرہ:

اُست داسکان اونا طرفدار ءِ

نن تون کَکوں ناشر کرے اِلا

دا بجازی ”کَکُوں نا شر“ یعنی اسہ بندغ اسے بھاز ذلیل وخوارکننگ ایلو معنہ ٹی ”کَکُوں“ ہرادے نن بومب ہم پانہ دا چُک ننکان پیری خلیک و مدامی تنیا مریک ہراد ے نحوست نا نشانی ہم پارہ۔ داڑے قمر ہندا معنہ ءِ ہم ایسنے کہ ککُوں ناوڑ تنیا کرے اِلا:

بیدس دید آن بہار کُٹانے

اُست آ بتر ڈغار کُٹانے

داڑے شعر اٹی ”ڈغار کُٹنگ“ ننا اسہ بجازی اسے داد ے قمر ایسنے۔ ڈغار کُٹنگ انتہائی فریشانی نا بیان کن پاننگک۔ ہنداڑتون ہم معنہ اسہ پین بجازی اس ہم ارے ”ڈغار تین مننگ“

سلوک ءُ اژدہاک پارہ اونا کوچہ ٹی دے ونن

تونگر مسنے دیر اس گلی آن اونا نت کیکک

دا شعر اٹی ”اژدہا نا سلنگ“ بجازی اسے۔ انتہائی خوف انا علامت

قمرؔ ارے داخہ دنا جان اٹی

او چنکا ہیت ءِ برام ایتک

ہیت برام تننگ ہم بجازی اسے۔ یعنی چنکا ہیت ءِ بھاز بھلن کننگ دُن کہ اُردو ٹی ہم ہنداوڑ انا بجازی اس ارے ”رائی کا پہاڑ بنانا“ (پِریش نا مَش جوڑنگ)

ننا توبے ءِ دے درے تین کن

ننا زند کور ءِ چَٹ تہاری آن

سفت کننگ نا شاعرانہ طریقہ قمر تون ءِ دُنکہ او پاہک:

خلق وشار وطن تیٹی یاکہ نا ہمسن تیٹی

نا وڑ ءُ زیبا مروس قول ءِ نا پرواہ مروس

۔۔۔۔

نناداجان نا زیات وقیمت آن

ہرا پازیب آک اونا نٹی ءِ

ہندا ڈول بے مٹ پنی نظم اٹی قمر تینا شاعری ٹی مہروان نا سفت تون کمال کرینے:

الغرض قمر نا شاعری خواننگ و بننگ کڑزک کہ اونا شاعری ٹی اونا جند انا مزاج نظر بریک و فطری پڑ آ ساڑی مہر اتون اوار مہروان نا تروک آ ڈکھ آبیان ہم قمر نا شاعری نابیانیہ ءِ۔ دعاءِ کہ اللہ تبارک وتعالیٰ قمر نا عمرءِ نن کن لکھ اس کے او مدامی ہندا ڈول تینا لمئی بولی کن قلم و تخلیق نا کمک اٹی خذمت کے: آمین

ہفتئی تلار
تاک:40
29-23 اکتوبر 2021ء
پنہ: 03