براہوئی شاعری نا سفر(6)
حمید عزیزآبادی
مولانامحمدعمر دینپوری:۔
براہوئی ادب اٹی داکان مُست مکتبہ درخانی نا پڑ آ ننے روایتی شاعری نا دروشم بھلو کچ اسے ٹی دُو بریک، ولے بنائی جدید ادب نا اولیکو گام انا ردوم براہوئی غزل نا دروشم اٹ ننے بیرہ محمد عمر دینپوری نا شاعری ٹی بھاز جوان نظر بریک، مولانا محمد عمر دین پوری نا شاعری نا جاچ ءِ ہلین تو دا حقیقت مون آ بریک کہ او نئے اسہ روایتی ءُ مُلا اس مسنے بلکہ او اسہ سیاسی گشاد اس تخنگ تون اوار اوار اسہ صحافی اس ہم ئس، او شعوری وڑ اٹ ادب نا اہمیت ءِ سرپند مرسا خاص وڑ اٹ شاعری نا پڑآ غزل نا طب و خواست ءِ ہم بھاز جوان سرپند مسنے، او براہوئی ادب اٹی ہمو شاعر و ادیب ءِ کہ او اولیکو وار براہوئی غزل ءِ براہوئی ادب اٹی غزل نا دروشم اس تس اونا غزل نا کتاب ”سودائے خام“ نا پن اٹ 1915ء اٹی شینک مس۔ ”دا کتاب اٹی عشقیہ غزلیات، کافی، مولودشریف، مناجات آک اوار ءُ، ہرا نا کُل پنہ غاک 132 ءُ، ادبی بابت اٹ اونا کل آن پنی آ کتاب سودائے خام ءِ، تبلیغی کاریم تا سوب آن او اسہ وار پدا اونا شینکاری آ پام کننگ کتو، ہندا سوب آن دا کتاب ولدا شینک متو، دا کتاب براہوئی ادب اٹی اسہ گچین ءُ نمونہ اسے نا ستاءِ کڑزک۔“(لہڑی، 2015ء،152۔153)
دا وخت اسکان اگہ نن براہوئی زبان اٹ اولیکو غزل گو شاعر مولانا محمد عمر دینپوری ءِ پان تو گمان ہندن ءِ کہ دا گپ رد مفرو۔ ولے مکتبہ درخانی نا ہرا نظریہ ئس و ہرا مذہبی خواست آک ئسر او ہمو فکر نظریہ ءِ مون آ تخسا براہوئی غزل ءِ جوان وخت تننگ کتو، اگر کہ مولانا محمدعمر دین پوری، براہوئی غزل نا کنڈآ جوان پام کروسس تو اینو غزل براہوئی شاعری ٹی تینا اسہ جتاءُ قدامت اسے نا گچین ءُ وڑ اسے اٹ خواجہ مسکہ، ولے اونا نظریاتی آکاریمک ہنداخہ در گیشتر ئسر کہ او ایلو مذہبی کاریم تیٹی پبی اختہ مس، واہم او ہرا غزل نا دروشم ءِ براہوئی شعرو ادب تون درستی راستی کرفے یخین اٹ او لکھ ستا کڑزک۔
”سودائے خام“ پنی آ کتاب اٹی براہوئی غزل نا تیوی گرج آک پورو ءُ:
محبوب جانی ناز اٹ بروک آ
درد و غم آتے تازہ کروک آ
داغ ءِ جتائی نا نی تخپہ کنے آ
کپہ کنے خوار نی دشمن تا مو ن آ
(جوہر، اپریل تا جون2002ء)
مولانا محمد عمردین پوری نا دا غزل نا دا چورک آن دا اندازہ مریک کہ او غزل نا طب و فن آن بھاز جوان واخب مسنے، ہراتم آ کہ غزل شاعری نا پڑ آ اولیکو وار تینا گام ءِ تخا تو اوٹی شاعر بیرہ تینا عشقیہ جوزہ غاتے بیان کننگ نا پابند ئس، ولے غزل ہراتم زمانہ نا ردوم و شون داری تتون اوار شون ہلسا تینے ٹی دنیا نا ایلو سرحال آتے ہم جاگہ ترسا کرے۔ اگہ دا بابت اٹ نن ہُرن تو مولانا محمدعمر دین پوری نا غزل ہم تینے ٹی پین چندی سرحال آتے جاگہ تننگ نا لائخ خننگک۔
مس کنا کاریم قلم نا آتش فشانی کننگ
وا کہ مس کاریم زبان نا زمزمہ خوانی کننگ
مس کنا ہر وخت خن تا فعل ربانی کننگ
قوم انا حال حالت آ نظر ثانی کننگ
قوم و مسلم نا ہمے دے تے نی تینا اُست آ اتہ
ایلو قوم آتیان ننے اسہ ہیت انا جوانی کننگ
بھاز قوم آتیان دنیا نا شان و شوکت ئس ننا
پہلوانی تون اوار غیرت ثنا خوانی کننگ
دن گمان الو ننے آن دیک ننا اے جوان انگا
زُو مر خن تا مرو کاریم گِریانی کننگ
دُن آ دل سوز آ بیان ءِ الے اے نی دین پور
کوشست ءِ دُوٹی ہڷ علم انا دل جانی کننگ
(لانگو،2015ء،13)
اونا دا غزل یقین اٹ ہمو دور انا نمائندگی ءِ کیک ہراتم انگریز آک تینا مذہب (عیسائی مشنری) نا تالانی ٹی لگوک ئسُر۔
مولانا عبدالمجید چوتوئی:۔
مکتبہ درخانی نا پنی آعالم مولانا نبوجان چوتوئی نا لائخ آ فرزند مولانا عبدالمجید چوتوئی 1876ء اٹ مستونگ نا خلق چوتو ژلی ٹی ودی مس او تینا دور انا اسہ پنی ءُ عالم اس گدرینگنگ تون اوار براہوئی زبان نا پنی ءُ شاعر اس ہم۔ اونا اولیکو شاعری نا کتاب ”درالمجیدی” 1909 اٹی مکتبہ درخانی نا پڑآن شینک مس۔ ہندن پد ریسہ ”مفرح القلوب” 1912ء، ”شہدالشفاء” 1939ء، ”جوش حبیب” 1941ء، ”گلشنِ راغبین” 1943ء، ”شمعتہ القلوب” 1948ء شینک مسنو۔
ہرا وخت آ نن مولانا عبدالمجید چوتوئی نا غزل نا کتاب ”جوش حبیب“ نا جائزہ ءِ ہلینہ تو اوٹی ننے عشقیہ غزل آتا اسہ گچین ءُ نمونہ اس دو بریک۔ ہراکہ 1941ء اٹی شینک مسنے۔ ”مولوی عبدالمجید چوتوئی نا غزل آتے ٹی عشق حقیقی آن بیدس عشق مجاز نارنگ ہم خننگک، مولوی صاحب براہوئی شاعری ٹی غزل نا صنف ءِ اسہ جوان ءُ ہند اسے آ سرکرینے داکان مُست ننے براہوئی زبان اٹی غزلیات نا ہچ ءُ کتاب اس دُو بفک“(بیدار،1983،33)
ولے تاریخ نا کتاب آک دا پارہ کہ داکان مُست علامہ محمدعمردین پوری نا غزل نا کتاب ”سودائے خام“ شینک مسنے۔ عبدالقیوم بیدار نا جند مولانا محمدعمردین پوری نا غزل آتا ذکر ءِ کرسا نوشتہ کیک ”براہوئیات نا عالم فاضل علامہ محمد عمر دین پوری ہم صنف غزل اٹی شاعری کرینے۔ ولے غزلیات نا دیوان ءِ براہوئی ٹی کُل آن مُست عبدالمجید چوتوئی ترتیب تس و کتابی دروشم اٹ شینک کرفے“ (بیدار،1983،35)
ولے عبدالباری لہڑی نا پٹ و پول دا پاہک کہ مولانا محمدعمر دین پوری نا غزل آتا کتاب ”سودائے خام نا پن اٹ 1905ء اٹی چھاپ مسنے۔(ہرا نا حوالہ بڑزاٹ تروک ءِ۔)
مولانا عبدالمجیدچوتوئی نا غزل رنگ:۔
ہندن ہنین اُس دلبر نا مٹ و شان ءِ خنپر
دا غم زدہ غا شانی نظر ظلم و جفاءِ بس کر
ذات انا جمال نا کُل آن نازک بدن ءِ پھل آن
خنک نا کسر آ خیالی دیدار کنے اسُت آ اتیر
یا
دوست ظلم جفا کپہ بن خواجہ کنا عرض ءِ
غمگین اُٹ دُرکو ہرنی، مُر کر کنا مرض ءِ
خنک نا خماری خیسن اناری آ
او خلکُر کنے خنجر نی، مُر کر کنا مرض ءِ
نا جوڑ آک شرابی آ کلک آک گلابی آ
ہُر رب ءِ دلبر نی، مُر کر کنا مرض ءِ
(بیدار،1983،35)
چوتوئی نا تیویٰ شاعری دینی سرحال آتیا خننگک، اگہ اونا شاعری نا خوڑتی اٹ جاچ ءِ ہلین تو اونا نعت نگاری ٹی غزل نا ہاٹی خننگک، گمان ہندن مریک کہ مولانا چوتوئی عشقیہ غزل پارینے، ولے جواب تحقیر کننگ آن پد او بیرہ نعت ءُ۔
دا وخت اسکان نا پٹ و پول نا بابت دا ہڑتوم آ غزل گو شاعرک پاکستان نا جوڑ مننگ آن مُست براہوئی شاعری ٹی غزل ءِ درستی راستی کرفیر۔
پاکستان جوڑ مننگ آن پد جدید براہوئی شاعری نا رُدوم:۔
ہرا تم کہ پاکستان وجود اٹی بس تو ایلو ادب آتا شون داری تون اوار براہوئی ادب ہم تینا روایتی وڑ ڈول آن آزاد مرسا جدید رجحان آتا کنڈآ بھاز ترندی اٹ گام خلنگ نا بناءِ کرے۔دا دور اٹی براہوئی زبان نا دانشور آک خیال کیرہ کہ ”براہوئی غزل نا بارو اٹ دا پاننگ مریک کہ براہوئی غزل ودی مننگ تون پیر مننگ اٹی ءِ یعنی او تینا نیام انا ورنائی ءِ صحیح وڑاٹ خنتنے، واہم براہوئی غزل نا تیزی اٹ ردوم چندی براہوئی نا گچین آ غزل گوشاعر آتامنت وار ءِ۔“(غمخوار،1996،5)
خیال ہندن ءِ کہ دا دور اٹی چندی علم و ادبی ادارہ غاتا بنداو تخنگا براہوئی ادبی تنظیم آک جوڑ مسُر، ٹی وی و ریڈیونا بنا، داکان بیدس سرکار تون اوار چندی ادیب و صحافیک اخبار و رسالہ غاتا ترندی اٹ شینک کاری ءِ ہم کریر۔ ہراڑان داجہہ انا ایلو زبان و ادب آتا شون ہلنگ تون اوار اوار براہوئی زبان ہم جدیدیت نا کنڈآ تینا گام تے ہرفسا کرے۔ دا شوندار آ ادارہ، تنظیم یا اخبار و رسالہ غاتا بنا مننگ آن براہوئی ادب نا ایلو صنف آتتون اوار شاعری ہم شونداری نا کسر تے خنا۔ دا دور اٹی براہوئی شاعری ءِ روایت آتیان آجو کننگ کن ننے براہوئی ادبی پڑآ چندی شاعر خواجہ غاتا پن و اوفتا کتاب آتا اسہ گچین ءُ چرجوئی اس نظر بریک۔ پٹ و پول آن دا ہیت پاش مریک کہ جائی پاکستان جوڑ مننگ آن پد براہوئی جدید ادب شون ہلسا کرے، ولے براہوئی ادب 1947ء آن دمدستی پد دُن زو اس شون ہلتو،بلکہ 1950ء آن 1960نا نیامیکو دوراٹی تینا شونداری نا کنڈ آ تینا سفر ءِ بنا کرے۔ 1947ء آن 1960ء اسکان نا دا سیزدہ سال دا نیامکیو دور اٹی گڑاس براہوئی شاعر آک تینا مدت تینٹ براہوئی شاعری نا کتاب آتے براہوئی شاعری نا پڑآ تالان کریر۔ ہرافتے ٹی ننے جدید براہوئی شاعری نا گچین آ نمونہ غاک دُو بریرہ۔ او شاعرآتے ٹی پیرمحمد نیمرغی، عبدالحق لاکھوریانی و خلیفہ گل محمد نوشکوی اس تا پنک اوار ءُ۔
ہفتئی تلار
تاک: 35
24-18 ستمبر 2021ء
پنہ: 08