براہوئی خلقی شاعری ٹی لوز آتا مڈّی(5)

 

ای لوز چمولہ کننگ نا رداٹ اسہ گونڈ ءُ کوشست اسے نا بنا ءِ کرینٹ، ہراکہ براہوئی خلقی شاعری تے ٹی پاننگانو، ہرا براہوئی نا پٹ و پولی براہوئی خلقی شاعری نا کتاب آتے ٹی خوندی ءُ۔ دا کاریم ءِ دا سوب آن مونی اتنگ نا گیگ کرینٹ کہ براہوئی خلقی شاعری ءِ سرپند مننگ تون اوار براہوئی زبان نا متکن آ لوز آتا معنہ ہم خوندی مرے۔ ہرا کہ بروک آ وخت اٹی جم لوز بلد نا سوردریاب اٹ اوار مریر۔کنا است خواہی دادے براہوئی خلقی ادب نا کتاب آتے ٹی غلطی نا ہچ ءُ گنجائش اس مف۔ اونا سوب دادے کہ براہوئی زبان نا قدامت اونا خلقی ادب اٹی خوندی ءِ اگہ اسہ لوز اس غلط پیدوار مس تو لوز تینا دروشم ءِ گم گار کیک ہمو لوز بروک آ گلزادہ غاتیان آخبتی اودیم مریک۔ ای ہرا براہوئی خلقی شاعری نا پٹ و پولی کتاب آتے دا بابت خواناٹ، تو لوز مُچ کننگ نا دے تیٹی چندی لوزآک پروف ردی نا گواچی خننگارہ، واہم ای شاعری نا ٹھپو نا ڈیک ءِ ہُرسا اودے اصل معنہ تننگ نا کوشست کرینٹ۔

یاتی:۔ شیفکو ہرا لوز آتا مون اٹ استار خلوک ءِ، اوفتا معنہ غاتا پٹ وپول کن فیلڈ ورک نا گُرج ءِ۔ حمیدعزیزآبادی

کامبیل

پَٹ آتا ہمو چُنکا چُنکا کھڈ و بینٹ آک ہراٹی پِر انا دِیر سلے ۔ یا بند آتا ہمو جاگہ ہراڑے نوکاپ نا دِیر سلے

بند ءِ تے دسیوہ کامبیل تیا خیت کیک

ہنکین آ تے توسُنٹ ہنکین تے ہیت کیک(منگلی،123)

رُغزینگ

نیماگہ خاچِنگ۔

برخہ تے پیہن ءُ سے رنگ ءِ سوز انگا

بے تغی آن بھاز انگا اُست تے زرس رُغزنگا (منگلی،123)

کوار

کامبو۔ گُد انا اِرا پلّو ءِ مُخ اٹ تفنگک، ایلو اِرا پلو ءِ تے لخ اٹ تفنگک، دا وڑ آن کامبو کروک آنا دُوک آجو مریرہ او آسانی اٹ بئے کننگ کیک۔

بئے اکن کاوہ ای تفینٹ کوار ءِ

گام تے تینا تورک نی لیلی نا توار ءِ (منگلی،133)

بے ہلنگ

پُچ آتا کچ کننگ

پُچ آتے بے ہلیو ایتن تا درزی ءِ

لاڈی نا اُرا غا ہننگ ننا مرضی ءِ (منگلی،133)

انگل

لاڈ، نخرہ ،ناز، دادلائی

جوگی نا جاگہ چا جنگل ءِ

دُوشہ ہرفینے انگل ءِ (منگلی،122)

گولائی

چِرینگوک، درپہ در، سیلانی، گوئی کنوک

ہر جاگہ دا پخیر گولائیءِ

دوشہ ءِ پیر انا دروئی ءِ (منگلی،122)

سویلیک

ایڑھکوک، مسڑ مسڑ نا سنگت

جھٹ پٹ آن بروک آ لیلی نا اِلّہ ءِ

مُچ مبو سویلیک لیلی نا کِلّہ ءِ (منگلی،137)

رف

لایانُٹ

خاخر نا ہواڑ، زراب، تہوش

٭

خاخر ءِ لایانُٹ توسُنٹ رف آتے

لیلی کنا ناراض ءِ خلبو نم خف آتے(منگلی،141)

پُھلائی

توت انا اسہ وڑ اس

درخت اسے خرّن ءُ لڑ اس تے پُھلائی

اول نا لوفری داسہ نا مُلائی(منگلی،142)

چھکڑا

چَٹ مُتکن آ لاری، گاڈی، متکن آ گاڈی تا اسہ ماڈل اسے نا پن

دشتل نا گاڈیءِ پارہ چھکڑا

ساہ ءِ کنا کشّانے بالاد نا پکّڑ آ (منگلی،143)

پتغ

ہیٹ یا میڷ انا مون نا نت انا بج انا ہڈ، ہندا پتغ نا ہڈءِ وخت انا مخلوق ہرسا وخت مد یا علاقہ نا بروک آ حالیت آن واخب مسرہ

سُو اس ای کنیوہ دُوٹی کہ پتغ اس

ارے کنا متویسہ خلکُٹہ نے کتغ اس (منگلی،147)

کُتغ

ہمو مُسہ خل ہراڑا دیگ، چادان ءِ تخنگک

سُو اس ای کنیوہ دُوٹی کہ پتغ اس

ارے کنا متویسہ خلکُٹہ نے کتغ اس(منگلی،147)

جُشنگ

خار اٹ مننگ ، غصہ اٹی بننگ، کست و کاڑ

شئیر اس خلیسہ شئیر اٹی جُشیسہ

ہنینی کُنگُنس جوڑ تے تینا پوشسہ (منگلی،147)

لوڑ(ل۔وڑ)

گونڈ انگا لٹ، جنگ یا مال ءِ جلنگ کن لَٹ ءِ چغل تننگ

لٹ اسے دُوٹی تے پاٹ اسے لوڑ نا

(منگلی،151)

٭ کھورا

لنگار ءِ تفیسُن دا ڈغار کھورا ءِ

مندر آ زیبا کہ رنگ اٹی بھورا ءِ (منگلی،153)

خوڑدہ

چُنکا سور و دغرک

میل/ کنا ہینگُنے خوڑدہ تے بور ءُ سے

اوندائی نا کاریم ءِ لغت تس کورو سے (منگلی،155)

کورو

مِش انا بدنی

میل/ کنا ہینگُنے خوڑدہ تے بور ءُ سے

اوندائی نا کاریم ءِ لغت تس کورو سے (منگلی،155)

اوندائی

تارمئی، گُک تہار، مون انگا نن، خن خن ءِ خنپ

میل/ کنا ہینگُنے خوڑدہ تے بور ءُ سے

اوندائی نا کاریم ءِ لغت تس کورو سے (منگلی،155)

ڈھیلا

کلیر نا برم

ناڑی آ کس کاہے ہر جاگہ ڈھیلا ءِ

سال اس پاہے گدینگا خنتنُٹ لیلیٰ ءِ(منگلہ،155)

دریش

حجامت

ورنا اس بُسُنے کاٹم ءِ دریش کیک

پُھل کنا تُسُنے زی ءِ تینا شیشہ کیک (منگلی،155)

٭گہی

٭

ہُلی کنا گہی ءُ سے بیڑی تے شابو تے

لیلیٰ کہ ناراض ءِ نم ہنبو پابو تے (منگلی، 156)

پامک

پُھل دارءُ لیس اس، وخت انا نیاڑیک تینا پُچ آتیا تخارہ تے

ہکلہ کُری آ کسر نا کانک ءِ

کشیدہ ءِ کٹفے تخانے پامک ءِ (منگلی،156)

ساگی

ہمو بدر آبندغ یا گِڑا اسہ وار خننگ آن پد اسہ وار ولدا خننگے، نادرست آ بندغ

ہکلہ مالی آ رسیفے ڈاگی آ

کنے آن ناراض اُس بندغ اُٹ ساگی آ (نگلی،156)

ہلوان/آلوان

خیسن ءُ پچ اسے نا وڑ، ہراکہ گیشترلیپ اکن غرز مریک

ہلوان نا پُچ اسے رنگ اٹی خیسُن ءِ

زیباءِ دا مجلس لاڈی کنا توسُنے (منگلی،156)

لوڑ

تباہ برباد، بینگ

ہورہ اس تمانے دشتل ءِ لوڑ کرے

ای گوری خالق نا زیبا ءِ جوڑ کرے (منگلی،157)

غُر

خد انا پاڷ انا ٹِنگ، غُر شاغنگ پاڷ اٹی بننگ ’’ساہدار تا خد تے دُو ٹی پڷنگ نا وخت اسہ وار اٹی اخس کہ پاڷ برے ، او اسہ غُر اس پاننگرہ ‘‘(ڈاکٹرعبدالرحمن براہوئی، براہوئی نامہ،117)

ہیٹ کنا اسٹ ءِ خد تے ٹی غُر شاغا

قسمت نا کاریم ءِ لیلی ءِ مُر شاغا (منگلی،157)

بولائی

ہمو ساہدار ہرا نا مون نا نک، سینہ پیہُن یا خیسن مریر

چے کہ مورک بولائی

چاوہ پُرّک مس جولائی (شامپستیر۔19)

پُرّک

پُرّی، ہمو ہیٹ ہرا کہ بیرہ اسہ رنگ اناس مرے۔

چے کہ مورک بولائی

چاوہ پُرّک مس جولائی( شامپستیر۔19)

ہفتئی تلار

تاک:47

17-11 دسمبر 2021ء

پنہ: 05