میر گل خان نصیر بحیثیت سوشلسٹ

ہراتم کنے میرگل خان نصیر نا بارو اٹ نوشتہ کننگ نا پاننگا تو ای دا سرپند مسٹ ”آماچ ادبی دیوان“ کنا نزور آ کوپہ غاتیا کوہ آماچ نا خاس آ اسہ تیوی ءُ باریم اس تخا۔ وخت اس کہ ای وخت اس کہ میر صاحب نا زند و بود، فن و شخصیت نا جاچ ءِ ہلنگ نا کوشست ءِ کریٹ، تو اونا زند انا کیہی شابیت آ سرحال آک کنے تاریخ نا پنہ غاتیا تالان نظر بسر، یقین اٹ کنکہ دا مشکل مس کہ ای میر گل خان نصیر ءِ اسہ بے مٹ ءُ محقق تاریخ نویس اس نوشتہ کیو، یا اسہ مرد مجاہد صحافی اس۔۔؟ کنکہ دا ہم بیخی مشکل مس کہ ای اودے ظالم قوت آتا خلاف اسہ مزاحمتی ءُ شاعر اس پاو، یا اودے راج وقوم انا نبض آتیان واخب اسہ عوامی ءُ ادیب اس سرپند مریو، یا سیاست نا پر پت آ کسر اٹ اسہ انقلابی ءُ راہشون اسے نا دروشم اٹ ہرِو۔۔؟
تاریخ نا پنہ غاک دا گواہی ءِ ہم ایترہ کہ میر گل خان نصیر اسہ قوم پرست، وطن دوست و انسان دوست ءُ راہشون اسے آن بیدس سوشلسٹ فکرو نظریہ نا ہم خواجہ ئس۔ دا کل ءِ سرحال آتا خوڑتی اٹ جاچ ءِ ہلنگ آن پد دا حقیقت مون آ بریک کہ گل خان سوشلسٹ فکرو نظریہ تون مدام ہمسفر ئس۔
دا حقیقت خل انا زی آ چشخ ءِ کہ اسہ نیشنلسٹ اسیکن اسہ گچین ءُ سوشلسٹ اسے نا مننگ بیخی المی ءِ، ولے شڑت دادے کہ او نیشنلسٹ شاﺅنزم ءِ لتاڑسہ قومی جہد اتون اوار طبقاتی جہد و نظریہ نا ہم پورو وڑ اٹ پابند مرے، یقینا ہندا وڑ اٹ میر گل خان نصیر ہم قومی و طبقاتی جدوجہد آ مکمل یقین تخاکہ۔
پنی آ زانتکار کامریڈ لینن سیکولر پسند و سوشلسٹ فکرو نظریہ غا سلنگ آن پد ہم او روسی قومی روایت و ثقافت تون نہ بیرہ است انا ہُب اٹ است خواہی تخاکہ، بلکہ اونا زند و بودنا گجغ آک ہم روسی زند و ثقافت تون ساندہ گنڈوک ئسرہ ، واہم او طبقاتی جدوجہد تون اوار اوار شاﺅنزم نا خلاف سنگر کریسس۔(1)
کامریڈ لینن پائک کہ ہر قوم و راج اٹی جمہوری و سوشلسٹ کڑدہ غاتا مننگ اسہ المی ءُ گپ اسے، ہموراج شونداری نا کنڈ آ گام گیج کے یا کپ، ولے ہر راج اٹی لٹ پل نا گواچی مروک آ بندغ آک مدام ساڑی ءُ۔ اوفتا بزگی آ زند انا ساڑی حالیت آک راج اٹی جمہوری و سوشلسٹ نظریہ غاتے ودی کننگ نا سوب مریرہ ۔ (2)
اگہ نن دا رد اٹ میر گل خان نصیر نا کتاب ”بلوچستان کی کہانی شاعروں کی زبانی“ نا جاچ ءِ ہلین تو ننے او کتاب اٹی بلوچ راج انا ہمپ و بٹ، راجی و قومی ثقافتی روایت آتا کہیی گچین آ سرحال آک نظم انا دروشم اٹ نظر بریرہ، واہم اونا فلسفہ سیاست قومی و طبقاتی جدوجہد نا پورو آدینک ءُ۔
روشن خیالی و ترقی پسندی نا آسمان آ دا گروشک تروک آ استار 14 مئی 1914ءٹی میر حبیب اللہ مینگل نا اُرا خلق مینگل نوشکے ٹی ودی مس۔ پنی آ زانتکار خواجہ یوسف گچکی تینا اسہ مضمون اسے ٹی نوشتہ کیک کہ میر گل خان نصیر نا مہروان آ باوہ تینا ہمسائے نواب خاران آ پختونخواہ غان بروک آ مہمان، علم و دانش نا خواجہ وزیر گل خان گنڈاپور نا قابلیت و لائخی آن پبی متاثر مرسہ تینا مار انا پن ءِ ہم گل خان تخا۔ ہندا امیت و اِڑکا تون کہ کنا مار ہم پگہ نا دے وزیرگل خان گنڈاپور آنبار اسہ لائخ ءُ بندغ اسے نا دروشم اٹ گچین ءُ پن و کڑد اسے نا خواجہ مرے، میر حبیب مینگل نا ہندا اومیت و است خواہی وخت اتون اوار اوار خرنی نا کنڈ آ بھاز ترندی اٹ گام کرسا کرے۔
میر گل خان نصیر تینا تعلیم نا بناءِ تینا باوہ پیرہ ئی آ ہند خلق مینگل آن کرے، او تینا باوہ پیرہ ئی آ خلق اٹی بیرہ چار جماعت اسکان خوانا، منہ وخت اکن میر احمد یار خان سکول مستونگ (موجودہ پائلٹ سکنڈری سکول) (3) اپوزئی سکول ژوب اٹی خواننگ آن گڈ میڑک نا امتحان ءِ سنڈیمن ہائی سکول شال آن پاس کرے، میر گل خان نصیر نا دا چنک سنی آن است خواہی ئس کہ ای بروک آ وخت اٹی اسہ ڈاکٹر اس مریو۔ ہندا است خواہی ءِ تینتون ہم گرنچ کرسا سال 1932ءاٹی لاہور نا نیمہ غا سر ہلک، ہراتم او لاہور اسلامیہ کالج اٹی داخل مس تو ہمو درگت آتیٹی لاہور علم و ادب آن بیدس سیاست نا پڑ آ ہم اسہ بھاز بھلو پن اس گوندنگاکہ، داکان مست سویت یونین اٹی اکتوبر 1917ءنا پرولتاریہ سوشلسٹ انقلاب نا دے ہم ٹک تسوسس، بالشویک پارٹی لٹ پل نا ساڑی نظام ءِ یک پٹ کرسا خواری کش آ مخلوق نا مدت و کمک اٹ اقتدار نا خواجہ مسوسس، ہرانا سوب آن تیوی انسانی راج اٹی سیاسی ومعاشی شعور نا عمل بھاز جم جوش اٹ برجا ئس، یقینا دا فکری عمل نا تہوش تیوی دنیا ءِ تینا پلویڑ اٹی ہلکوسس، ہندا پوسکن آ فکرو نظریہ نا سوب آن لاہور ہم سیاسی، ادبی و فکری بحث و تران، جلسہ و برانز، اخبار و رسالہ غاتا شار ئس۔ ہمو دوران برصغیر اٹی فرنگی سامراج نا کوزہ گری و نو آبادیاتی نظام نا خلاف ہر نیمہ غا سیاسی شعور بیداری نا باسن آ جوزہ غاک ہم بھاز ترندی اٹ کاٹم ہرفیسر، داکان بیدس انجمن ترقی پسند مصنفین نا ادبی تحریک ناہم بنائی دور دورہ ئس، میرگل خان نصیر اسہ کنڈ آن انجمن ترقی پسند مصنفین مجلس و کچاری تیٹی ساڑی مرسا کرے، ایلو کنڈ آن آجوئی پسند قوم دوست سیاسی تحریک آتے نئے بیرہ خڑک آن خنا بلکہ خوڑت مشاہدہ نا عمل آن ہم تدسا کرے۔ (4)
میرگل خان نصیر نا دا ادبی وسیاسی ماحول اٹی ردنگ، ترقی پسند فکرونظریہ غان دوکوپئی مننگ اسہ قدرتی ءُ ہیت اس ئس۔ او بلوچ ڈیہہ و ڈغار نا آجوئی و تینا بزگ آ بلوچ مخلوق نا شون شرحالی کن کانگریس نا راہشون آتون تو بش و خڑکی و کچاری پینگن کرسا پوسکن ءُ فکر اسے تون درستی راستی مس۔
ہندن او ڈاکٹر مننگ نا اڑکا غان آجو مرسا تینا شاعری نا کمک اٹ محکوم طبقہ و تینا لوچ و شپاد آ بلوچ قوم اٹی ترقی پسندانہ سوچ سیاسی بیداری نا نظریہ غاتے مہمیز ترسا سامراج و لٹ پل کروک آ کڑدہ غاتا خلاف تینا جہد انا باقاعدہ وڑ اٹ بناءِ کرے۔
میرگل خان نصیر تینا خن تا ناجوڑی نا سوب آن تینا تعلیم ءِ نیمہ غا اِلسہ ہراتم 1934ءاٹی بلوچستان آ بریک تو داڑے میر یوسف عزیزمگسی، میر عبدالعزیز کرد اسک تینا روایتی سیاست ءِ موکل کرسا ترقی پسند سوشلسٹ فکر و نظریہ تون درستی راستی مننگ تون اوار قومی وطبقاتی جدوجہد نا ہم بناءِ کریسر۔ دا ہمو دور ئس کہ بلوچستان اٹی فرنگی نا ظلم زوراکی نا مون انگا جمر ہستین تالان ئس، سیاست کننگ تو بھاز مر انا ہیت اس ئس، سیاست نا پن ءِ ہم ہلنگ بھلو ڈوہ اس خیال کننگاکہ، قلات نا وزیر اعظم سرشمس شاہ ظلم بربریت اٹ تینا کاٹم آ مش شاغاکہ، بلوچ الس غلامی نا زنجیر اٹی اختہ و جان، وطن نا سرمچار آک کاٹم ءِ دلدست آ تخسہ تینا ساہ ءِ سدخہ کننگ اٹی ئسرہ ۔ ولے ایلو کنڈ آن فرنگی سرکار جہد آجوئی ءِ ختم یا نزور کننگ کن گڑاس سردار آتے انعام و نوابی نا لالچ ترسا کریکہ، اوفک سرکار نا لالچ ءِ مون آ تخسہ جہد آجوئی نا کسر اٹ وڑ، وڑ انا سازش آتے جک کریر، ہندا سازش آتا سوب آن جہدآجوئی نا بہادر آ سپاہی عوامی سردار خان محمد زرکزئی شہادت نا تاس ءِ گلم کیک، ہندن لمہ دھرتی نا فرزند راہشون سرمچار نورا مینگل دوران غزہ نواب خاران نا باہوٹ مننگ آن پد ہم خاران میری آن فرنگی سرکار ءِ ڈہ تننگک کہ نورامینگل تینا دمدر آ جون اتون ننا کوزہ ٹی ءِ۔ نیٹ ۔۔ نورامینگل ءِ روملاست فرنگی نا مٹ اٹی تننگک۔(5)
میرگل خان نصیر بلوچستان نا دا خاخر دسوک آ حالیت آتیٹی میر یوسف عزیز مگسی، میر عبدالعزیز کرد استا جہد کاروان اٹ اوار مرسا نئے بیرہ فرنگی نا برخلاف توار چست کیک۔ بلکن قومی جہد اتون اسیجا جاگیردارانہ نظام و جرگہ سسٹم نا برخلاف بلوچ راج اٹی جہد ہمت، سگھ و جیرت، اومیت و سرسہبی نا چراغ آتے روشن کننگ تون اوار سامراجی آلہ کار آتا برخلاف ہم ادبی، سیاسی و صحافتی پڑ آ عملی جدوجہد ءِ تینا زند انا مسخت جوڑ کرے۔
میرگل خان نصیر جہد آجوئی نا تحریک اٹ کل آن ودیک ہمو جاگیردار طبقہ نا برخلاب بغاوت نا بیرک ءِ چست کرے، ہراکہ جرگہ سسٹم نا زنجیر اٹ بلوچ الس پابند جولان ئس۔ و راج انا خاچوک آ جوزہ غاتے وگائفنگ کن تینا قلم ءِ بادوی ترسا پائک:
ہماری شومئی قسمت اک تصویر ہے جرگہ
بلوچوں کو مٹانے کی یہ اک تدبیر ہے جرگہ
اگر ٹھہریں تو سر پہ تیشہ سردار آتا ہے
اگر بھاگیں تو کیسے؟ پاﺅں میں زنجیر ہے جرگہ
یہ جرگہ دشمن آئین و قانون و شریعت ہے
ہمارے واسطے اک دوزخی تعزیر ہے جرگہ
میرگل خان نصیر بلوچ راج اٹی جاگیردارانہ نظام ءِ بلوچ الس نا شون و شونداری یا ردوم نا مون اٹ اسہ زنڈ ءُ دیوال اس سرپند مسکہ، انتئے کہ جاگیردارانہ نظام نا برخلاف بغاوت کننگ جمہوریت و سوشلزم نا اصل روح و دروشم ءِ 1948ءاٹی میرگل خان نصیر تینا پنی آ ترانہ ”راج کرے سردار“ اٹ جاگیردارانہ نظام نا خن تے خن تیٹی خلسہ پائک:
بچے روئیں نین گنوائیں
بوڑھے در در ٹھوکر کھائیں
چھپ چھپ مائیں نہر بہائیں
بھیک ملے نہ ادھار۔ رے بھیا
راج کرے سردار
ترقی پسند ادب نا منشور ہم دا پائک کہ:
٭ ادب بیرہ حسن دروشم نا پیدا گیر اف، بلکہ او حقیقت نگاری نا میوہ ہم ارے۔
٭ ادب بیرہ خوشی و شادکامی نا وڑ اس اف بلکہ خیال و فکر آتا تالانی نا پِن ہم ارے۔
٭ ادب نویکل اسے نا ودی کروک اف بلکہ راجی شعور نا اسہ گچین ءُ ٹھیکی اس ہم ارے۔
٭ ادب بے سہبی و بے مرادی تا ہوغنگ اف، بلکہ خوشی و زندہ مننگ نا تُغ تا اسہ شابیت ءُ ہند اسے۔
٭ادب خیر خیریت نا ہنین آ لولی تون اوار احتجاج و برانز نا زوراک آ تران ہم ارے۔
اگہ نن ترقی پسند ادب نا آدینک اٹی میرگل خان نصیر نا شاعری ءِ ہُرن، تو ننے اونا شاعری ٹی حقیقت نگاری نا بھرم، ترقی پسند فکرو نظریہ نا فراوانی و راجی شعور تون اوار، لُٹ پُل کروک آتا خلاف، برانز نا زوراک آ کوکار، انسان دوستی نا سرحال آک ہم گچین ءُ فن و فکر اسے تون نظر بریرہ۔ میرگل خان نصیر ترقی پسند فکر اتون ہمسفر راج اٹی سیاسی شعور ءِ ودفنگ کِن اسہ پوسکن ءُ سہب اسے نا کلہو ءِ تننگ تون اوار تیوی راج ءِ تینا انقلابی کاروان تو ہمگام کرسہ پائک:
سیپدہ دم ہوا عیاں
بڑھا چلا وہ کارواں
نہیں ہے خوان کا سماں
صبو و جام پھوڑ کر
نشاط وعیش چھوڑکر
شجاع و شہسوار بن
دلیر جان نثار بن
جوان کامکار بن
عدو پہ برق بار بن
جلا کے ان کو خاک کر
وطن کو ان سے پاک کر
قبائے رسم چاک کر
نہ خوف کر نہ باک کر
لگا نشانہ تاک کر
یہ لات کو منات کو
میرگل خان نصیر نا شنبلاخ پنی آ کتاب 1960ءنا ایب کیب اٹی شینک مسنے، اونا جاچ ءِ ہلنگ آن دا سما تمک، کہ او کتاب اٹی گوریلا جنگ آتا امنّائی تون اسیجا وطن دوستی، مزور دوستی، شوان و بزغر آتا سفت و ستا غان بیدس مارکس و لینن نا کارکڑد نا ہم سفت آتے قلم بند کرینے۔
ہراتم 1978ءاٹی اوغانستان اٹ قومی جمہوری انقلاب نا دے ٹِک تِس، تو شنبلاخ نا کہیی انقلابی و مزاحمتی آ نظم آک ریڈیو اوغانستان آن گچین آ ساز و زیمل تون شینک مرسہ کریرہ (7)
1948ءاٹی میرگل خان نصیر نا شینک مروک آ کتاب ”شپ گروک“ اٹی سیاسی، معاشی لُٹ پُل نا سامراجی سازش آتا سرحال تون اوار قومی جدوجہد نا باسن آ جوزہ غاک ہم اسہ زیبا ءُ دروشم اسے اٹ درشان ءُ، یقینا دا کتاب سامراج نا ماس چٹ آتے گہس ہم ساچتو، بدنام زمانہ ایوبی آمریت کتاب ءِ تینا کوزہ ٹی کرسہ، دا نا خواننگ و تخنگ آ پابندی نا حکم ءِ جاری کرے۔
”بلوچستان کی کہانی شاعروں کی زبانی“ میرگل خان نصیر دا کتاب ءِ 1968ءاٹ دوران اسیری ساہیوال زندان اٹی نوشتہ کرینے، ود کم 9 سال آن پد بلوچی اکیڈمی نا کنڈ آن شینک مس، دا کتاب اٹی بلوچ قومی ثقافت و گچین آ روایت آتا اسہ آفاقی ءُ رِد و بند اس مون آ بریک۔
”گرند“ دا کتاب ہم دوران زندان1971ءاٹی نوشتہ مسنے، گرند نا تیوی شاعری ہم سامراج دشمنی، جاگیردارانہ سسٹم تون بغاوت و سوشلزم فکرونظریہ نا بِسٹ گواہی ءِ ایتک۔
”بلوچی رزمیہ شاعری“ دا کتاب 1979ءاٹی شینک مس، دا کتاب ہم جیل و زندان تون اوار لکھنگانے، دا کتاب اٹی جنگی حکمت عملی نا گچین آ سرحال آک ساڑی ءُ۔
”ھون ءِ گوانگ“ دا کتاب ءِ ہم ایلو کتاب آتیانبار دا اعزاز ہم دوئی ءِ کہ او ہم مچھ و حیدرآباد جیل نا مون انگا کوٹھی تیٹی نوشتہ مسنے۔
”گلگال“ میرگل خان نصیر نا دا شاعری نا کتاب ءِ کہ دانا پیش لوز میر غوث بخش بزنجو نا مبارک آ قلم اٹی نوشتہ مسنے۔
”مشہد نا جنگ نامہ“ خانِ معظم ولی آ نوری نصیر ؒخان نا دلیری، جنگی حکمت عملی، دانائی، عدل و انصاف و اونا قومی کارنامہ غاتیان میرگل خان نصیر بیخی متاثر مرسہ تینا پن اٹی تخلص نا جاگہ غا ”نصیر“ پن ءِ اوار کریسُس، یقینا دا اونا عقیدت مندی و دوستی نا پاش انگا ثبوت ءِ۔
میرگل خان نصیر مشہد نا جنگ نامہ کتاب ءِ نوری نصیرؒ نا پن آ کرینے، دا کتاب سَد پنہ غا تالان ءِ، ہرا ٹی نوری نا دلیری و بہادری، دانائی و حکمت عملی تون اوار مشہد نا جنگی داستان ہم بیان کننگانے، میرگل خان نصیر کتاب نا پیش لوز اٹی نوشتہ کیک کہ ”ہرا وخت ای ہشت میکو جماعت اٹی خواناٹہ تو دا جنگی داستان ءِ بٹے خان مینگل آن بِنگُسٹ، ای ہندا داستان ءِ نوٹ کرسہ شاعری نا دروشم تسٹ۔
پنی آ ترقی پسند لوزگِر کامریڈ شاہ محمد مری پائک کہ میرگل خان نصیر شاہ نامہ فردوسی نا وڑ اٹ بلوچ تاریخ ءِ شاعری نا دروشم اٹ اتنگ خواہسکہ ہرا کہ دا اونا اولیکو کوشست ئس، دا کتاب 1981ءاٹی براہوئی اکیڈمی نا نیمہ غان شینک مس، میر صاحب نا دا براہوئی زبان اٹ اولیکو کتاب ءِ۔
میرگل خان نصیر نا براہوئی شاعری نا بابت اٹ براہوئی و بلوچی نا پنی آ محقق، اثیر عبدالقادر شاہوانی تینا پٹ پولی جاچ ءِ برجا تخانے، امیت ءِ کہ خواجی اثیر نا پٹ پولی کوشست سرسہبی نا کنڈ آ گام گیج کرو۔ (8)
”سرِوادیِ سینا“ میرگل خان نصیر تینا ہم فکر آ سنگت، اردو نا پنی آ ترقی پسند شاعر و ادیب فیض احمد فیض نا کتاب سروادیِ سینا ءِ بلوچی زبان ا ٹ بدل کرینے۔ ہرا 1982ءاٹی قلات پبلیشرز کوئٹہ غان شینک مسنے۔
”بلوچستان قدیم اور جدید تاریخ کی روشنی میں“ دا کتاب 1977ءاٹی حیدرآباد جیل اٹی نوشتہ کننگانے۔ سال 1982ءٹی نساءٹریڈرز کوئٹہ غان شینک مس۔
میرگل خان نصیر نا شاعری نا جاچ ءِ ہلنگ آن پد دا حقیقت مون آ بریک کہ او انت اس کہ شاعری نوشتہ کرینے، او شاعریک جیل و زندان تیٹ نوشتہ مرسہ مسنو، ہراکہ اونا تینا فکر و نظریہ تون وفا کننگ نا کل آن بھلا ثبوت ءِ۔ میر صاحب نا تیوی زند اصول پرستی و ترقی پسندی نا سیاست اٹ تدے، 7 دسمبر 1983ءٹی او دا کوڑی آن موکل کرے۔
کتاب آک
۔۱۔ قومی سوال اور مارکسی بین الاقوامی، ٹنڈگرانٹ پنہ 104
۔۲ ۔ قومی سوال اور مارکسی بین الاقوامی(، ٹنڈگرانٹ) پنہ 75
۔۳۔ یاد رفتگان ( صلاح الدین مینگل )پنہ 43
۔۴۔ کاروان کے ساتھی ( شاہ محمد مری) پنہ 2
۔۵۔بلوچستان میں سرداری نظام (عبداللہ جان جمالدینی)
۔۶۔میرگل خان نصیر ( شاہ محمد مری ) پنہ 99
۔۷۔ میرگل خان نصیر ( شاہ محمد مری ) پنہ 50
۔۸۔ ہفتئی تلار شمارہ نمبر 18 تا24 اکتوبر2014

ہفتئی تلار
(اِرا قسط)
بیست و پنچ  اکتوبر، و  یکم نومبر2014ء