براہوئی زبان قدیم ءِ ولے قدیم نوشتہ غاک تے انتئے افس؟   2

۴۔ ہمسائے ملک آتا نوشت امر اثر شاغک؟

ہرا مخلوق نا ہمسائے ملک آک، طاقت، نوشت، درس و تدریس، منڈی و ایلو گڑاتے ٹی اگہ اوفتیان مون آ مسنو، تو ہموفتا زبان و ایلو گڑا تا اثر، نزور آ ہمسائے نا علاقہ، زبان و مخلوق آ ضرور تمانے، دُن کہ پاکستان جوڑ مننگ آن مُست داڑے فارسی زبان نا اثر ئسکہ۔ اونا سوب دا مسنے کہ او زمانہ غاتے ٹی ننا ہمسائے ملک آتا نوشتہ ئی آ زبان فارسی مسنے۔ ایشیاءنا لسانی آ تاریخ اٹی لسانیات نا چاہندار آک پیدواری کیرہ کہ، ہر زمانہ ٹی اسہ نہ اسہ زبان اس بھاز علاقہ غاتے ٹی ثانوی زبان نا حیثیت اٹ تکنگانے، و پاننگانے، اثر شاغنگ نا سوب آن او زبان نسلی گروہی یا علاقائی زبان اس رہینگتنے۔ ہمو زبان اسہ شریکی ءُ زبان اسے نا حیثیت ءِ تخانے۔ ہمو زبان نا سوب آن، وڑ وڑ انا، راج، تہذیب و عقیدہ غاتے ٹی ہم اواری مسنے، دافتتون اوار اوار ہمو زبان نا سوب آن کاروباری گرج آک ہم پورو مسنو۔

٭٭٭٭٭

(۵) لمئی آزبان ہرا زبان مریک:۔

لمئی آ زبان ہمودے کہ چنکی ٹی چنا اودے بیدس خواری آن، تینا لمہ باوہ، خلق، خاہوت و در ہمسائے آن ہیل کیک، دا زبان ءِ ودشتی، خاہوتی و اولیکو زبان ہم پارہ۔

(۶) مذہبی آ زبان ہرا زبان ءِ پارہ؟

مذہبی آ زبان ہمو زبان ءِ پارہ کہ او مذہب اسے نا زبان مرے۔ دُن کہ ایرانی مذہب آتا وخت آ ایرانی زبان، اسلامی دور اٹی عربی زبان، دا وڑ انا پین ہم زبانک اریر کہ او مذہبی ءُ زبان پاننگرہ۔

ہندکو بولی والاک تینا زبان آ تبصرہ کرسا سوال اس کرینو کہ ”ہندکو تو قدیم ءُ زبان اسے، ولے اونا ادبی خزانہ انتئے اف؟“ دانا ورندی ٹی او تینٹ دن پارہ کہ:

”اونا سوب دادے کہ ہندکو زبان، مذہبی ءُ زبان اس متنے، ہندا سوب آن او نوشت اٹی ہم بتنے۔(۴)۔

ہندا ہیت ءِ نن براہوئی زبان کن ہم گمان کننگ کینہ کہ براہوئی زبان اول سر یا نیامیکو زمانہ سے ٹی منہ وخت اس، طاقت نا زبان اس تو مسنے ولے مننگ کیک مذہبی ءُ زبان اس متنے، اگہ مسنے تو او مذہب کرار کرار آ گم مسنے یا مذہبی ءُ تقدس اس، براہوئی زبان ءِ، ہچ ءُ وخت اس دوئی متنے، یا دا زبان اٹ گُڈ انا وخت آتے ٹی مننگ کیک درس و تدریس ہم متنے، یا دا گڑاک مسنو ولے داوخت آ او ننا مون آن اودیم ءُ۔

(۷) قومی آ زبان امر انگا زبان ءِ پارہ؟

ہر قوم انا شناخت اونا قومی زبان آن یا زبان تیان مریک، ہر قوم انا زبان، اونا لہجہ و ایلو گڑاک تاریخ تون تعلقداری تخرہ۔ بھازآ ملک و قوم آتے ٹی قومی زبان و سرکاری زبانک جتا جتا ءُ، دن کہ پاکستان اٹی اردو قومی زبان ءِ، وخت اس کہ انگریزی سرکاری یا دفتری زبان ءِ۔

( ۸) زواور، سرکاری یادفتری آ زبان، ہر ازبان ءِ پارہ؟

زوراور آ زبان ہمو زبان ءِ پارہ کہ اودے اسہ بادشاہ یا حکومت اس، ملک، ریاست یا علاقہ سے ٹی کانودی ءُ حیثیت اس ایتے، دُن کہ دا وخت آ پاکستان اٹی انگریزی و اردو زبان ءِ۔ اوفک دفتری زبان ہم پاننگرہ کہ، دفتری آ کل نوشت آک ہندا زبان تیٹ مننگ اٹی ءُ، دا اِرا زبان ءِ سرکاری کاٹم خواجہی ہم دوئی ءِ، ہندا سوب آن دافتے سرکاری زبان ہم پارہ۔

(۹) بولی (زبان) امر ختم مریک؟

زبان تا چاہندار آک پارہ کہ دا ہیت راست ءِ کہ ہنوک آ یا ہنوک آک تینا زبان تے تین تون دیرہ، دا ہم راست ءِ کہ ہر بروک آ یا بروک آک تینا زبان تے تین تون اتیرہ، ولے دا ہیت اسُل سہی اف کہ، بروک آک مہالو نا جہی آ مخلوق نا متکن آ زبان تے نیست و نابود کیرہ۔ دا بارو اٹ بلوچستان اٹی بروک آ، آرین، یونانی، دراوڑ، سندھی، ہندی، عرب، غزنی، غوری، منگول و پین بھاز آتا مثال آک ساڑی ءُ۔

داتمامیک تینا قوم وتینا زبان تتون ایلو علاقہ غاتتون اوار اوار بلوچستان و بلوچستان نا علاقہ توران (ساراوان جھالاوان) اٹی ہم بسُر، حکومت کریر، دا کل انا دور حکومت آک ہزار آسال آتیان زیات جوڑ مریرہ، ولے دا علاقہ والا تا قدیم آ زبان ”براہوئی و بلوچی“ ءِ او نیست و نابود کننگ کتوس، دا علاقہ غاتے ٹی براہوئی و بلوچی زبانک قدیم آن ہلیس تا اینو اسکان برجا ءُ۔

زبان ہمو وڑ اٹ ختم مریک کہ ہمو زبان والاک تینٹ تینا زبان اٹ ہیت وگپ کننگ ءِ الر۔ تینا زبان اٹ ہیت و گپ ءِ النگ نا گڑاس سوب مریرہ اوفتے ٹی اسہ سوب اس بیگانہ زبان والا تتون سانگ بندی مریک، اگہ اسہ زبان والا مخلوق اسے ٹی بیگانہ زبان والا نیاڑیک بھاز مسُر تو کرار کرارآ اوفتا چناتا زبان بدل مرسا باوئی آ زبان نا جاگہ غا لمئی آ زبان جوڑ مریک، انتئے کہ چناڑا کل آن زیات لمہ نا زبان نا اثر تمک، دا وخت آ اخس کہ زبان ختم مسنو یا ختم مننگ نا کیب آٹو اوفتا بھلا سوب ہندا مسنے۔ ایلو سوب داکہ اگہ مخلوق تینا زبان ءِ تینٹ خراب تکک، اوڑٹ ہیت و گپ ءِ الک، تو او ہم چٹک۔

تینا زبان ءِ خراب تکنگ نا ہم منہ سوب اریر، اسہ سوب اس دا مننگ کیک کہ او زبان والاک پین زبان والاتا پروپیگنڈہ غان متاثر مریر، احساس کمتری ٹی تمر و تینا زبان اٹ ہیت و گپ ءِ الر تو منہ کرن آن گڈ کرار کرار او زبان تینٹ ختم مریک۔

ارٹمیکو سوب دا مننگ کیک کہ اوفک بھاز کم مریر و بھلو وخت اسے کن مغلوب مریر۔

مسٹمیکو سوب دا مریک کہ او امپر، کرن آتا کرن بھلا بھلا زبان والاتا نیام اٹی ردوم کیر، اوفتتون کاروبار، تجارت، تول/ وبش و سانگ بندی کننگ نا سوب آن اوفتا زبان بدل مرسا مرسا اخیر اوفتیان ختم مریک، دا مثال آک ملتان، پنجاب و پین جاگہ غاتیا اینو ہم ساڑی اریرکہ اوڑے براہوئی و بلوچی پاروک آک تو بھازءُ، ولے اوتینا باوہ پیرہ ئی آ آ زبان تے گیرام کرینو۔

ہفتئی تلار

20-27 June 2020

تاک، 24

پنہ : 02