براہوئی زبان متکن ءِ ولے نوشت آک تے انتئے متکن افس؟    3

۱۰۔ تاریخ نا پنہ غاتے ٹی براہوئی پاروک آک و اوفتا بولی نا حوال:۔

 ہرا وخت آ کہ نن ہوش آ بسُن تو خف تے ٹی ننا دا ہیت آک تمار، کہ براہوئی بولی بھاز سخت ءُ بولی اسے، اودے ہچ ءُ گرائمر و ہچ ءُ تاریخ اس اف۔ دا ہیت ءِ پک کننگ کن انگریز اسے نا، دا ہیت ءِ ہم ننا مون آ تِخارہ کہ، او اسہ ٹین اسے ٹی گڑاس ژل شاغا، پدا ہموفتے سُرفے، داڑان ژل آک شڑنگ شڑنگ کریر، او ارّفے، مگہ نم ژل آتا دا بولی ءِ سرپند مریر ے؟ اونا کیب آ سلوک آ بندغ آک پاریر! آخا، ژل آتا دا بولی ءِ نن ہچ پہہ مفنہ کہ او انت پارہ۔ ورندی ٹی انگریز پارے کہ ”ہندُن کہ دا ژ ل آتا توار ءِ، براہوئی زبان ہم ہندن ءُ گڈ وڈ ءُ زبان اسے، اونا ہچ ءُ گرائمر اس اف کہ کس اس اود ے خواننگ اٹ سرپند مرے و ہیل کے۔“

ایلو داہیت ءِ ہم بنگُنہ کہ براہوئی زبان اٹی اسٹ(۱) ارٹ(۲) و مُسٹ(۳) آن بیدس مونی پین ہچ ءُ حساب (گنتی) اس اف۔ مُستی نا کل حساب آتے او بیگانہ زبان تیان ہلکنے۔ دا کل ہیت آتے بھاز وخت اسکان نن گواچنی تکانہ، و تینٹ ہم مخلوق تون ہندُن پارسا کرینہ۔

وخت اس کہ زند ءِ گڑاس تدیفین، تو ننے پامداری مس کہ، آخا! دا ہیت آک تو دُن افس، انگریزآک تو، براہوئی زبان آ پٹ و پول کرینو، اوفتتون رہینگانو، کہ نن براہوئی زبان ءِ ہیل کین۔ او ہیل ہم کرینو تے، براہوئی زبان اٹ نوشتہ ہم کرینو، وخت اس کہ او وخت آ براہوئی نوشتکار یا تو متنے، یا گڑا ہندا مکتبہ درخانی نا پڑ آن منہ نوشتوک اس مسنو۔

معلوم مس دا کہ پنی کرینو کہ ”براہوئی بھاز سخت ءُ زبان اسے، و زو ہیل مفک“ دا ہیت اسہ تینا مون ءُ ہیت اسے، اول سر اٹی اسٹ اس کہ دُن لکھانے، پد انا کل نوشتکار آک بیدس جاچ آن ہمو ہیت ءِ نوشتہ کرسا بسنو۔ اگہ دا ہیت راست مسکہ تو انگریز آک دُن آسانی اٹ، براہوئی زبان ءِ ہیل کتوسہ، اﺅ دُن تو ہر زبان نا ہیل کننگ اول سر اٹی سخت مریک، گُڑا دا ہیت بیرہ براہوئی زبان تون انتئے تفوک ءِ؟

داڑان گڈ ہرا کچ اسکان کہ حساب نا بارو اٹ اسٹ، ارٹ، مُسٹ نا ہیت ءِ، چاہندار آک پارہ کہ براہوئی تو ہمو زبان ءِ کہ مُسٹ اسکان اوٹی تو اونا جند انا حساب ساڑی ءِ، براہوئی آن چَپ ڈیہہ انا ایلو کل زبان تا حساب آک کل فارسی آن ہلوک ءُ، یا فارسی ایلوفتیان ہلکنے، داڑا پٹ و پول نا گرج ارے، یعنی اوفتے ٹی اوفتا جند انا ہچ ءُ حساب اس اف۔

مورخ، پولکار و آثار قدیمہ والا چاہندار آتا پاننگ دادے کہ براہوئی بھا ز متکن ءُ زبان اسے۔ دا وخت آ ہم بھاز ہندن ءُ بولی اریر کہ اوفتے ٹی براہوئی زبان نا لوز آک ہم اوار ءُ، مُتکُنی نا سوب آن کل مُتکن آ زبان تیٹی خُڑک خُڑک اسہ ڈول اٹ پاننگرہ، اوفتا معنہ غاک ہم کیب کیب اسہ ڈول اٹ اریر، پٹ و پول آن دن ءُ لوز بھاز ملک، دراوڑی بولی نا بارو اٹ ہم ماہر لسانیات آک ہندا گپ ءِ کننگ اٹی ءُ۔

د ا ہیت آتا پامداری آن ننے ہم شوق تما کہ نن براہوئی پاروک و اوفتا بولی نا بارو اٹ گڑاس پین پٹ و پول کین۔ جاچ و پٹ و پول آن گڈ ننے تاریخی پنہ غاتیان سما تما کہ براہوئی پاروک آک و اوفتا بولی تو جائی بھاز مُتکن ءِ۔ اونا تاریخ نا لنجو (زمزیر) ناگُڈیکو کڑی تو مُتکن آ تہذیب مہر گڑھ و موہنجوداڑو ءِ سر مریک۔ ایلو داہم ڈس ملاکہ دنیا ٹی ہچ ءُ زبان اس اف کہ او بے گرائمر مرے، انتئے کہ زبان گرائمر آن جوڑ ءِ و گرائمر زبان آن جوڑ ءِ، اگہ اسہ زبان اسے نا بیرہ اسہ بندغ اس زندہ سلوک ءِ، یا اسہ زبان اسے ٹی بیرہ اسہ بندغ اس ہیت کیک، تو دن پا کہ زبان ارے و زبان ارے تو گرائمر ہم ارے۔ داڑے تو زندہ غا بولی براہوئی نا ہیت ءِ۔ گڑا نن اخس کہ پٹ و پول کرسا کرینہ ہموخس براہوئی زبان نا بارو اٹ تاریخ نا پنہ غاک ننا مون آ ملنگسا کریرہ۔

سلیس تاریخ نا تے شاہدی مفننگ ناہیت، تو ہمو پنہ غاتے ٹی نن داہم خنان کہ، فطرت نا کانود تو دادے کہ، تاریخ جوان خراب ضرور مریک، ہچ ءُ الُس اس بے تاریخ اف، انتئے کہ گدرینگوک آ درو نا دے، بلکن تدینگوک آ سیکنڈ ہم، کس انا شون تننگ آن بیدس تینٹ تاریخ جوڑ مریک۔

بھاز آک براہوئی زبان نا تاریخ نا بناءِ سوراب اٹی براہوئی جدگال نا جنگ آتا زمانہ غان کیرہ، ہرا کہ تاریخ نا رد اٹ بھاز خڑک ءُ زمانہ اسے، ہمو جنگ آتا حال آک شئیر و باگل آتا دروشم اٹ داسکان برجا ءُ، ہرافک کہ قاضی نور محمد گنجابوئی نا پاننگرہ، ہموفتے ٹی براہوئی پاروک آتا حکومت نا جوڑ مننگ و بلوچ آتا اولیکو منتظم اعلیٰ میر نصیر خان نوری نا دور انا حالیت، واقعہ غاک و احمد شاہ ابدالی نا بارو اٹ نوشت آک ساڑی اریر۔ گڑاس بندغ آتا خیال ءِ کہ، اگہ ہندا براہوئی جدگال جنگ آتا حالیت آک، دا شئیر و باگل آتا دروشم اٹ ساڑی متوسہ تو براہوئی زبان نا تاریخ اسُل گم گار مسکہ۔

تاریخ اٹی براہوئی پاروک آتے بھازآ نوشتکار آک ترک نسل آن پارہ، بھاز آک براہوئی پاروک آتے ایرانی، بھاز آک بلوچ آتا ہمو سد قبیلہ غان اسہ قبیلہ اس پارہ، ہرا قبیلہ کہ ایلو قبیلہ غاتیان مُست حلب آن ہجرت کرسا ایران نا مش ”کوہ البرز“ نا خڑک آتیٹ آباد مس، ہندا سوب آن او اول برزکوئی، پدا بروہی یا براہوئی پنی مس۔ اسہ گروہ اس براہوئی پاروک آتے کرد پاہک، او پارہ کہ کرد قبیلہ ”براخوئی“ نا پن بدل مرسا مرسا براہوئی جوڑ مس۔ اسہ قول اس داہم ارے کہ براہوئی قدیم فارسی لوز اسے کہ، اونا معنہ مَش انا بندغ ءِ، داہم پارہ کہ دافک مہالو ایران اٹی رہینگارہ، ایران نا بادشاہ اوفتیان تنک مس فارسی ٹی اوفتے پارے ”برو“ یعنی ایران آن پیش تمبو، ہندا سوب آن دافتا پن ”’برو“ آن، براہوئی جوڑ مس۔ بھاز آک اودے بلوچ قوم انا اسہ تپہ اس پارہ، ہرا کہ حلب آن بروک آ عرب آتیان ءِ۔ اوفتا دلیل میر چاکر خان رند انا زمانہ نا شئیر آک ءُ کہ، او بھاز مُتکن افس، او زمانہ غان مُست ہم تاریخ نا پنہ غاتے ٹی براہوئی پاروک آتا ڈس داڑے بلوچستان اٹی پک ارے۔

دافتیان بیدس آثار قدیمہ و لسانیات چاہندار آتا ٹولی سے نا گمان دادے کہ دا زبان نا اصل وطن تو، دنیا نا کل آن متکُن آ تہذیب مہر گڑھ، موہنجو داڑو، و توران (سطح مرتفع قلات) نا انجیرہ، توغو، کشان یعنی ساراوان و جھالاوان نا ربیدگی علاقہ غاک ءُ، آریا قوم ہنداڑے بس اوفتیا جلہو کرے، اوفتے بھس و بومبار کرسا دانگ اینگ تالان کرے۔ او دا ہم پارہ کہ آریا تا بننگ آن مُست 5 ہزار سال آن براہوئی پاروک آک دا علاقہ غاتے ٹی جاگہی مسنو۔

ہفتئی تلار،

تاک25

27 June 2020

پنہ، 2