براہوئی زبان نا تاریخ 10

السی ادب:۔

چاہندار آک پارہ کہ دنیا ٹی تاریخ، اِرا وڑ اٹ برجاءِ، اسٹ اٹی بیرہ بادشاہ تا بادشاہیک، حاکم آتا حاکمیک، جرنیل آتا خون ریزیک، علاقہ غاتا کوزہ گیریک، زیات آن زیات واکداری و مال مڈی تے دوئی کننگ نا واقعہ و ہیت آک نوشتہ ءُ۔

ایلو وڑ اٹی السی ادب، السی شاعری، السی کسہ و کہانیک و فوک ہسٹری (Folk Histery) ہرافک کہ درسر اسے آن مخلوق نا است آتے ٹی ترو تازہ برجا ءُ، ہموفک مون آ بریرہ۔

پارہ کہ السی ادب آک اسہ نہ اسہ تاریخی، تہذیبی، راجی و لسانی پس منظر اسے نا خواجہ مریرہ۔ السی ادب، اولیکو آخا ارٹمیکو وڑ اٹی تاریخ زیات زیبائی اٹ مون آ بریک، خاص کر السی کسہ غاک تاریخ ءِ زیات گچینی اٹ مون آ اتیرہ۔ شفیع عقیل نوشتہ کیک کہ ”کسہ گوئی نا فن ہنداخس متکن ءِ ہراخس کہ انسان نا جند ءِ۔“(22)

ایلو دا کہ السی ادب ءِ چاہندار و مورخ آک گدرینگوک آ گیری نا ”آدینک“ ہم پارہ، ہمو آدینک اٹی مُست زمانہ والاتا، تاریخی آ ادب، حال، حوال و حالیت آک خننگرہ۔ چاہندار آک پارہ کہ تاریخی آ کتاب آتے ٹی یعنی اولیکو وڑ انا بابت ہندا ذکر مروک آ گڑا تا راستکی اٹ ملنگ نا داخس گمان اف، اوفتا شاہدی و شرفمند مننگ آ ہر وخت سوج چست کننگ نا گنجائشت ارے۔

ارٹمیکو وڑ یعنی السی ادب انسانی زند انا ردوم تون اوار بنا مسنے، لوک ادب اٹی کسہ کہانی، دوست بروک آ واقعہ غاک، جنگی کسہ غاک، شئیر و باگل، و پین بھاز آ گڑاک درسر اسے آن ننا ڈاڈا و بن ڈاڈا، بلکن اوفتیان ہم مُست انا گیری آن برجا ءُ۔ اوفک ہم ”کامن لا“ تیانبار نوشتہ متنو بلکن سینہ در سینہ برسا کرینو۔ 

ہندا سوب آن لوک ادب اسہ نہ اسہ تاریخی، تہذیبی، راجی و لسانی ءُ پس منظر اسے نا آدینک مریک۔ ہر زبان اٹی لوک ادب نا میرات ءِ بھلو اہمیت اس ارے، اوفتے نن مُست انا مخلوق نا ادب ہم پاننگ کینہ۔(23)

زی آ نوشتہ مروک آ حوالہ غاتیان سما تما کہ ”السی ادب“ نن مُست انا مخلوق نا ادب ءِ پاننگ کینہ، دا حساب اٹ براہوئی زبان نا السی ادب پین ہچ ءُ زبان اسے نا السی ادب آن کم اف۔ براہوئی السی ادب ءِ ہُرن تو اوٹی افسانوی کسہ غاک کم و تاریخی کسہ غاک دن کہ ایران توران جنگ و سندھ ہند انا جنگ زیات خننگک۔ شئیر و باگل تیٹی رومانوی باگل تو اف آن حساب ءِ۔ نوشتکار اس براہوئی شاعری ٹی رومانوی شاعری نا کم مننگ نا سوب ءِ دا وڑ لکھک:

”براہوئی ٹی ہیت کروک آ قبیلہ غاک تینا کڑدہ ٹی جم وڑ اٹ، عشق و عاشقی نا ہندا فعل ءِ تینا غیرت نا کچ اسکان گندہ تکانو۔ اودے جم وڑ اٹ رُدنگ کن قبول کتنو۔ ایلو دن ہم خیال کننگ مریک کہ براہوئی پاروک آتا راج اٹی انفرادی اہمیت آن زیات جم ایلمی نا شرفمندی ہم کاریم کیک۔ ہنداکان او ملک و قوم انا، ایڑھ و لمہ غاتے تینا ایڑھ ولمہ تکنگ نا سوب آن دن انگا عشق و عاشقی نا عیاشی نا شئر و گپ آتے دوست توتنو۔“

ہندا کتاب نا 42 میکو پنہ غا نوشتہ ءِ کہ:

”ہرا خیال آک کہ دا وخت براہوئی ادب اٹی بشخ ہلکنو، اوفتا رومانوی آبشخ ہم بھازیکان براہوئی بولی و ذہنیت نا تینا داخلی آ بشخ اف۔ بلکن اودے نن ایلم ہمسائے زبان آتا اثر و اوڑدہی آن ڈبینگوک آ گڑا و خارجی وڑ اٹ قبول کروک اوس تکنگ و پاننگ کینہ“(24) 

رومانیت آن گڈ برینہ تاریخی کسہ غاتا کُنڈ آ، براہوئی السی ادب اٹی، ہندُن انگا تاریخی آ کسہ غاک اریر کہ شاید ایلوفتا السی ادب آتے ٹی دن ءُ مف، دن کہ، کل آن متکن آبھلا بھلا تاریخی آ ”ایران توران“ و”سندھ و ہند“ ملک آتا بھلا بھلا کسہ غاک، اوفتا جنگ و جدل آتا کسہ غاک، رستم، سُہراب پہلوان و پین بھازآ تاریخی آ کسہ غاک، منہ وخت مُست اسکان مخلوق نا مجلس آتیٹی پاننگارہ۔ بلکن مچے مچے داسکان ہم برجا ءُ، ہراڑے کہ بجلی اف اوڑے پاوال آ مخلوق تینا کچاری تے ٹی ہمو کِسہ غاتے خلسا کیک۔ دا متکن و بھلا بھلاملک آتا کسہ غاتتو ن اوار اوار متکن آ وساہت، متل، چاچا، لولی، بجاز ی و شئیر و باگل دا کل تا نوشت آخا بلکن مُست زمانہ غان داسکان سینہ درسینہ برسا اریر۔

ایران توران و سندھ و ہند انا مرغن آ کسہ غاک تو براہوئی السی ادب اٹی متل جوڑ مسنو۔ اگہ اسہ بندغ اس کچاری ٹی ہیت اسے نا ورندی تننگ آن تینے بچفنگ کن پین سرحال اسے آ ہیت و گپ کننگ ءِ بنا کرے تو اودے پارہ کہ ”دا ایران توران نا کسہ ءِ“ الے اصل ویل آ بر ہیت کر۔“

ہفتئی تلار

تاک: 35

12-18 September 2020

پنہ، 2