وخت انا آدینک آ حسن نا قلم 1

نوشتوک اسے نا نوشت نا جاچ ءِ ہلنگ آن مُست اول سر اٹ ہمو دور انا معروضی، سیاسی و راجی حالیت آتا جاچ ءِ ہلوئی تمک کہ نوشتوک وخت انا آدینک آ تینا قلم ءِ امر وہفینے، دا رد اٹ نن ہرا وخت آ حسن ناصر نا نوشت نا دور انا جاچ ءِ ہلنگ نا کوشست ءِ کینہ تو حسن ناصر ہرا دور اٹی دُوتے لانچسا افسانہ نگاری نا بناءِ کرے، تو اوکان مہالو نائن الیون نا جہانی واقعہ ہم تدینگاسُس۔ ہرا نا سوب آن تیوی دنیا ٹی سیاسی معاشی و مزاحمتی چک و تاڑ آک دنیا غا تینا زہم ءِ تالان کریسُر۔ او چک و تاڑ آتیان ودی مروک آ حالیت آک تیوی دُنیا تون اوار اوار حسن نا ڈغار ءِ زدہ کریسُر، ہرانا زنگ برجا ئس کہ حسن نوشت نا قلم ءِ دو ٹی کرے۔ ہندا قلم ءِ ہرفنگ تون اسہ تیوی ءُ ڈکال اس اونا ڈیہہ و ڈغار ءِ قدرت نا پلّو آن ہژدہار آنبارکیدنگ ہم ئس، داسکان ڈکال نا خونی آ پنجہ غاک ڈغار اٹ سوگو ئسُر کہ ڈکال نا گواچی مروک آ ڈغار آ زمینی خداک ہم ڈکال تون ہم کوپہ مرسا اسہ وار پدا تاریخی آ چمپ ءِ حسن نا کوپہ غاتیا تخار۔ آسمانی و زمینی چمپ و آفت آتا کاریم آفت آتے حالیت آتے پین مَست و ترند کننگ ئس، بیرہ فرق دا ئس کہ اسٹ تا ساہدار آتا چڑینگ آتے آخبتی ءُ زمان اسے کن بُج کرسا اوفتے گم و گار کننگ اٹ کمکی تس، وخت اس کہ ارٹمیکو چمپ چنا تے۔ دا ہڑتوم آتا نیام اٹ ناصر ”چیہانٹ“ خلسا تینا ڈغار نا بھیم زدہ غا مون ءِ نشان تننگ نا کوشست تون اوار تینا وجود نا شاہدی ءِ ہم ایتک۔

براہوئی افسانہ نا بنائی دور انا سفر اٹ انت اس کہ شیف بڑزیک تاریخ نا پنہ غاتیا ساڑی ءُ۔ یا براہوئی افسانہ تاج رئیسانی آن ہلیس وحید زہیر، عارف ضیائ، نصیر عاقل و رحیم ناز اسکان ہرا وڑ اٹ شونداری نا مِزّل آتے سر تننگ نا کوشست آتے کرینے۔ یا دا کہ عبدالرازق ابابکی، غمخوار حیات، عامرفیاض و رحیم زام نا افسانہ نگاری براہوئی افسانہ ٹی انت جدید ءُ فکر و فن اسے نا بنداو ءِ تخانے۔۔؟ دا مُرغن آ شرہ غان چپ ای تینا نوشت نا پاناد ءِ گونڈ کرسا بسٹ حسن ناصر نا ارٹمیکو افسانہ نا کتاب ”چیہانٹ“ آ بریوہ۔ داکان مُست اگہ ای دا پاو کہ او بھاز گونڈ ءُ وخت اسے ٹی براہوئی افسانہ نا پڑ آ اسہ گچین ءُ ہند اسے نا سرجدل اٹ مزل آتا مسافر ءِ، تو کنا دا ہیت رد مفرو، او بیخی ترندی اٹ براہوئی افسانہ نا روایتی آ وڑ و ڈول ءِ نت انا کیرغ آن کرسا اینو نا خواست آتا رداٹ براہوئی افسانہ ءِ اسہ زیبا ءُ دروشم اس تننگ خواہک، او مدام ہندا گچین آ کوشست اٹ اختہ ہم خننگک۔ و ہندا سوچ و فکر ءِ تینا راہشون تکسا تینا افسانہ نا سرحال و کڑدار آتے پوسکن ءُ فکر و فن اسے تون ہم گرنچ کننگ آن بیدس تینا سرحال آتے علم و شعور نا آبریشمی پُچ بیرفسا تینا ڈغار تون ہم رنگ کیک۔ وخت اس کہ اونا ڈغار نا ویل و ڈکھ تینا جوش و مستی نا کنڈ آ پین سفر کیک تو دا ڈکھ تیوی انسانیت نا ویل اتون ہم گرنچ مرسا انسانیت نا بڑزی ءِ دروت ہلیک، گُڑا حسن دا تیوی آ ڈکھ ویل آتے اسہ پوسکن ءُ فکر و فن اسے تون تینا افسانہ غاتا و تینا سوچ و فکر انا بُن خیال جوڑ کیک۔ مننگ کیک کہ ہندا فکر و فن انا چاشنی براہوئی افسانہ نا تدوک آ دور ءِ اینو نا دور آن جتا کننگ اٹ کمکی تننگ ءِ۔ دا بنداوی آ بدلی نا عمل اٹی بیرہ اسہ فرد اسے نا کارکڑد اوڑدہ مننگ کپک بلکن داٹی پوسکن آ براہوئی افسانہ نگار آتا چِرجوئی ہم ساڑی ءِ، دا چرجوئی ٹی حسن ناصر نا فکر ی گشاد ہم ننے براہوئی افسانہ نا پوسکن آ دروشم اٹ ہم کوپہ نظر بریک ہراکہ ”مزل نا رند اٹ“ ترند آ ”چیہانٹ“ تون راہی روان ءِ۔

”چیہانٹ“ اٹ ہرا تم حسن تینا ڈغار نا دڑد ءِ محسوس کیک، اونا دا اڑکا مریک کہ ای تینا ڈغار یا ڈغار نا باتی تا تیوی آ دڑد ءِ قلم نا زبان اٹ بادوی اس ایتو، ولے اونا باسُن آ احساس و با سُن آ جوزہ غاک معروضی حالیت، ساڑی شورش (insurgency) تا سوب آن علامت نگاری ناغالف اٹ راج انا مون آ تالان مریرہ۔ ”چیہانٹ“ نا اولیکو ہرا افسانہ ”انت کنا دعا قبول مریک۔؟“ ءِ، دا افسانہ ٹی ہمو ڈکال نا کسہ قلم و کاغد نا باہوٹ مریک کہ منہ سال مُست حسن نا ڈغار آ ہژدہار نا مسیل اٹ تینا با ءِ پٹک، دا ڈکال راجی گزران آتا تیوی وسیلہ غاتے کیدسا کیک، مخلوق ءِ پُچ آنبار پڷسا، ساہدار تے ہم ریک آتیٹ ڈمب کیک یا چُر و چیل آتیٹ کرگز آتا خوراک جوڑ کیک۔ گُڑا حسن ناصر دا ڈکال نا کسہ ءِ تینا جوزہ غاتتون اوار کرسا افسانہ نا ڈیک ءِ ترفک ”انت کنا دعا قبول مریک؟“ سرحال آن درشان کیک، افسانہ ٹی ”شامیر“ پنی آ کڑدار ( شامیر یعنی میر آتا میر) ولے بزّگ آتا بّزگ ءُ انسان اس، ڈکال نا دُو آن پین بزّگی نا گواچی ءِ، لاغری آن اونا حالیت ہندن ءِ کہ تیار ءُ فصل اسے ٹیمبو اس جک کیر، حسن اونا بھیم زدہ غا خاکہ ءِ ہندن پیش کرینے کہ شاہ میر جائی خوانوک نا مون آ سلوک تینا بے وسی نا تماشہ ءِ کننگ ءِ، او افسانہ ٹی شامیر ءِ خوانوک نا مون آ سلفک دن نشان ایتک۔

”نزور آ ہڈ آتا زی آ لاغر و ہُشکن آ لخ، ہرانا زی آ اسہ بھیم زدہ ءُ مڈول اس تخوک، مڈول اٹ اِرا ٹُنگ انا تہٹی ڈب ہلوک ءُ اِرا خن ہرا گڑتی و اومیت نا نیام اٹ اسہ عجیب ءُ خلیس و بھیم اسے ٹی حیران و فریشان کلہ زڑارہ، سوزا رنگ آ لچوک آ کلک آتیا بھلا مُرغن آ دنّانک لنگڑی و بزگی آن بارّن آ جوڑک ہرافتیا رک پیہنی تفیسُر، تیدار آتے تیوی کرنچ آک اونا بزگی و بے وسی و لنگڑی نا شاہدی ءِ تِسُرہ۔“(پ،32) شامیر نا گزران نا وسیلہ ہم ہندا مال و ساہدار تیا ئس ”درخت آک بے پِری آن ہناسُر ڈنگر مسوسر ساہدار تا پڈ اوفتا مُخ آ لچاسُس، بے خوراکی آن لیزگ مسوسر، بے پری آن چندی کُر تے ٹی ڈاکی تماسس، ساہدار تا کہنگ نا حوال ہستین چرخ کریکہ آسمان چُپ ئس۔“(پ۔33) دا ’قانونِ قدرت‘ نا خاموشی آن ہراتم زمین نا زی آ آفت آتا جلہو مریک تو دا آفت آتا تیوی چمپ گیشتر غریب و لاچار آ بندغ آتیا تمک، قدرتی ءُ گپ اسے، ولے دا چُپی آن زیات خلُیس و بھیم ہمو تم آ راج آتا تہٹی روتہ خلیک کہ ہراتم ’بالادست‘ تپہ غاک راج و قوم آتا تہٹی قدرتی وسیلہ و زر دولت نا بشخ و ونڈ اٹ انصاف نا گچین آ خواست آتے پورو کننگ خواپس، ولے او دا خواپسہ ہم۔ وسیلہ غاتا ’غیر منصفانہ‘ بشخ و بانٹ نا سوب آن اسہ بھیم زدہ ءُ راج اسے نا تہہ احساس محرومی تون اوار زوراک و مظلوم آتا نیام اٹ اسہ پدین یا وخت اس باسُن ءُ جنگ اسے نا ہم سوب مریک، وچک و تاڑ آک بنا کیرہ۔ دا ہڑتوم آ تپہ غاتا چک و تاڑ درسر اسے آن دنیا ٹی ساڑی مسنے و اینو اسکان برجا ہم ارے۔ دا افسانہ ٹی ڈکال آن زیات بالادست تپہ نا زوراکی ءِ پاش کننگانے۔ ”شاہ میر“ ءِ راج اٹی ہمو شیف انا تپہ نا مسیل اٹ افسانہ نگار مون آ ایسنے کہ او قدرتی آ ڈکال آن زیات راج انا بڑزانا تپہ تون اوار مذہبی تپہ غاتا دوآن ہم احساس محرومی تا گواچی ءِ۔ داڑے افسانہ نگار تینا افسانہ ٹی انسانی تپہ ءِ پاش تو کرینے، ولے او مظلوم آ کڑدہ ءِ زروار آتیان زیات احساس محرومی نا گواچی کرینے۔ حسن مظلوم ءِ دا پاننگ ءِ کہ نے تون نا عمل دا وڑ کرینے، شاہ میر حسن نا داہیت آ نئے بیرہ حیران فریشان یاہبکہ مریک بلکن قدرت نا در آن ہم اودے مایوسی نا کور انگا کھڈ اٹی بٹک تو شامیر نا با غان دا پیش تمک کہ:

”انت کنا دعا ہم قبول مریک۔۔؟“ اونا مایوسی ہمو وخت آ پین زیات مریک ہراتم مخلوق شامیر نا دا ہیت آ ٹاٹولی کیک، مخک یعنی مظلوم آ تپہ ءِ زوراک آتا برخلاف اسہ تحریک اسے کن ہم وگائفپک یا دا تحریک نا فکر و پام حسن نا لاشعور اٹی ہڈ آن اف….؟۔ حسن ناصر ءِ دا سرپند مروئی ئس کہ قومی یا راجی ویل آتا ایسری کن قوم و راج آتا تہٹی تپہ غاتا برخلاف زند انا پڑ آ جہدو کوشست آن دا بناوٹی (تینٹ جوڑ کروک آ) تپہ غاتے چٹ کم یا اوفتا ایسر مننگ آن راج و قوم اناشون شرحالی نا باقاعدہ وڑ اٹ بنا مریک۔

ہفتئی تلار، تاک 14

10-04 April 2020