من کایاں پدا کایاں میر گل خان نا نصیری آ قول
سید غریب شاہ انجم
دنیا نا ساڑی آ ٹک و نقشہ غا گلزمین بلوچستان ہمو بلوچستان افک، ہراکہ اینو آن صدی تیان مست ساڑی ئسکہ۔ دا گلزمین نا گڑاس علاقہ اوغانستان و ایران نُغڑترہ تو ایلوکنڈ آ بھاز آ علاقہ غاتے زوراکی اٹ سندھ و پنجاب نا جغرافیائی ہَِدو اویل اٹ اوڑدہ کننگک۔ دن دا شابیت آریاست تینا اصل جغرافیہ نا نیمہ غان ہم کم سلوک ءِ۔ اینو نا ساڑی آ حالیت اٹی پوسکن انگا دنیا تون ہم گام ءِ گام اتون ہرفسہ تدینگ اٹی اخس کہ سختی سوریک مون آ بننگ اٹی ءُ دافتا اصل سوب آک بلوچستان نا متکن آن پوسکن اسکان نا تاریخ اٹی سَاف درشان ءُ۔
ساڑی آ دا عظیم انگا بلوچستان نا گلزمین اخہ درکہ ایلو وسیلہ غاتیان اَمپوک ءِ، ہموخہ در بندغی ءُ وسیلہ ہم تخک۔ دا پین ہیت اسے کہ بے گڈری و نت شپادی ءِ تینا مقدر سرپند مروک آ بندغ آتا ذہنی اپروچ بھاز زیات سلپک۔ دن انگا حالیت اٹی اسہ مثبت ءُ سوچ اس تخوک ءُ بندغ اس اگہ مسخت نا کنڈ آ اولیکو گام ءِ ہرفک تو ہمو باتی بھاز آ بندغ آتیان کبین و گچین مرسہ اسہ جتا ءُ حیثیت اس کڑزک۔ قوم آتا زند اٹی عروج و زوال نا زمانہ غاک بریرہ کارہ، ولے ہندا عروج یا زوال نا زمانہ ٹی حقیقی آ بندغ آک تینا حقیقی آ راہشونی تون مون آ بریرہ و مدام ثابت قدم سلیرہ۔
دا اسہ فطری ءُ ہیت اسے کہ ہراڑے پسماندگی، غلامی و پین پین منفی عوامل آتا سوب آن مخلص و لائخ آ بندغ آتا کمبوتی مریک ہموڑے قدرت بیرہ منہ بندغ آتیٹی بھاز انگا صلاحیت و لائخی تے اسہ ہند آ کرسہ ہمو ڈغار نا مخلوق آتینا بے پایان انگا نعمت آتے پاش و درشان کیک۔ بلوچستان نا ڈیہہ انا بے مٹ آ فرزند “میر گل خان نصیر” ہندن انگا بندغ آتیٹی حساب مریک، ہرافتے قدرت بیرہ اسہ لائخی اس تفک بلکن اوفتا شخصیت اٹی پین کیہی خاصیت و لائخی تے ہم اوڑدہ کیک۔
14 مئی 1914ءنا دے آخلق مینگل نوشکے ٹی ودی مروک آ میر حبیب خان مینگل نا ہفتمیکو اولیاد میر گل خان نصیر تینا گچین آجوزہ لائخی وسیاسی درک تخنگ آن بیدس ادبی و تاریخی رِد اَٹ اسہ بے مٹ ءُ ہستی اس ئسکہ او نئے بیرہ تینا خاہوت کن فخر انا سوب جوڑ مس بلکن بلوچ قوم انا سرمایہ افتخار اس جوڑ مسک۔
میر صاحب صحافت آن بناءکیک، پدا اونا فکری ارتقاءو شاعری نابناءمریک۔ ادیب و شاعر تانکہ نوشت ءِ درشان کپ تو بے تاغت مریک، ہندا سوب آن گل خان نصیر قلم و کاغذ نا بے پیدگی نا وخت آ خل تا زی آ پوغ آتتو لکھک و ہندا خل تے اُراغا اتیک و تینا نوشت آتے کاغذ نا سینہ غا سوارک۔
گل خان نصیر نئے بیرہ اسہ مبلغ اسہ مقرر، اسہ ادیب، اسہ شاعر، اسہ تاریخ نوشتوک، اسہ فکری، راجی و سیاسی راہشون و اسہ مر ہروک ءُ مفکر اس ئسکہ بلکن اونا شخصیت اٹی اسہ دڑد مند ءُ انسان اسے نا خاصیت آک ہم اوار ئسر۔ اونا زند و بود ،و زند انا ہر بشخ اٹی کروک آ کاریم تیا بیرہ اسہ نوشت اس آخا بلکن کیہی کتاب آک نوشتہ مننگ کیرہ۔ ہراڑے گل خان کون آ بلوچ فرزند آتا کارنامہ غاک ساڑی مریرہ ہموڑے نن کون آ ڈیہہ انا نابود آباتی تیٹی ہم قوم و وطن نا خذمت نا جوزہ کاٹم ہرفک ونن ہم اسہ ہندن ءُ کاریم اسے ٹی تینے اختہ کینہ ہرانا سبخ ءِ گل خان نصیر کون آ مسکوئیک ننے تسنو۔ گل خان نصیر نا زند و بودآ نظر شاغن تو ننے دا معلومداری مریک کہ او تینا زند انا کم و وَد 30 سال کیز وبند نا مصیبت آتے ہرفسہ و سگسہ تدیفینے دابے مٹ آ بندغ جیل انا سیخ تا پد آن مون انگا زندان تیٹی ہم تینا خیال، سوچ و فکر ءِ یخ تفنگ کن الیتنے، بلکہ دا حالیت اٹ اونا فکر انا “جو” پین تیزی و ترندی اٹ وہانے۔ ہندن لوز آتا درشم و ڈیک فکری حسن انا سانچہ ٹی تمسہ اسہ پین زیبائی اسے ٹی بدل مسنے۔ اوتینا قوم و ڈیہہ انا پسماندگی و استحصال نا غم ءِ ترندی اٹ محسوس کرسہ دا غم ءِ دوراں ءِ قلم نا سُنٹ اتو پیہن آ قرطاس آ دڑفینے۔ گل خان تینا شاعری و ایلو نوشت آتا کمک اٹ جیل انا سیخ تا پد آن ہم تینا قوم انا فکری و سیاسی راہشونی نا فرض ءِ ادا کرسہ بسنے دا اسہ بھلو خاصیت اسے ہراکہ اسہ قومی ءُ راہشون اسے نا کل آن بھلا خاصیت ءِ، انتئے کہ اوتینا بندغ آتیان جتائی و مری آن پد ہم اوفتا دڑد ءِ است آ اتسا محسوس کیک۔
میر گل خان نصیر نا عمر اوڑتو بیرہ 67 سال وفا کرے، اونا زند انا دا 67 سال کیہی سَد سال آتیان کبین ءُ۔ انتئے کہ اوڑانبار ءُ فکری و سیاسی راہشون آ ہستیک قوم آتیٹی صدی تیان پدودی مریرہ۔ اونا کمٹمنٹ دا ڈیہہ و دا ڈیہہ انا باتی تتون ئسکہ۔ اونا شعری و نثری نوشت آک بلوچ قوم انا اسہ زرتول ءُ مڈی اسے ءُ۔ دابے مٹ آمڈی نا رکھ و تالانی ننا اولیکو فرض آتیٹی شمار مریک۔
خوش پوش آگل خان نصیر “پڈسیری” نا جہد اٹی اختہ ایلو “راہشون” آتیان چَپ بینگنی ءِ اولیت تسکہ، نئے مال و جائیداد جوڑ کننگ نا فکر اس تے۔ نئے سیاسی و ادبی منافقت ءِ تینا خڑک آ اِلاکہ، بلکہ قلم ءِ سلہہ جوڑ کرسہ استحصالی تپہ نا ظلم و زوراکی نا مون آ مزاحمت کرسہ ہنا۔
14 مئی 1914ءخلق مینگل نوشکے، میر حبیب خان، میر لونگ خان شہید، نواب یوسف عزیز مگسی، عنقا و نظامانی، آغا عبدالکریم، ملک فیض محمد یوسفرئی، میر عبدالعزیز کرد، ملک سعید دہوار، حیدر بخش جتوئی، مولانا بھاشانی، حبیب جالب تاریخ بلوچستان، مزاحمتی، فکری و رزمیہ شاعری، تحقیق، تاریخ نویسی، حیدر آباد، مچھ، ساہیوال، کوئٹہ ناجیل و حوالات آک، بلوچی، براہوئی، اردو، فارسی و انگریزی بولی و زبانک، سامراج توساڑ، وطن و وطن نا باتی تتو مہر، انسان دوستی، آل انڈیا بلوچ کانفرنس، بلوچ لیگ کراچی، سرداری نظام و جرگہ نا مخالفت، نو آبادیاتی نظام آن منکری، اخبار البلوچ، ریاست بدری، قلی کیمپ، استمان گل، قلات اسٹیٹ نیشنل پارٹی، نیپ، انجمن وطن، مستونگ تون تعلقداری، ریاستی و برطانوی راج اتو مون تننگ، عوامی ادبی انجمن، وزارت تعلیم و جانجوڑی نا قلمدان، گودی گوہر ملک، 6 دسمبر 1983ءخلق نوشکی نا قبرستان نا اسہ ادیرہ اس۔ دا کل حوالہ غاک بے مٹ آ گل خان نا حوالہ غاکو، دا حوالہ غاک اونا شخصیت اونا لائخی، اونا راہشونی، اونا نوشت و اسلوب نوشت، اونا کمٹمنٹ، اونا قوم وطن و انسان دوستی، اونا پرخلوص آسنگتی نا پاش انگا شاہدی کو۔
14 جون 1973ءنا دے پولیس حوالات کوئٹہ ٹی میر گل خان نصیر اسہ نظم اس “من کایاں پدا کایاں” نا سرحال اٹ نوشتہ کرے، گل خان نا دا شعری نوشت ءِ اگہ نن باٹغی لحاظ اٹ ہُرن تو دا اسہ “رومانوی” ءُ شاعری اس خننگک، دا نظم اٹی مہر و محبت آن روایتی آ انداز ہم نظر بریک۔ اول سرآن گڈسر اسکان دا نظم “رومان انگیزی” نا بے مٹ ءُ شہ پارہ اسے، ولے ای سرپند مریوہ کہ اونا دا نظم اٹی اسہ بھلو فکری، نظری ءُ کلہو اس ہم تخوک ءِ۔ دانظم اٹی اسہ کنڈ آن “رومانویت” تو ایلو کنڈ آن میر گل خان نصیر نا کلہو ڈکوک ءِ، دا کلہو دادے کہ “ای بریوہ پدا بریوہ” گل خان نا دا نصیری آ قول ءِ ای کلہو نا پن دا خاطرآن ایتوہ کہ اونا دا نظم انا سرحال آن بروک آ نسل اٹی اسہ بھلو جوزہ اس ودی مریک۔
قوم آتا زندگی ٹی گل خان نصیر کون انگا ہستی تا ودی مننگ نیک بختی نا شگون اسے، انتئے کہ قوم آتا حقی راہشونی نا فرض ءِ پورو کروک آ بندغ آتیٹی خلوص و سادہی آن بیدس راستگوئی نا اسہ بھلو خاصیت اس ہم تخوک مریک۔ اوفتا است جوزہ و ولولہ غان ہم پر مریک۔ پدا اگہ اوفتا تعلقداری قلم و قرطاس تو مرے تو تینا لوز آتا گنڈ و پیوند اٹ تینا گچین آخیال آتے درشان کرسہ ہمت و جاغن نا سبخ ءِ ہم ایترہ۔ گل خان 1973ءاٹی “من کایاں پدا کایاں” نا سرحال اٹ ہرا نظم ءِ نوشتہ کرے او بروک آ نسل ءِ اسہ پوسکن ءُ جوش و ولولہ اسے تو درستی راستی کرفسہ کم ہمتی نا نفی ءِ ہم کیک۔ ای دن سرپند مریوہ کہ گل خان دا پاننگ خواہک ای نما نیام اٹی پدا بریوہ اسہ وار پدا شعوری وڑ اٹ نما راہشونی ءِ کیوہ۔
شاعری ادب نا اسہ ہندن ءُ بشخ اسے ہراٹی آفاقیت نا عنصر زیات آن زیات مریک دانا اسہ بند یا اسہ مصرع سے ٹی کیہی مطلب و معنہ غاک ہندی کننگ مریرہ۔ ہندا سوب آن کنا خیال دادے کہ میر گل خان نصیر تینا دا نظم اٹی بیرہ تینا محبوب ءِ تینا پدا بننگ نا دلاسہ تننگ اٹی اف بلکہ او بلوچ قوم ءِ دا پاننگ خواہک کہ کنا جوزہ غاک داسکان ورنا ءُ کنے تینا کیز و بند نا داخہ در گڑتی اف ای گڑتی کیوہ تو یخین اٹ ڈیہہ و دا ڈیہہ انا باتی تیکن گڑتی کیوہ۔ ہندا خاطر آن او پائک “ای بریوہ پدا بریوہ”
نن گل خان نصیر نا دا شاعری ءِ اونا کزیہ دے 6 دسمبر 1983ءآن پد ہرن تو داٹی دا مسخت ڈکوک نظر بریک کہ ای اگہ بننگ کتوٹ تو کنا زندہ غا سوچ و فکر مدام نما نیام اٹی مرو ءِ، ای تینا گچین آ فکر اتو بروک آ ہر درد اٹی نما مون آ خننگوٹ۔
وخت وخت اس گل خان کون آ مڑد آک ننا راج انا خن پن جوڑ مرسہ کسر شونی نا فرض ءِ پورو کیرہ ولے اوفتا تدینگ آن پد اسہ بھاز بھلو چُپی اس ننا سوچ و فکر آبادشاہی نا بناءِ کیک۔ دا تلاپ اٹی ہر بندغ خل خسپک، بیرہ بابو عبدالرحمن کرد، نادر قمبرانی، سلیم کرد، سعید کرد، مبارک قاضی، مجید گوادری، امیرالملک مینگل، ماما عبداللہ جان جمالدینی، ڈاکٹر شاہ محمد مری، نوشین قمبرانی، افضل مراد، ڈاکٹر لیاقت سَنی، وحید زہیر، حاجی شاہ بیگ شیدا، حمید عزیز آبادی، منظور بلوچ، اقبال ناظر، غمخوار حیات، حسن ناصر، یوسف عجب و محسن فگار تون اوار منہ پین بندغ آک مخ ءِ تفسہ ہمت کیرہ۔
ای دافتا نوشت آتے خوانوہ تو ہجم کرسہ سوچوہ گل خان نا قول نصیری ئسکہ، او سہی پاریسس:
“من کایاں پدا کایاں”
“ای بریوہ پدا بریوہ”
ہفتئی تلار
تاک: 49
P#3
05-11 December 2015