بیلہ شار …….سیل و چکر …..(5)

رابرٹ گروز سنڈیمن 1835-1892))نا اَدیرہ:۔

رابرٹ گروز سنڈیمن 25 فروری 1835ء پرتھ (Perth) اسکاٹ لینڈ اٹی جنرل رابرٹ ٹریبل (Turbull) سنڈیمن نا اُرا ٹی ودی مس۔ بنائی تعلیم ہنداڑے اسکاٹ لینڈ اٹی دوئی کرے۔ 1866ء اٹی ڈیرہ غازی خان اٹی ایڈمنسٹریٹر پن کننگا۔ اونا پنی مننگ نا بنداوی سوب بلوچ قوم و بلوچ سڑدار آتا نیام اٹی عہد نامہ کرفنگ ءِ۔ ہرانا سوب آن خاص ءُ بغاوت اس متو۔ 1876ء آن 1879ء اٹی خان آف قلات تون ہم اسہ عہد نامہ اس کرفے۔ ہرانا رد اٹ حکومت نا معاملہ غاک چلینگسا کریر۔

1877ء اٹی اسہ ہندن ءُ عہد نامہ اس ہم کرے ہرانا رد اٹ قبیلہ غاتا سڑدار آتے باقاعدہ وڑ اٹ مالی کمک تننگا، ہرانا سوب آن دا سڑدار آک تینا ویل آتے ایسر کریر۔ دا مچ آ عمل اینو ہم ’سنڈیمنائزیشن‘ (Sundemanization) نا پن اٹ چاہنگک۔ دا عمل پاکستان و ہندوستان نا اِرا ملک جوڑ مننگ (1947ء) اسکان چلینگا۔ تینا ہندا عہد نامہ و لائخی نا سوب آن اودے ایجنٹ ٹو گورنر Agent to Governer)) نا منصب ءِ تننگا۔ ہرا اونا کہنگ اسکان سلیس۔

نن سنگت آک پیشیم آن پد ہراتم داڑے سر مسن تو اسہ چار دیوالی اس خنان۔ ہرا پکا ہم الو۔ دانا پیشن درگہ اس لگوک ئس۔ بھلا درگہ غان تہٹی ہنان تو اسُل مون پہ مون اسہ بھلو چمنی اس ئس۔ ہراڑے بھاز آ درخت آک لگوک ئسر۔ بھلا درگہ نا تہٹی ہننگ تون راستیکو پارہ غا منہ گام آ اسہ رنگ کروک ءُ کوٹھی اس ئس۔ ہرانا خڑک آ ہننگ تون خبر تما کہ ہندا اَدیرہ ءِ۔ ہرادے ہُننگ کن نن بسنن۔ دانا مون اٹی اِرا درخت ہم لگوک ئسر۔ و مون اٹی بھلو میدان اسے ٹی خرسی آن گمان مس کہ سنڈیمن نا لمہ باوہ مننگ کرور، کہ داخس جوان بست و بند ءِ۔ اَدیرہ نا تہٹی ہِننگ آن پد اسہ چنکو درگہ اسے آن گدرینگوئی ئس، و منہ پوڑی شیفی دڑنگوئی مریک۔ داڑان پد بندغ اَدیرہ نا خڑک آ سر مریک۔ دا قبر مسلمان تا قبر آتیان زرہ اس جتا ءِ۔ مسلمان تا قبر ڈغار آن مچے بڑزا مریک۔ ولے دا قبر بیرہ فرش آنبار ئس۔ قبر انا بڑز اٹ و دا چنکا کوٹھی نا پیشن تختی لگوک ئس، ہرافتیا اونا گونڈ ءُ چاہنداری اس نوشتہ ئس۔ کیپٹن محمد ہارون نا اَدیرہ نا حالیت بھاز خراب ئس، نن اوڑے اونا مغفرت کن دعا کرین۔ ولے داڑے نن دا دعا کننگ کتون۔ دانا سوب دادے کہ اللہ نا مون آ مغفرت ہمو بندغ نا مریک کہ او نیک عمل تون اوار اوار ایمان نا خواجہ ہم مرے۔ اللہ و اونا پیغمبر، گڈیکو نبیؐ، فرشتہ و آخرت نا جزا و سزا غا ایمان اتنگ مسلمان مننگ نا شاہدی ءِ۔ بندغ اخس کہ نیک و خیر انا کاریم کرسا کے، ولے آخرت اٹی خلاسی ایمان آن بیدس مننگ کپک۔ دا بنداوی خیال مزغ اٹی بس تو نن سنڈیمن نا بیرہ قبر ءِ سیل کرین و گڑاس فوٹو ہلنگ آن پد پدی ہڑسینگان۔

بیلہ بازار:۔

بیلہ نا بس اٹ کم و وَد مسہ (3) کلومیٹر اسکان سفر اسُل سیدھ اٹی کننگے تو بندغ بیلہ نا بازار اٹی سر مریک۔ دن تو مُتکن آ بازا ر آن مُست سڑک نا ہڑتوم آ پارہ غا ہر وڑ انا دکان، مسیت، چپر، ہوٹل دائے خننگک، ولے ای ہرا بازار یا مارکیٹ نا سیل ءِ کرفنگ خواوہ او بیلہ نا مُتکن آ و روایتی زیبائی تون اوار اسہ بھاز بھلو بازار اسے۔ بلوچستان نا شار تیٹی دن ءُ روایتی ءُ بازار اف۔ اسُل سادہ انگا دکانک، مخلوق نا رش، مخلوق نا اسٹ ایلوڑتون ملنگ و ایلو زیبداری تتون دا بازار ساڑی ءِ۔

دا بازار کم و وَد اسہ کلو میٹر اسے آن ہم بھلو جاگہ اسے آٹے۔ و حیرانی نا ہیت دا کہ دا مچ آ بازار اسہ بامب اسے نا کیرغ آن ءِ۔ بیلہ شار انا باسنی و دے انا زور آن بندغ ءِ بچفوک آ ہندا بازار ءِ۔ ہراڑے سیخا ءِ۔ دن تو ننا ایلو شار تیٹی ہشت دہ گلی نا بازار اریر، ہراڑے ہر گلی ٹی اسہ خاص ءُ گڑا سے نا سودا کننگ نا دکانک ءُ۔ ولے دا بازار نا خاص انگا ہیت دادے کہ دا اسہ مرغن ءُ گلی اسیٹی ءِ۔ ہرانا ہڑتوم آ پارہ غا کچہ و نیم پکا انگا کیہی درزن، بلکن سد آ دکانک خننگرہ۔ منہ وخت مُست دا مچ آ بازار اٹی بامب اتون ٹنگوک بھلا بھلا پیہن رنگ انا کتبہ، ہرافتیا سیاہی اٹ پنت و شون و جوان ءُ ہیت نوشتہ خننگاکہ۔ ہرا بھاز جوان و اثر کروک ئسر۔ ولے دا وار نا داڑے بننگ آ دا کتبہ غاتے ای کم خناٹ۔ دا بھلا بازار نا دا جوانی ءِ کہ داڑے نرینہ، نیاڑی و چنا تا گرج انا ہر گڑا آسانی اٹ رسینگک۔ چائنکی آ ہوٹل آک مچ آ بازار اٹی جاگہ جاگہ غا ساڑی ءُ۔ ہرافتیٹی تولنگ نا اسہ جتاءُ وڑ و ڈول اسے۔ مخلوق بھازی اٹ داڑے بریک، و چا انا مزہ ءِ ہلیک۔ و بندغ آک تینا ڈکھ و ویل آتے اسٹ ایلوڑتون بیان کیرہ۔ کنوئی آ گڑاتا ہرا آسراتیک ءُ، اوفتیٹی پکوڑا، جلیبی، مٹھائی نا دکانک ءُ۔ ایہن تو دا اسہ بند ءُ بازار اس خننگک، ولے تہٹی چنکا بھلا گلیک اریر، ہرافتیٹی جئی آ آبادی جتا جتا کسر تیٹ بریک، داڑان اوفتے داڑے بننگ کن آسانی مریک۔بیلہ نا بازار اٹی بخال آتا اسہ بھلو گونشت اس ساڑی ءِ۔ و دافک گیشتری واپار کیرہ۔ کنے دا بازار اٹی بھلا واپار ہندافتا ملا۔ لس وڑ اٹ ننا بازار تیٹی نرینہ و نیاڑی تا بھازی مریک، ولے بیلہ نا بازار اٹی ای اسہ نیاڑی اس ہم خنتوٹ۔ مننگ کیک کہ اوفتا سوداگری دے اٹ مف۔ ولے زیات گمان دادے کہ داڑے نیاڑی تا پردہ و اوفتا تینا اُراتیٹی مننگ زیات جوان تکنگک۔ و ہندا ہیت جوان ہم ارے۔ دا بارو اٹ گڈیکو ہیت دا کہ خوانوک آتے غار تا ہم چکر ءِ کرفوہ۔ ہراکہ بھاز خطرناک ہم اریر۔ و ایلو ہیت دا کہ دا ہیت ءِ مزغ اٹ تولفنگے کہ دا بندآ مارکیٹ اٹی سواری تا ہڑدوسر آ پارہ غا ہن بر خننگک۔ و گیشتری موٹر سائیکل آک ءُ۔ و بیرہ موٹر سائیکل آخا بلکن خراس و میہیک ہم آجو پیری کننگ آ خننگرہ۔

گوند رانی /شہر روغان/ غار تا شار:۔

بیلہ شار انا ہَد و اویل اٹی کم و وَد بھلا شار آن 35 کلو میٹر نا مُری آ ”شہر روغان“ (غار تا شار) نا پن اٹ پنی ءِ۔ بیلہ کراس آن کوئٹہ نا پارہ غا 15 کلومیٹر سفر آن پد سڑک نا راستیکو پارہ غا اسہ چنکو بورڈ اس لگوک ءِ۔ ہرا ”غارآتا شار“ آ ہنوک آ کسرءِ پہہ مننگ اٹی آسانی ودی کیک۔ داکان 20یا 22 کلو میٹر نا مُری آ دا غارک ساڑی ءُ۔ اگہ بندغ بیلہ غان کوئٹہ نا پارہ غا سفر کننگ ءِ تو غار تے ہُننگ کن قبلہ نا پارہ غا سفر کروئی مریک۔ کسر گڑاس جاگہ غاتیا نیم پکا، جاگہ اس پکا، ولے زیات مشکل ءُ سفر اس کروئی تمک۔

دُن تو نن اوڑے رکشہ و موٹر سائیکل آتے ہم ہِننگ بَننگ آ خنان ولے عقل مندی دادے کہ اسہ فور بائی فور گاڈی اس دننگے۔ لس وڑ اٹ داڑے بھلا گاڈی تیان بیدس بننگ جوان اف۔

ہراتم نن بیلہ شار انا اختئی تیان تینے چٹفین تو ولدا مہمان خانہ ٹی برسا انجینئر عبدالقادر صاحب نا انتظار ءِ کرین۔ ”کاکا گارڈن“ نا سیل انا وخت آ نن دا پک کریسن کہ ”شہر روغان“ نا سیل ءِ عبدالقادر رونجہ تینا بھلا گاڈی ٹی ننے کرفک۔ نن ہندا پروگرام نا ردا ٹ انجینئر صاحب نا انتظاری ئسُن۔ او تینا اختئی تا سوب آن کلاک اس ہُرے آ بس۔ اونا بننگ تون نن گاڈی ٹی توسُن۔ پد انا سیٹ آ ای، حاجی محمد امین و خواجہ عابد حسین وخت اس کہ عبدالستار رونجہ مون انا سیٹ آتوس۔

3بجہ غا نن بیلہ شار آن پیش تمان۔ نن تون دا گاڈی ٹی خواجہ اسماعیل (صدر الخدمت بیلہ) ہم ئس۔ ہرا کہ ننے ٹی کل آن کاریمی آ سنگت ءِ۔ اسہ کلاک اسے نا سفر آن پد نن ہمو خلیفوک آ جاگہ غا سر مسن۔ ہرانا کسر اٹ بھاز کم آباتی خننگک۔ داکان بیدس دا کسر پر و برسات نا مُد اٹی پین خطرناک مریک۔ داکان اسہ بھاز بھلو دیر اس ہم گدرینگک۔ و مزہ نا ہیت دادے کہ داڑے ہچ ءُ پُول اس اف۔ بندغ ءِ سفر ہندا جھل اٹی کروئی مریک۔

غار تا دا شار اٹی سر مننگ آن مُست ہڑتوم آ پارہ غا بھلو مش ءُ۔ و دا غار تسکان سر مننگ کن ہندا ہڑتوم آ مش تا نیام آن گدرینگوئی مریک۔ و دا نیام اٹی جھل ہم ارے۔ ہرانا دیر پر تیٹی زیات و کم مریک۔ جھل اٹی مچے سفر آن پد چپیکو پارہ غا ارا مچے چنکو مش ءُ۔ و ہندا ہمو مشک ءُ کہ ہرافتیٹی اسٹ آخا، ارٹ آخا بلکن سد آتا کچ آ غار جوڑ ءُ۔ غار تا حالیت دا پاہک کہ دافک دُو اٹ جوڑ کننگانو۔ و کل غارک بھلنی و جاگہ نا رد اٹ بھلو کوٹھی اسے آنبار ءُ۔ و ہندن ءُ چنکو غار ہم ئس کہ ہرافتیٹی ارا مسہ بندغ تولنگ کریرہ۔

دا غار تا بارو اٹ پک دا پاننگ مفک کہ دا فک ہرا وخت آ جوڑ کننگار؟ دافتے جوڑ کروک آک انسان ئسر یا جن؟ دا مُچ آ غارک انتئے جوڑ کننگار؟ دافتیٹی اَمر ءُ مخلوق اس رہینگاکہ؟ دافتا توڷ و بش امر ئس؟…… ولے دا وخت اسکان نا پٹ و پول و خیال آتا رد اٹ دا پاننگ مریک کہ دا غارک ہشتمیکو کرن اٹی بدھ ازم آ ایمان تخوک آک مرور، دافتے اوفک ہمو وخت اٹی جوڑ کرور ہراتم اوفتا داڑے حکومت ئس۔ و گڑاس پین پٹ و پول دن ہم اریر کہ ہرا دا ہیت انا شاہدی ءِ ایترہ کہ اوغانستان نا شار بامیان اٹی ہم ہندن ءُ غار ءُ۔ و بدھا نا بُت ہم جوڑکننگانے۔ و گڑاس نقش و نگار ہم کننگانے۔ دا غار تے ہُننگ آن پد بندغ دا سوب آن ہم حیران مریک کہ دافک بھاز بڑز ءُ جاگہ اسے آ جوڑ کننگانو۔ و دا مش تیٹی دن ءُ پین ہچ ءُ نشان اس اف کہ ہرا بندغ ءِ دا غار تسکان سرکے۔

وخت گدرینگ انگ تون اوار اوار کسر مٹائنگ انگ ءِ۔ و ارٹمیکو پارہ غا دا غار تیٹی رہینگوک آ مخلوق تینا قد و کاٹ و تینا طاغت اٹ دا غار تسکان سر مسرہ۔ گڑا انت کہ راستی ارے ولے دافک حیران کننگ کن بھاز ءُ۔ اگہ بندغ تون وخت مرے تو داڑے ضرور کاہے۔ و دافتے سیل کے۔ داڑان معلومداری ٹی اسہ پین گیشتری اسے تون اوار ای تینا ہیت ءِ ہنداڑے ایسر کیوہ کہ ہندا جھل اٹی مچے مون آ اسہ اَدیرہ اس ہم ارے۔ بھاز آ بندغ آک دانا مرید ءُ۔ ننے انتئے کہ دیگر نا نماز ءِ خوانوئی ئس۔ ہندا سوب آن اَدیرہ غا ہننگ نا جاگہ غا نن وضو کرین، و اللہ نا مون آ حاضری کن ہموڑے جئی آ سنگت آتا پڑچ ءِ ہلکن و نماز خوانان۔ کنا است خواہی ئس کہ ای امامت ءِ کیو و دا خطرناک آ جاگہ اٹی اللہ تعالیٰ نا بڑزی ءِ بیان کیو۔ نماز خوانفنگ آن پد کنا اُست جم مس۔ و نن پدی راہی مسن و شام انا نماز آن زرہ اس مست بیلہ شار اٹی تینا مہمان خانہ ٹی ئسن۔

ہفتئی تلار
تاک: 36
25ستمبر- یکم اکتوبر 2021ء
پنہ: 04