ترانا مُدداسکان بھرم کتنے ……(1)

عمران فریق نا پوسکن شینک مروک آ کتاب ”تَرئنا مُدئٹی ادب“ ہراکہ براہوئی ٹی تنقید نا حوالہ غا نوشتہ ءِ، دا کتاب اٹی سرلوزو نوشتکار نا جند انا ہیت آتیان بیدس کل ہشت ٹِک ءِ سرحال جوڑ کرسا شون تننگانے۔ ہرافتے ٹی ”براہوئی ادب نا اِرا ویل، جہانی تنقید ونن، براہوئی افسانہ نگاری وتنقید، افضل مرادنا تنقیدنگاری، غمخوار حیات نا تنقید نگاری، شاہین بارانزئی نا تنقید نگاری، آن بیدس افضل مراد نا افسانوی مجموعہ ”نیام انا بندغ“ آن پنچ افسانہ نا جاچ ہلنگانے“ ہرافتے ٹی فریق نا تنقیدی سوج آک ساڑی افس، ہندا سوب آن ای دافتے تنقیدی جاچ آخا بیرہ دا افسانہ غاتیا گچین ءُ تبصرہ سرپد مسٹ و فریقؔ افضل مراد نا دا افسانہ غاتے اونا کتاب آن چانڑ کرسا بھاز جوان ءُ تبصرہ اس کرینے۔ 

ولے فریق نا دا کتاب بنسبت اونا ایلو کتاب ونوشت آتیان زرس جھیڑہ ئی ءِ، و دنیا ٹی ہرا گڑا جھیڑہ ئی مس او زیات پنی مریک پن کٹک و اینو پگہ فریقؔ نا دا کتاب آ سوشل میڈیا، وٹس ایپ گروپ آتے ٹی جوان شرہ مننگ ءِ۔ و داکتاب آ شرہ فریق نا نوشتئی سرسہبی ءِ، دانا جھیڑہ ئی و متنازعہ مننگ داخس اوڑا شرہ مننگ کنے بیوس کرے کہ ای تینا ایلو ’زیر مطالعہ‘ کتاب آتے اسیکا اسہ کنڈ تخو، و دادے خوانو، دا کتاب اٹی عمران فریق اولیکو باب اٹ اسہ بھلو شرہ اس دا رد اٹ مون آ ایسنے کہ ایلو زبان تیٹ تنقید دا وڑ مننگ ءِ و براہوئی ٹی انتئے تنقید مفننگ ءِ۔ اولیکو ہیت دا کہ ایلو (انگریزی، عربی، فارسی، اُردو) زبان تیٹ تنقید نا رداٹ ہراحوالہ غاتے فریق داڑے ایسنے دا رد اٹ او ہرا پوسکن آ ادبی تنقیدی زاویہ /رویہ یا پوسکن آ تھیوریک ءُ دافتے ہچ ٹچ ہم کتنے، بھاز متکن ءُ حوالہ ایسنے، ہرافتا گیشتری نثر آخا شاعری نا بارواٹی ءِ۔ 

مروئی دُن ئس کہ فریقؔ پوسکن آ دورِ، دا کرن اٹی مروک آ تنقیدی رویہ و تھیوری تیان ننے درستی راستی کرسا دا پاروسس کہ اینو انگریزی ادب اٹی ہرا تنقیدی شرہ مننگ ءِ، یا ہرا پوسکن آ تنقیدی رحجان درستی راستی کننگانے دُنکہ داسہ نا تنقیدی نظریہ The Death of the Author مون آ بسنے، و دا تھیوری نا فلسفہ دادے کہ اسہ نوشت اس ہراتم شینک مس او تحریر و تخلیق کہ اونا نوشتکار و تخلیق کار دُن چاکسک، ہمو تخلیق وفن پارہ نا خوانوک ہُروک اوڑا تنقید کروک انت اس خواہے معنہ ایتے تے، امر تشریح کے، امر معنہ ایتے، داڑتون تخلیق کار ءِ ہچ ءُ غرَز اس اف۔ دا تنقیدی فلسفہ و نظریہ کنا جند ءِ بھاز دوست بریک یعنی کس اگہ نا نوشت وتخلیق اسے آ تنقیدکیک او نقاد نا ورندی ءِ نی ہچ تفہ اسُل کہ او اخہ در رَد ءُ معنہ سے ٹی نے بیان کے، داڑان تخلیق کار اٹی تنقیدی سگ و برداشت زیات مریک۔ بے شک اونقاد نا ہرفوک آ سوج یا اعتراض یا اختلاف رائے نا ورندی ءِ پین کس تننگ کیک۔

مون مستی فریقؔ عربی ٹی”ابنِ قتبیہ“ نا حوالہ غاتے تسنے ہرافک شاعری نا بارو اٹی ءُ۔ سوج دادے کہ قتبیہ غان پد داسہ نا دور اٹی انت مننگ ءِ، عربی ادب ہراکان راہی روان ءِ، عربی ٹی اینو ہرا تنقیدی شرہ غاک مننگ ءُ۔ عربی ادب اٹی شاعری، نثر، فِکشن، فائن آرٹ ہرا ہند آ سلوک ءِ؟ 

داکان پد فریقؔ انگریزی ٹی، ٹی ایس ایلیٹ نا حوالہ ءِ ایتک ہراکہ 1888 اٹی ودی مسنے و1965 اٹی کسکنے اوڑان پد تو چندی تحریک و تھیوریک انگریزی ادب اٹی بھاز ترندی ٹی مون آ بسنو، و داسہ نا دور بھاز تیزی ٹی بدل مننگ ءِ، وخت اتون اوار اوار تنقیدی زاویہ غاک نظریہ غاک بدل مننگ ءُ۔ ایلو دنیاٹی ہراسہ نظریہ نا زی آ پین نظریہ اس یکدم مون آ بریک دُن کہ ساختیات نا زی آ پسِ ساختیات نوآدیات نا زی آ مابعدنوآبادیات، جدیدیت نا زی آ مابعد جدیدیت، یعنی ہرتھیوری نا بج آ پین تھیوری اس بسنے دُنکہ فکشن اٹی دے پہ دے اسہ پوسکن ءُ تکنیک اس درستی راستی مننگ ءِ، ہرا نقاد آتا مثال ءِ فریق تسنے اوفتا دورباری ٹی فکشن داڈول الو، اینو فلش اسٹوری نا ہیت مننگ ءِ۔

اینو شاعری ٹی ہم پوسکن ءُ ترکیب مون آ بسنے دارداٹ نقاد نا اَنت خیال ءِ؟ دافتے فریقؔ اسُل شرہ اٹ اتتنے۔ نئے دا حوالہ غاتتون ہمگرنچ فریق تیناpoint of view ءِ سرجم اتنگ کرینے کہ دا نقاد آک داوڑ پارہ اونا جند انا دا رد اٹ انت خیال ءِ او انت پاہک انت سوچک۔

ہندا ڈول ہراتم فریق فارسی ٹی تنقیدی ردوم نا مثال ءِ ایتک اوٹی ہم نثر نظرانداز ءِ، بیرہ شاعری نا پڑ آ مروک آ تنقیدی نظریہ غاتے حوالہ جوڑ کرسا مون آ ایسنے۔ ہرا نظریہ غاتتون امنا کننگ ہم مفک۔ دُن کہ فریقؔ فارسی نقاد ”شمس الدین محمد بن قیس رازی“ نا حوالہ اس ترسا پاہک کہ اوپارینے، ”شعر آسان انگا زبان تیٹ مرے، اونا خواننگ اونا پہہ مننگ ورسائی ٹی ہچ ءُ مشکل ءُ گڑاس مف“ سوج دادے کہ انت ’میر تقی میر، غالب، علامہ اقبال، جون ایلیا‘ دافک آسان ءُ شاعر ءُ؟ ہربندغ اس دافتا فکر وفلسفہ اسکان رسینگ کیک؟ ولدا مونی جاگہ اس فریقؔ نا جند شاہین بارانزئی نا کروک ءُ تنقید اس، ہراٹی شاہین دا لکھانے کہ بایدے افسانہ غاتے میٹرک نا خوانندہ غاک ہم سرپد مریر، تواونا ورندی ٹی فریق پاہک کہ ”تخلیق کار لکھنگ وخت آ ہچ ءُ کلاس اس تینا مون آ تخپک، بس لکھک۔“ گڑا اونا جند شاعری تے پہہ مننگ کن امر آسان لوز و مفہوم نا حوالہ ایتک۔

ایلو سوج دا ودی مریک کہ اینو نا دورباری ٹی ادبی نوشتئی پڑ آ شاعری ہراڑے سلوک ءِ، و نثر یافکشن ہراڑکنے، دانا کساس ءِ نوبل انعام ہرفوک آ نوشتکار آتا ہمو لڑ آن خلنگ مریک کہ اوٹی شاعر آک اخہ در ءُ، و نثرنگار یعنی فکشن نوشتوک آک اَخس ءُ؟ کتاب اٹی مون مستی فریقؔ نا جند انا تنقیدی سرحال براہوئی ٹی افسانہ غاتیا مروک آ تنقید آک ءُ، ولے اونا ایلو زبان تیان تروک آ تنقیدی حوالہ غاک شاعری نا بارو اٹی ءُ۔ دیچا انتئے کنے دا لگا کہ داکتاب ءِ فریق زرس جذباتی وڑ اٹی نوشتہ کرینے و داکتاب ءِ او بھاز اشتاف اٹی لکھانے، نئے حوالہ غاک تے سوبر ءُ، نئے براہوئی ٹی ہرفوک آ اونا تنقیدی نوشت و اوفتیا مروک آ سوج آک۔

داکتاب ءِ نظر آن کشاٹ تو داٹی بھلو کمبوتی نزوری اس خننگک۔ اسٹ داکہ دادے تنقیدی نوشت اس مروئی ئس، ولے دُن اف، داٹی بیرہ مُسہ نوشتکار، اسٹ افضل مراد، ایلو شاہین بارانزئی وکنا نوشت اسے نا داڑے او حوالہ غاتے ترسا دافتیا پدی ورندی ٹی گڑاس جملہ لکھانے، ہرافک سرجم تنقیدی نوشت افس۔ ہمو کہ ای تینا اسہ نوشت اس ”تلار“ اٹی شینک کرفیٹ، پدا کنا کتاب ”کسرمونی کاہک“ اٹی داسرحال ”براہوئی ادب اٹی تنقید“ نا پن اٹ شینک ہم مس، اونا حوالہ ءِ ہم فریق داٹی تسنے، او نوشت اٹی داوخت اسکان براہوئی ٹی مروک آ تنقیدی رویہ غاتا جاچ ءِ شِنسا اوفتیا شرہ اس مون آ ایسوسٹ۔ فریق نا دا نوشت آک اسُل ہمو ڈول ءُ۔ یعنی فریق داڑے تخلیق اسے آ پوسکن ءُ تنقیدی سوال یا شرہ اس مون آ اتتنے بلکن مہالو نا مروک آ تنقید آتیا گڑاس لکھانے۔ ولدا دا عجیب ءُ اتفاق اسے کہ شاہین بارانزئی ہراکہ عمران نا افسانوی مجموعہ ”اینو ہم خداخوشے“ نا تنقیدی جاچ ءِ ہرا وڑ ”تلار“ اٹی شینک کرے، اونا تنقیدی رویہ نا ورندی ٹی فریق سرجم مضمون لکھانے ہراکہ اینو تنقیدی تھیوری وفلسفہ ءِ بے بالک۔ فریقؔ ہموڈول بارانزئی نا لہجہ تون ورندی تسنے۔ پاننگ نا مسخت دادے کہ فریق تینے آ ہرفوک آ تنقیدی سوج آتا اسُل کہ دافک اونا خڑک آ اخہ در سطحی و نان اکیڈمک ئسر، دافتا ورندی ءِ اونا جند تفروسس داخاطر آن کہ شاہین نا عمران فریق آ نوشتہ مروک آ تنقید نا سرجم ورندی ءِ ننا مہروان آ نوشتکار نورپرکاڑی بھاز سرجمی ٹی تس (ہراکہ ”تلار“ ٹی قسط وار شینک ہم مس) پدا شاہین بارانزائی عمران نادا کتاب ”ترئنا مدئٹی ادب“ نا شینک کاری نا منہ دے آن پد ”تلار“ نا گدروک آ تاک اٹ فریقؔ نا اوڑا ہرفوک آ سوج آتا ہرا ڈول ورندی ءِ تسنے داڑان اسہ گڑاس پاش مریک کہ نن اسُل بے سگی نا گواچی اُن۔ المی اف کہ بندغ تینے آ مروک آ ہر سوج انا ورندی ءِ ایتے۔ شاہین بارانزئی نا تروک آ ورندی تیان پد کنا مزغ اٹی ہم بھاز آ سوج آک ودی مسنو، ولے اوفتے ای دا نوشت اٹی کپرہ۔ 

دا کتاب ءِ خواننگ آن پد کنے گڑاس پین ادبی، تنقیدی تھیوری تے اسیکا وا خوانوئی تما کہ ای موازنہ کیو کہ فریقؔ نا مطالعہ تنقید نا رداٹ اخہ در ءِ۔ ولے فریق نا شاہین بارانزئی کن لکھوک آ ورندیک ہرافک کتاب اٹی ساڑی ءُ، اوفتیان پد اسہ گچین ءُ سوج اس نورپرکاڑی سوشل میڈیا غا فریق آن کرے کہ ”نا داکتاب مگہ شاہین نا نوشت آتا ردعمل اف؟ مگہ داڑان براہوئی ادب اٹی روان انگا تنقید نا ردوم توننگپک؟“ فریق، نور نا کروک آ دا سوج انا ورندی ءِ دُن تسنے کہ ”کن تون مواد اَلو تو ای شاہین نا نوشت آتے ہم کتاب اٹی اوار شاغاٹ، کنا نیت ہچ ءُ ردِ عمل اسے نا متنے۔“

ہفتئی تلار 

تاک: 38

03-09 Oct, 2020

پنہ: 08