رسول حمزہ توف ”داغستان“ اٹی مجلس اس

رسول حمزہ توف 1923ء اٹی روس انا جمہوریہ داغستان نا ”سدا“ پنی آ خلق انا پنی آ شاعر حمزہ سداسا نا اُراٹی ودی مس۔

او اسہ بے مٹ ءُ نوشتکار اس ئسک کہ شاعری آن بیدس اونا نثر اَٹ نوشتہ کروک آ اسٹ انگا کتاب ”کنا داغستان“ ہنداخہ در پنی ءِ کہ دنیا نا بیست وپنچ آن زیات زبان تیٹ مَٹ مسنے۔

دا عظیم انگا نوشتکار 2003ء ٹی ماسکو، روس اٹی کزیت کرے۔ ای اونا کتاب ”کناداغستان“ آ شرہ اس مون آ اتنگ خواوہ۔

دا کتاب نا اولیکو سرحال اٹی جاگہ اس رسول حمزہ نوشتہ کیک:

”اسہ دے شاہ میل(1) نا چندی مرید آک تولوک‘ اسٹ ایلوآ تینا زمغ آتا سگار آتا تیزی نا رعب ءِ شاغنگ ئسُر، و دا آہن نا سوگوی نا اسٹ ایلو آ داشت ءِ شاغنگ ئسُر۔ ہراڑان دا زمغ آک جوڑ کننگاسُر و قرآن پاک نا ہمو پاک انگا آیات آتا ذکرءِ کننگ ئسُر ہرا ہندا زَمغ آتیا نقش ونگار اٹی نوشتہ ئسُر۔ دا مرید آتیٹ بزرگ آ شاہ میل نا خلیفہ حاجی مراد (2) ہم اوار ئس۔ اوپارے:

”داڑے پینگُن آ چِنار نا درخت نا پُدین آ سیخا ٹی تولوک نُم انت شرہ اس کننگ اُرے؟

پگہ سُہب اتون ہرا جنگ مریک ہموٹی تو نما زَمغ آتا غزہ وکرامات مون آ بریک“

رسول حمزہ توف نا دا بیان کروک آ واقعہ غان نن دا اخذ کننگ کینہ کہ ہیت تو بھاز کیرہ، ولے عمل و کڑدار پین گڑاسے۔ یعنی گفتار نا غازیک تو اسُل بھاز ءُ ہراکہ کڑدار نا غازی گری ءِ نشان تس گُڑا اودے مَڑد پا۔ ننا رہی آ ہم تو بھازیکا ہنداڈول نا بندغ آک خننگرہ ہرافک ہیت اَٹ مَش تے دڑفرہ ولے عملی پڑ آ ریک انا کچ آ ہم بفسہ۔

اسہ ہندن ءُ واقعہ اس کن تون اسہ بندغ اس بیان کرے کہ ریاستِ قلات نا خان تا وخت آ خانِ قلات ءِ جنگ اسے آ ہنوئی ئس تو لشکر ءِ تیار کننگ نا فرمان کرے۔ لشکر سرجم تیار مس تو اودے پاننگا کہ لشکر تیار ءِ، گڑا خان پارے زرس سلرے کہ اسہ سپاہی اس داسکان بتنے کنے ہمو نا انتظار ءِ کروئی تمو۔

داڑے تیارسلوک آ لشکر حیران مس کہ خان تیویٰ لشکر ءِ اسہ بندغ کن تورینے۔ دافک اسہ ایلوتون رَٹسا غاوی مرسا خار اٹ ہیت ءِ شروع کریر کہ دا امر ءُ سپاہی اسے کہ داڑکن پورا لشکر انتظار کننگ ءِ۔۔۔۔۔

دا سپاہی ہراڑکن خان تینا لشکر تون اوار انتظار ئس سُہب اتون رسینگا ہرانا پوشاک واج و ڈول اسُل پین وڑ ئس زمغ تے ہم کپ اٹ الو بلکہ ڈی اسے ٹی پیڑوک ئس۔ لشکراَٹ انتظارآن دور مروک سپاہی اس ہندا بروک آ نادُرست ءِ پارے کہ نے ٹی وا انت کرامات اس ارے کہ خان ننے کل ءِ دروناسے نے کن تولفینے۔ دا سپاہی بشخندہ تون پارے سپاہی جنگ انا پڑ آ دُرست مریک۔۔۔۔۔۔!

جنگ اٹی دشمن نا لشکرآن اخس بندغ کہ نیام آن کپ کروک تموک مسَرُ اوفک کنا خلوک مرور ایلوفک نما۔۔۔۔۔!

گُڑا لشکرداڑتون اوار سرہلک۔۔ جنگ مس گڑا جوان جنگ مس۔۔۔۔۔

خان نا لشکر نا سپاہیک خنار کہ دشمن نا چندی سپاہیک نیام آن کپ تموک ئسُر ہرافتا کچ چل آن ہم زیات ئس۔۔۔“

ننے ٹی داہم گندہ ءُ عادت اس ارے کہ نن مدام بندغ آتا ظاہری پُچ و پوشاک وڑو ڈول آن غلط اندازہ خلسا اوفتے کن منفی ءُ فیصلہ اس ترسا اونا رَد انگا کڑدار نا فوٹو ءِ یکدم تینا ذہن اَٹ جوڑ کینہ ولے ہراتم ہمو بندغ نا گواچنی کِڑد ننا مون آبریک تونن تینا بُت اٹی شکی مرینہ کہ یار دا بندغ ءِ خننگ تون یا دا نابارواٹ پین کس آن رَد ءُ تاثراَس بننگ تون نن ہم داڑکن منفی ءُ فیصلہ اس ترسا دانا شخصیت آضرب خلینہ دن کہ کس پاہے یار فلانی تو بھاز چسا ءُ بندغ اسے یا اودے ای خنانُٹ بھاز مغز ءُ بندغ اسے ولے ہراتم ہمو بندغ ءِ نی تینٹ خنسہ اوڑتون ساہت اس تولسہ اونے تون ملنگک تو داکان اونا اصل رویہ جوان انگا کڑد نا مون آ ہراوڑ بریک تو او مہالو نا پین کس انا بیان کروک آ کڑدآن چَٹ جتا ءُ پین گڑاس پیشن مریک۔۔۔۔

کنا جند اتون داوڑ انا بھاز واقعہ مسنے۔۔۔۔۔۔!

مگہ نم تون ہم وخت اس ہندن مسنے؟

…………

1: شاہ میل (1798ء تا1871ء) اسہ بزرگ اس ئس‘ ہرا علاقائی زردار و روسی زارِ شاہی نا خلاف داغستان اٹی تینا مرید آتتون اوار سلہہ بند بغاوت نا بیرک ءِ چست کرے۔ او امامت نا دعویٰ ءِ کرے‘ راہشونی نا لائخی و فوجی گشادکاری نا درشانی ءِ کرے۔ خلق گونیب اٹ تینا اُرا ٹی او 1809ء اٹی سلہہ بٹے۔ منہ وخت کالوگا پنی آ شاراٹ قید ہم مس۔ 1870ء اٹی مکہ غا ہنا ہموڑے کزیت کرے۔

2:حاجی مُراد: نوزدہمی کَرن اَٹ قفقاز نا سر زمین آروسی زار انا برخلاف اسہ سلہہ بند بغاوت اسے نا بنا مس ہرانا سرخیل شاہ میل ئس دا جنگ ہُرے اسکان چکا۔ شاہ میل تون اوار اونا اسہ سنگت اس حاجی مراد ہم پنی ءِ۔ حاجی مُراد نا شاہ میل تون اوار مننگ نا ہم بھاز پُرچس ءُ کِسہ اسے کہ حاجی مراد شاہ میل انا سنگتی آن مُست زار روس انا فوج اَٹ ئسک ہراڑے بھلو وخت اس جنگی خذمت ہم کریسس۔ ولے اوڑے اونا ازلی آدشمن احمد خان دا دوبہ خلک کہ دا بندغ شاہ میل نا سنگت اسے ودلیل دا تس کہ دانا دستارو ریش اسُل شاہ میل ڈول اٹی ءُ۔ گڑا روسی فوج احمد خان تون امنا کرسا حاجی مراد ءِ تینا سفائی کن دا شڑت تخا کہ نی ہن شاہ میل ءِ کسف بر فوج اوڑتون چل بندغ ہم کمک کن راہی کرے۔ ولے کسر اٹی حاجی مراد دا چل بندغ ءِ چم بازی ٹی کسفے اوفتیان نرا و بس شاہ میل ءِ دا کِسہ ءِ بنفے و اوڑتون اوار مس۔ ولے گڈسَراٹ 1852ء ٹی دا شوم اسہ غلط فہمی اسے نا بنداو آ پدی زارروس انا فوج اتون ہنا اوار تما و پدی پشیوان مس ولے داجار فوج اودے نرنگ کن الیتو۔ او تینا باغی آ سنگت آتتون اوار فوج اتون جنگ ترسا خلنگا۔ حاجی مراد نا کڑدار آ روسی ادب اٹی بھاز آک لکھانو خاص وڑ اٹ روس انا پنی آ ناو ل نگار ”لیوٹالسٹائی“ نا پنی آ ناول ”حاجی مراد“ اسہ گچین ءُ ناول اسے، ہراحاجی مراد نا کڑدارو سرحال آتالان ءِ۔

(برجاءِ)

ہفتئی تلار
تاک: 33
10-04ستمبر 2021ء
پنہ: 06