براہوئی زبان متکنءِ نوشت آک تے انتئے متکن افس؟                          5

زی آکوشی یا کوشانی تے سیتھی (Seythian) آر ین ہم پاننگانے۔ کوشی یا کوشانی بادشاہک، اگہ آرین ئسُر، تو تاریخ نا رداٹ نن دا پاننگ کینہ کہ، اوفتا بننگ آن مُست براہوئی پاروک آک داڑ ے ہندی مسنو۔ انتئے کہ دا بارو اٹ زی آ خوانان کہ بھاز آتاریخ دانک نوشتہ کرینو کہ آرین آتیان مُست براہوئی پاروک آک دا علاقہ غاتے ٹی ہندی مسنو، آرین آک اوفتیا جلہو کریر، ہمو جلہو آتا سوب آن براہوئی پاروک آک دانگ اینگ چَٹ ہلکُر۔

دا ہیت انا پک کننگ کن ڈیوڈ میک الپن نوشتہ کیک کہ ”براہوئی پاروک آک ہندوستان آن بروک افس، بلکن آریا تا زمانہ غان، ہزار آ سال آتیان مُست دا علاقہ غاتے ٹی ساڑی مسنو۔“

دا بارو اٹ تاریخ ایران نا مصنف سید اصغر علی شاہ جعفری ہم دن سلاہ ترسا لکھک کہ:

”دا وخت انا بلوچستان (پاکستانی بلوچستان) نا علاقہ ٹی اسہ پنی ءُ قبیلہ اس آباد ئس، دا براہوتی (براہوئی) نسل انا دراوڑ قوم آن ئس، دانا بندغ آک ایران اٹی آریا خاہوت آتا، بننگ آن مُست ایران نا ہمو علاقہ غاتے ٹی آباد مسوسر۔ داسکان ہمونا نشانیک بلوچستان اٹی ساڑی اریر، خاص راجی زند، زبان، رسم ورواج و شرک و پال آتے ٹی او تینا مُتکنیءِ، دا وخت اسکان یات آن دتنو۔“(۸)

دا نوشت اٹی اگہ نن براہوتی آن مراد براہوئی ءِ ہلین، تو داٹی ہم پاش مریک کہ آرین آتیان مُست براہوئی داڑے ساڑی مسنے۔ دا نوشتوک براہوئی زبان و اونا پاروک کل ءِ دراوڑ پاہک۔ مُستی بروک آ حوالہ غاتیان معلوم مریک کہ براہوئی دراوڑ آخا بلکن کوشانی ترک آتتون گنڈنگک، ایلو داکہ براہوئی زبان دراوڑی آتیان اف بلکن کوشانی یعنی ترکی زبان آتا بنداو آن ءِ۔

موہنجو داڑو و ملک توران نا زمانہ غان گُڈ، سکندر مقدونی نادور انا سکہ کہ، اونا ذکر مُستی بریک اونا نوشت آتے ہم براہوئی زبان نا پارہ۔ مہالو ذکر مس کہ پولکار آک داہم پارہ کہ پاکستان نا کل آن مُتکن آ بولی بیرہ براہوئی مننگ کیک، دابارو اٹ پین سونج و رونج برجا ءِ۔“(۹)

ہندا وڑ قلات اٹی پندران نا علاقہ غان منہ میل مُر، اسہ تلار اسے آ، مُست انا ہرا نوشت آک اینو اسکان اریر،اوفتیا تبصرہ کرسا لانگ ورتھ ڈیمز لکھک کہ:

”دا قیاس مننگ کیک کہ دا ہمو مُست انا باشندہ غاتا زبان مسنے، ہرا کہ قلات کوہستان اٹی بلوچی یا کردگالی بولی ٹی ہیت کروک آتا بَننگ آن مُست داڑے آباد ئسُر۔“

ہندُن اوغانستان اٹی ”پیلو سرہ وہ شالوکیا پنی آ مندر“ آتا، پنک کہ اوفتا ذکر مہالو مس، براہوئی ٹی مننگ آن، پاش مریک کہ براہوئی بولی، زمانہ سے ٹی درس و تدریس و عبادت گاہ تا بولی اس ہم مسنے۔

مورخ اس داہم لکھانے کہ:

”انسان نا کم آن کم پنچ ہزار سال مستر مسیح (یعنی ہفت ہزار سال مُست) انا بھاز آ نایاب آ، پنہ غاک مون آ بننگ اٹی ءُ، اوفتیان دا ہیت پک مننگ مسنے کہ، سطح مرتفع قلات (ساراوان جھالاوان) نا مُست انا سیوائی باتیک، دراوڑ آخا بلکن کوشانی ئسُر، ایلو داکہ براہوئی بولی دراوڑ اف بلکن کوشانی زبان آتا بنداو آن ءِ۔“(۰۱)

پروفیسر جاوید اختر نوشتہ کیک کہ : ”آغا نصیر خان احمد زئی تینا اسہ مضمون اسے ٹی لکھک ”براہوئی زبان تورانی زبان تا خاہوت آن ءِ۔“ ہندا وڑ قیوم بیدارنا مضمون اسے ہم ایتک کہ اوٹی او لکھانے کہ تاریخ نا شاہدی تیان معلوم مریک کہ براہوئی زبان مرکزی ایشیاءنا تورانی زبان تا خاہوت آن ءِ۔ ۳۵۸ سال مستر مسیح ٹی براخوئی کرد آک بلوچستان اٹی تینا حکومت ءِ جوڑ کریر تو دا جاگہ نا اصلی تورانی ترک قوم آک ہموفتتون گڈووڈ مسُر۔(۱۱)

ہندا وڑ اٹ بولی تا بارو اٹ، آرنلڈ جے۔ٹائن بی ہم نوشتہ کیک کہ:

سر زمین ءِ سنعاراٹی بابل نا پوسکُن آ جوڑ مروک آ شار انا ناپورو آ بُرج انا کیرغ آن بولی تا اختلاف نا ہرا افسانہ ءِ بیان کیرہ، بولی تا اختلاف نا ہندا افسانہ زندگی نا اسہ راستکی اس معلوم مریک، بولی تا عطیہ رسول آ تا طبعی لائخی تیٹی اولیکو ودکی ئس، ہرافتا زی آ فرض مسوسس کہ مچ دنیا ءِ ”مذہب اعلیٰ“ نا حلقہ بگوش کیر“۔(۲۱)

”جے ،ٹائن بی“ آنبار ابو حنیفہ الدینوری تون اوار اوار ذوالفقار ارشد گیلانی، ”تاریخ کا سفرجلد اول، پبلشر علم دوست لاہور“ پنہ ۹۰۱، ۰۲۱، آنریبل سید امیر علی، ”روح اسلام“ اردو ترجمہ محمد ہادی حسین پنہ ۰۱،۵۱ غا، خُڑک خُڑک ہندا وڑ پارہ کہ اللہ تعالیٰ نا کُنڈ آن ہرا وخت آ نوحؑ انا اولیاد آ علاقہ غاک بشخنگار، تو ہمو وخت آ اللہ تعالیٰ اوفتا بولیءِ ہم بدل کرے، ننِکان تو بولی تاسریانی زبان ئس، ولے سہب انا کہ بش مسُر تو اسہ کڑدہ ایلو کڑدہ نابولی ءِ پُہہ مننگ کتو، تو ہر اسہ بولی والا ٹولی، اللہ نا حکم اٹ بشخ اٹ رسینگوک آ تینا علاقہ غا ہِنا، ہموڑے آباد مس، اصل اٹ دا بنی آدم نا لسانی کڑدہ بندی ئس، ہنداکان بھلا بھلا بولی تا بنا مس، ہمو بولی تا کچ ءِ ۳۷ زبان پارہ۔(۳۱) د ا قوم و دا زبان نا مُتکنی ءِ خننگ آن غالب گمان مریک کہ علاقہ توران یا طوران (ساراوان و جھالاوان) والاتے ہمو ۳۷ بولی تیان اسہ بولی اس براہوئی بولی ملا۔

ہفتئی تلار

تاک: 29

25-31 July 2020

پنہ: 05