آزات جمالدینی

آزات نا اصل پن عبدالواحد آزات جمالدینی ئس، اونا باوہ نا پن خان جان جمالدینی ئس۔ او خلق کلی جمالدینی نوشکے ٹی 1912ء ٹی ودی مس۔ اول سر اٹ او تینا جند انا اسکول اٹ خوانا، اونا ابا ملیشیاء اٹ نوکر ئس، او اودے تینا مسیت آ قرآن نا خواننگ کن ہم مون تسکہ۔ پرائمری آن ہلیس مڈل اسکان او نوشکے ٹی خوانا، میٹرک نا امتحان ءِ سنڈیمن ہائی اسکول کوئٹہ غان 1934ء اٹ پاس کرے، او اسہ ہندن ءُ بندغ اس ئس کہ ہر گڑا ءِ مارشت و محسوس کریکہ، او تینا و تینا غریب آ بزگ انگا استمان ءِ خناکہ او بے تعلیم و ناخواندہ ءُ، گڑا او ہندا پارے کہ کنے تینا راج انا چنا تے خوانفوئی ءِ۔ ہندا سوب آن ٹیچر مس۔

1934ء آن ہلیس 1940ء اسکان او تینا راج انا چنا تے خوانفنگ کن استاد نا عظیم انگا بشخ اتون ہم گرنچ مس۔ اوکان پد او پولیس اٹ بھرتی مس۔ اِرا سال ٹریننگ کن پشاور آ ہنا، و ٹریننگ آن پد تینا ملازمت ءِ اِلا۔ ہندن اونا تخلص آزات ئس، ہندا وڑ اونا جند ہم آزات تب ءُ انسان اس ئس، و سادہی ءِ دوست توریکہ۔ نوکری نا اِلنگ آن پد او کاروبار نا پارہ غا بس، نوکنڈی ضلع چاغی اٹ تین کن دکان اس ملا، ٹھیکیداری نا بناءِ کرے، اوکان پد ایران زاہدن آ ہم ہنا، اونا کاروبار بھاز جوان ئس، ہموڑے ایران اٹ برام اس کرے۔

ادب نا پارہ غا او 1950ء اٹ بس و پورو تینا چکار ءِ ہندانگ کرے، اونا اسہ بھلو مسخت اس ئس کہ کنا راج، زبان دود ربیدہ، و دستور زندہ مرے۔ ہندا جوزہ اودے اسہ بھلو پنی ءُ شاعر و بھلو بندغ اس کرے۔ او ہندا پاریکہ کہ ننا ڈیہہ آن غریبی و بزگی و جہالت چٹے، ادبی چاگڑد ءِ زندہ تخنگ کن اولیکو خشت ءِ تخا، اگہ نن اونا شاعری ءِ خوانن، گڑا اونا شاعری اسہ زندہ ءُ شاعری اس پاننگک۔ او زندہ انگا لوز آتے نمہ داری اٹ خُلانے، تینا راج و چاگڑد نا ہیت آتے گچینی اٹ بیرفینے، مون آ ایسنے، اونا شئیر تیٹ ننے درد، سوز و وڑ وڑ انا حالیت دُو بریک۔ اودے اسہ لس ءُ بندغ اس آسانی ٹی پہہ مننگ کیک۔

اونا شاعری نا کتاب ”مستین توار“ 1952ء اٹ شینک مس، اوکان پد ہندا شاعری نا کتاب اٹ پین ہم اونا شئیر شاغنگا، و پدا اودے 1985ء ٹی ”رژن“ انا پن اٹ مون آ ایسر۔ ”رژن“ ءِ اگہ نن خوانن گڑا اونا ہیت آتا روشنائی ننے بخیر کیک، پاہک و تہار انگا خن تیٹی تینٹ روشنائی بریک۔

1956ء اٹ آزات جمالدینی کراچی آن تُوئی رسالہ اس ”ماہتاک بلوچی“ نا پن اٹ بنا کرے۔ دا رسالہ ٹی براہوئی زبان نا ہم بشخ اس ئسکہ۔ براہوئی زبان نا اولیکو ڈرامہ، اولیکو افسانہ، اولیکو مضمون، ہندا رسالہ ٹی شینک مسنو۔ دا رسالہ اِرا سال اسکان شینک مس، اوکان پد مالی کمتی و زرگزرانی نزوری، نا سوب آن و بلوچستان نا استمان نا بے وسی و بے چکاری نا سوب آن بند مس۔ 1978ء اٹ او پدی کوئٹہ غان ”ماہتاک بلوچی“ ءِ شینک کرے۔ اِرا سال او ”نوکین دور کوئٹہ“ نا ایڈیٹر مس۔ اونا مضمونک بلوچستان نا ہر حالتاک، ہڑدے ئی، تُوئی ٹی لگارہ۔ داڑان بیدس ”لیل و نہار“، ”سویرا”کراچی نا رسالہ ”افکار“ اٹ گیشتری اونا نوشت آک شینک مسرہ۔ ”بلوچی دیوان“ نا بنداو ءِ ہم او تخا، ہرا داسکان ارے۔ اونا شاعری نا اسہ جوانی اس دادے کہ بندغ اودے زُو پہہ مریک۔ ہندا سوب آن علم دوست و قلم دوست انگا بندغ آک اونا شاعری نا بدل ءِ تینا زبان تیٹی کرینو، دافتے ٹی بنگالی، روسی و پین زبانک ہم اوار ءُ۔ آزات جمالدینی ہمو وخت آ شاعری نا بناءِ کرے کہ او ٹھیکیدار ئس، کہ اسہ مزور اس اوڑکن کاریم کریکہ۔ اونا حالیت آن متاثر مس، تینا اولیکو شئیر ”پوریاگر“ ءِ نوشتہ کرے۔ اونا گڑاس بند دا وڑ ءُ:

ہر وخت کہ تئی یات آ کپاں

چُرنت شہ چماں بنت رواں

ارسانی کہور، کوہان جنان

کرّنت برنت مئے وشپاں

تئی بزگی بے چارگی

لمبوکیں آس ءِ من دلاں

او مزور و غریب آتے بھاز دوست توریکہ، اوفتا بینگنی، ناجوڑی، درپدری ءِ خناکہ گڑا بھاز فریشان مسکہ۔ و ہندا حالیت اٹی اوفتے تینا کلام اٹ مدام یات کریکہ، و اوفتا است خواہی ءِ کریکہ، و اوفتا غم تیٹی اوار مسکہ، ہندا سوب آن ہر اسٹ اودے دوست توریکہ۔

1948ء آن پد ہم اونا خیال آتیٹی فرق بتو، بلکن تینا سوچ آتے برجا تخا۔ روزگار نا پد رند اٹی او تینا بسترہ ءِ تفے، دبئی کن ہنا، اونا بیگ اٹی اونا شاعری نا مجموعہ ہم تخوک ئس کہ پن تے ”نوکین توار“ ئس، گم مس۔ اودے بھاز فریشانی و افسوز مس کہ اونا خیال آک و جوزہ غاک ہندن تہو اٹ بال کریر۔ ولے بلوچی و براہوئی ادب نا خذمت کن اونا کوشست آک برجا ئسرہ۔

1955ء اٹ او کراچی ٹی ”انجمن بلوچی زبان سر چشمگ“ نا ہم بنداو ءِ تخا، او اسہ سیلانی تب ءُ بندغ اس ئس۔ او ایران، اوغانستان، عراق، مڈل ایسٹ و گلف انا ہم تروتاب ءِ کرینے۔

او بلوچی زبان آن بیدس اردو، براہوئی، فارسی، انگریزی زبان تیٹی ہم ہیت کننگ کریکہ۔ و مچٹ مچٹ پشتو و سندھی ٹی ہم ہیت کریکہ۔ پنجابی زبان ءِ پہہ مسکہ۔ او ریڈیو پاکستان اٹ ہم کاریم کرینے، ٹی وی نا بندات نا دے تیٹی پروگرام آتیٹی بشخ ہلککہ۔ براہوئی و بلوچی نا مشاعرہ غاتیٹی ہناکہ، ٹی وی نا علاقائی پروگرام آتیان خوش اَلو، بلکن مایوس ئس۔ او اسہ عملی ءُ بندغ اس ئس، اونا مول و مراد ہندا ئس کہ راج بیدار و خوانندہ مرے۔ گڈ سر اٹ او بھاز غریب مس، ولے کس ءِ پاتوکہ، کہ کنے گڑاس ایتبو، نئے کس آ دو مریفے۔ بلکن خودداری، غیرت مندی، اٹ تینا دے تے گدریفے، و ورنا انگا شاعر و ادیب آتا بھاز عزت ءِ کریکہ۔ و اوفتا است خواہی و است بڈی ءِ کریکہ۔ او اسہ خوش اخلاق، ملنسار، سادہ تب ءُ بندغ اس ئس۔ اسٹ ءِ ہم ناراض کتوکہ۔ نئے کس اس اوڑان خفا ئس، او تینا پوسکن انگا ورنا تا قربانی تے کسر نا ڈیوا سرپند مسک، او اسہ روشن خیال ءُ بندغ اس ئس۔

1912ء غان ہلیس 1981ء اسکان تینا زند ءِ کل آ راج اکن تیر کرے، گڈ سر اٹ اودے شومک (کینسر) نا ناجوڑی لگا۔ سول ہسپتال شالکوٹ اٹ داخل ئس، ولے زند اودے مون آ وارخواہی تتو۔ او 5 ستمبر 1981ء نا دے کزیت کرے۔ و اودے اونا جند انا خلق کلی جمالدینی نوشکے نا قبرستان اٹ جہہ و جاگہ کریر۔