براہوئی شاعری نا سفر(3)

 

قدیم براہوئی شاعری نا پڑآ دا ہمو شاعر آک ئسُر کہ اوفک انگریز سامراج نا برخلاف تینا حب الوطنی نا جوزہ تون اوار مزاحمتی شاعری نا رنگ آتے درشان کریر۔

ہندا دور اٹی انگریز آتا برخلاف مکتبہ درخانی نا پڑآن ہم اسہ ردعمل اس مون آ بس۔ مکتبہ درخانی نا کالخواہ تا ہندا نظریہ ئس کہ انگریز سامراج داجاگہ نا بلوچ (براہوئی و بلوچی ٹی ہیت کروک) مخلوق ءِ دین اسلام آن چپ کرسا اوفتے تینا مذہب (عیسائی) آ اتنگ نا سازش اس کننگ ءِ، تو دادے مون آ تخسا تحریک بنا کرے و مکتبہ درخانی نا بنداو ہم ہندا سوب آن تخنگا کہ انگریز تینا عیسائی مشنری ٹی سرسہب مف۔ داڑان دا پاش مریک کہ بُڑزکو شاعر آتا سوچ و نظریہ حب الوطنی ئس، وخت اس کہ مکتبہ درخانی تون تعلق دار آ ادیب و شاعر آتا نظریہ پورو وڑاٹ مذہبی ئس۔ دا ہڑتوم آ سوچ آتا اگہ نن تقابلی جاچ ءِ ہلین تو ننے دا بارو اٹ مکتبہ درخانی نا کنڈ آن انگریز آتا برخلاف دن ءُ ہچ ءُ مزاحمتی شاعری اس دُو بفک، ہرا وڑ کہ بُڑزکو ایلو محب وطن شاعر آک تینا مزاحمتی شاعری نا جوزہ غاتے درشان کرینو۔ ”مکتبہ درخانی نا مچ دور مزاحمت ئس، ولے داٹی مزاحمتی فکر و گشاد بھاز کم ئس، دا دور اٹی دن ءُ ہچ ءُ شاعر اس دو بفک۔ اسہ اندازہ اس دا ہم مننگ کیک کہ مکتبہ درخانی ہچ ءُ مزاحمتی ءُ شاعر اس مونی اتتنے۔ انتئے کہ دا دور انا شاعر آک شاعر کم و مُلا زیات ئسُر، ہرافتا سوچ خیال مذہبی سرحال آتیان لپر اس۔“ (سنی، جولائی 2015، 196) مکتبہ درخانی نا عالم آتا خیال ئس کہ انگریز تینا عیسائت نا مذہب نا تالانی کن بلوچستان آ تینا کوزہ ءِ کرینے، ولے انگریز مذہب تون اوار اوار براہوئی بلوچ نا لسانی چک و تاڑ آتے ہم تہو تننگ تون اوار قبائلی و راجی نظام ءِ بھاز زہمی کرے، ہرانا سوب آن بلوچستان اٹی سرداری نا لالچ اٹی ایلم نا دُو آن کشت و کوش ہم مس۔ بیرہ مذہبی الو۔ اؤ۔۔۔! دا ہیت ہم درست ءِ کہ فرنگی تینا مذہب (عیسائیت) ءِ ہم تالان کننگ نا سازش آتے ٹی مشغول ئس۔ دا بابت فرنگی تینا عیسائیت نا تبلیغ ءِ کننگ کن 1905 و 1917ء نا گیری ٹی ”بائبل سوسائٹی پنجاب“ نا پڑآن انجیل مقدس (یوحنا) نا بلوچی و براہوئی زبان اٹ ترجمہ تون اوار اوار کیہی عیسائی لٹریچر آتے مخلوق اٹ تالان کننگ نا بنا ءِ کرے۔ مکتبہ درخانی نا پڑآن ہم قرآن پاک نا بلوچی و براہوئی زبان اٹ ترجمہ مننگ تون اوار پین چندی اسلامی کتاب آک ترجمہ و نوشتہ مسُر۔ ولے انگریز آتا برخلاف دن ءُ ہچ ءُ شاعری یا نثر اس مون آ بتو، ہرافتے ٹی انگریز ءِ بد پاننگانے یا انگریز ءِ دا کوزہ گری نا برخلاف ”کافر و لعین“ نا پن اٹ یات کننگانے۔ مکتبہ درخانی بیرہ اسلامی لٹریچر ءِ مخلوق اٹ تالان کننگ نا زمواری تے سر تس۔

مکتبہ درخانی نا عالم شاعر آتا جاچ ءِ ہلین تو اوفتے ٹی ننے پنی آ عالم مولانا نبوجان قلندرانی نا پن ہم گروشک ترسا نظر بریک۔ اونا شاعری نا سرحال بیرہ مذہبی رنگ اٹ تاریخ نا پنہ غاتیا ساڑی ءِ، او نئے بیرہ اسہ عالم شاعر اسے نا حیثیت اٹ تینا شاعری نا دُرآتے درشان کرینے، بلکہ او اسہ منظوم مترجم اسے نا دروشم اٹ تینا لائخی تے تالان کرینے، اوتینا شاعری ٹی غیرشرعی رسم و رواج آتے شیف خلسا مخلوق ءِ شریعت نا رداٹ زند ءِ تدیفنگ نا رمائشت ءِ کرینے۔

مسڑ ءِ کرے تینٹ بہا

اودے پِٹ کبو اے خاص و عام

لب تفک او گیشتر آ

انت اکن ہلکُنو مستر آ

ای ہم ہلیوہ ہلپرہ

چابو عقل آن مس خام

ہندا نفع چا گندہ ءِ

حیا خواجہ نا شرمندہ ءِ

اے رب تعالیٰ مہربان

ایت پناہ نی دافتیان

(براہوئی،2014،93)

مولانا نبوجان لب ہلنگ ءِ مسڑءِ بہاکننگ نا ارٹمیکو پن تِسنے۔ اونا شاعری ناکتاب آک ”ناصح البلوچ“ ”نصیحت نامہ“ نا پن اٹ ساڑی ءُ۔ وخت اس کہ ”تحفہ الغرائب“ مولانا اشرف الدین بخاری نا فارسی شاعری نا کتاب ”نام حق“ نا براہوئی منظوم ترجمہ ءِ۔ ہراکہ 1888ء اٹی شینک کننگا۔

مولانا نبوجان نا فرزند مولانا عبدالمجید چوتوئی مکتبہ درخانی تون تعلقدار چندی کتاب آتانوشتوک ءِ، ہراتم نن اونا براہوئی شاعری نا جاچ ءِ ہلینہ تو اونا شاعری دن تو مذہبی رنگ اٹی ءِ، ولے ہراوخت آنن اونا شاعری نا کتاب ”مفرح القلوب“ و ”جوش حبیب“ نا جاچ ءِ ہلینہ تو او کتاب آتے ٹی اونا عشقیہ غزل آک عشق مجازی ءِ پوڑی جوڑ کرسا عشق حقیقی نا کنڈآسفر کرینو۔ ”مولوی عبدالمجیدچوتوئی نا غزل آتے ٹی عشق حقیقی آن بیدس عشق مجازی نا رنگ ہم خننگک۔ مولوی صاحب براہوئی شاعری ٹی غزل نا صنف ءِ اسہ جوان ءُ مقام اسے آ سرکرینے، داکان مُست ننے براہوئی زبان اٹی غزلیات نا ہچ ءُ دیوان اس دو بفک۔“ (بیدار،1983،33) دن تو عبدالمجید چوتوئی، براہوئی زبان نا متکن آ شاعر آتے ٹی حساب مریک، واہم اونا شاعری ٹی جدیدیت نا عنصر ننے غالب نظر بریک۔ یخین اٹ عبدالقیوم بیدار نا ہیت تینا جاگہ غا درست ءِ کہ داکان مُست براہوئی غزل نا دا وڑ ءُ رنگ ننے دُو بفک۔

مولاناعبدالمجید چوتوئی نا غزل نا رنگ دا وڑ ءِ:

”چانڑدہ نا توبے پُھل آتا نیام اٹی خوش رنگ توسنُس

خن تتون کجل خمار آ اُست اٹی سُم خلکُنس

لال انگا بادامی خنک نا آہو ءِ شرمی کریر

دا شکار ءِ شاہ خوباں دام اٹ تینا ہلکُنس

نا فراق آن عشق نا بیمار اریٹ ای اے طبیب

نی دوا دارو کن اونا حکیم آ آخر ہنوس“

(بیدار،1983ء،45)

مولانا عبدالمجید چوتوئی عشقیہ غزل گوئی تون اوار تینا شاعری نا سرحال آتے ٹی مذہبی رنگ آتے ہم اوار کرینے، او دا سوب آن کہ اونا ہم تعلق مکتبہ درخانی آن مسنے۔ مکتبہ درخانی نا جید آ عالم آتے ٹی مولانا محمد عمر دین پوری نا پن و شاعریک ننے نظر بریرہ۔ (ہراتم آ کہ انگریز بائبل ءِ براہوئی ٹی ترجمہ کرے تو مولانا دین پوری قرآن پاک ءِ براہوئی زبان اٹ ترجمہ کرے) اگہ کہ مولانا قدیم براہوئی شاعر آتے ٹی حساب مریک واہم اونا کلام اٹ ننے جدید نا رنگ نظر بریک اونا شاعری ٹی غزل نا چاشنی ساڑی ءِ، پاش وڑ اٹ اونا شاعری ٹی دنیاوی عشقیہ شاعری نا رنگ آک خننگرہ۔

محبوب جانی نی ناز اٹ بروک آ

دڑد و غم آتے نی تازہ کروک آ

داغ ءِ جتائی نا نی تخپہ کنے آ

کپہ نی خوار ہمسر تا نیام آ

(براہوئی،2014،103)

مولانا محمد عمر دین پوری اگہ کہ براہوئی زبان نا متکن آ شاعر آتا لڑ اٹی ءِ، ولے اونا خیال آتے ٹی اسہ پوسکنی اس خننگک، او تینا ہمسر شاعر آتیانبار روایتی ءُ نظم نوشتہ کتنے، بلکہ او غزل نا فن و طب آن ہم واخب مسنے:

”مس کنا کاریم قلم نا آتش فشانی کننگ

وا کہ مس کاریم زبان نا زمزمہ خوانی کننگ

مس کنا ہر وخت خن تا فعل ربانی کننگ

قوم انا حالت علالت آ نظر ثانی کننگ

کوشست ءِ دُوٹی اہل علم انا دل جانی کننگ“

(لانگو،2015ء،13)

مولانامحمد عمردین پوری نا، لائخ آ مسڑ گودی تاج بانو ہم مولانا نا پدین آ سیخاٹی ردسا تینا دور انا عالم شاعر اس تدینگانے او ہم مکتبہ درخانی نا پلٹ فارم آن نیاڑی تے دین اسلام آن خڑک کننگ اوفتے شریعت نا رداٹ زند ءِ تدیفنگ نا رمائشت کننگ کن درس و تدریس نا چرجوئی ءِ برجا تخا۔ کہ نرینہ غاتتون اوار اوار نیاڑی تاہم دین اسلام نا بارواٹ راہشونی مرے۔

ہراتم گودی تاج بانو نا باوہ مولانا محمد عمردین پوری دا کوڑی آن موکل کرے تو او تینا باوہ نا کزیہ غا تینا ڈکھ غم تا درشانی ءِ داوڑ کرینے:

”جدائی نا دا غم اسے چاپرہ ای او

جدائی دے آدے نے روشنی او

جدائی جاہ اسے پُر ماتمی ءُ

جدائی عمر اسے نے عشرتی ءُ

جدائی پُچ اسے بے زینتی ءُ

مفک پیہن ہمیشہ خازگی او

جدائی بے سیالی سے بے کسی سے

جدائی عاجزی سے بے کسی سے“

(بیدار،2001،73)

گودی تاج بانو نئے بیرہ براہوئی زبان نا شاعر اس ئس بلکہ او بلوچی، فارسی ٹی ہم شئیر پاننگ نا لائخی تخاکہ اونا لائخی دا کچ اسکان الو بلکہ مولانا محمد عمردین پوری ہمو وخت اٹی توئی ”الحق“ رسالہ اس ہم شینک کرفیکہ ہرانا مسخت دین اسلام نا تعلیم آتے مخلوق اٹی تالان کننگ ئس، تو گودی تاج بانو ہم نیاڑی تا شرعی ویل آتے ہندا رسالہ ٹی نوشہ کننگ نا زمواری تے پورو کریکہ، نن دا پاننگ کینہ کہ گودی تاج بانو اسہ شاعر اسے تون اوار اسہ نثر نگار اس ہم ئس۔

مکتبہ درخانی آن پین چندی عالم شاعر آک ہم ئسُرہ ہرافتے ٹی مولوی عبدالباقی درخانی، مولوی عبدالغفوردرخانی نا پنک ہم قدیم براہوئی شاعری نا پڑآ خننگرہ۔ ولے ہرا دور اٹی مکتبہ درخانی نا بنداو تخنگا ہمو دور اٹی کچھی علاقہ ٹی اِرا صوفی شاعر پین ہم ئسُر، ہرا انگریز نا برخلاف مکتبہ درخانی نا شاعر آتیان چَپ مزاحمتی شاعری کریر، و مکتبہ درخانی تون تینا سیالی و خڑکی ہم گنڈتوس۔ و ہندن اوفتا کُل آن جتا شاعری ٹی صوفیانہ رنگ ہم درشان ئس۔ اوفتے ٹی اسٹ اس براہوئی زبان نا صوفی شاعر تاج محمد تاجل ئس و ایلو فیضل فقیر نا پن اٹ تاریخ نا پنہ غاتے ٹی ساڑی ءِ۔ حالانکہ مکتبہ درخانی نا بنداو ہم کچھی آن ئس و دا ہڑتوم آ صوفی شاعر آک ہم علاقہ کچھی آن تعلقدار ئسُر وخت اس ہم تاریخ دا ڈس ءِ تفک کہ دا ہڑتوم آ شاعر خواجہ غاتا ہِن بر مکتبہ درخانی آ مسنے، بلکہ اوفک تینا صوفیانہ شاعری تون مَست مشغول ئسُرہ۔ سوب دا مننگ کیک دا ہڑتوم آ شاعر آک صوفیانہ فکر نظریہ یعنی طریقت تون گنڈوک ئسُر، وخت اس کہ مکتبہ درخانی نا عالم آک شریعت نا پیروکار ئسُر۔گمان ہندن ءِ کہ دا شاعرآک مکتبہ درکانی نا عالم آتتون تینا ہچ ءُ خڑکی اس تختنو۔

ہفتئی تلار

تاک: 32

28 اگست 03- ستمبر 2021ء

پنہ: 08