براہوئی خلقی شاعری ٹی لوز آتا مڈّی(3)
حمید عزیز آبادی
ای لوز چمولہ کننگ نا رداٹ اسہ گونڈ ءُ کوشست اسے نا بنا ءِ کرینٹ، ہراکہ براہوئی خلقی شاعری تے ٹی پاننگانو، ہرا براہوئی نا پٹ و پولی براہوئی خلقی شاعری نا کتاب آتے ٹی خوندی ءُ۔ دا کاریم ءِ دا سوب آن مونی اتنگ نا گیگ کرینٹ کہ براہوئی خلقی شاعری ءِ سرپند مننگ تون اوار براہوئی زبان نا متکن آ لوز آتا معنہ ہم خوندی مرے۔ ہرا کہ بروک آ وخت اٹی جم لوز بلد نا سوردریاب اٹ اوار مریر۔کنا است خواہی دادے براہوئی خلقی ادب نا کتاب آتے ٹی غلطی نا ہچ ءُ گنجائش اس مف۔ اونا سوب دادے کہ براہوئی زبان نا قدامت اونا خلقی ادب اٹی خوندی ءِ اگہ اسہ لوز اس غلط پیدوار مس تو لوز تینا دروشم ءِ گم گار کیک ہمو لوز بروک آ گلزادہ غاتیان آخبتی اودیم مریک۔ ای ہرا براہوئی خلقی شاعری نا پٹ و پولی کتاب آتے دا بابت خواناٹ، تو لوز مُچ کننگ نا دے تیٹی چندی لوزآک پروف ردی نا گواچی خننگارہ، واہم ای شاعری نا ٹھپو نا ڈیک ءِ ہُرسا اودے اصل معنہ تننگ نا کوشست کرینٹ۔
یاتی:۔ شیفکو ہرا لوز آتا مون اٹ استار خلوک ءِ، اوفتا معنہ غاتا پٹ وپول کن فیلڈ ورک نا گُرج ءِ۔ حمیدعزیزآبادی
کٹّی
زُرّت نا خوشہ
مال ءِ نن خوافین ناڑی نا کٹّی
ہرفتون توشہ نن ہنان سٹّی (منگلی،53)
دراہی
ملاقات نا جاگہ
بیگہ نا دراہی مَش نا ماس ءِ
اینو نا امپ امپین نا پاس ءِ (منگلی،53)
نیلک
نود
خرّن
جمّر
نیلک آ نودآک پُھل بسنو
پِر تے چاکہ اینو ایسنو (منگلی،55)
چُر
دوڑ
مَش تے ٹی دِیر انا چُنکا کسر، ہمو کسر ہراکان دِیر چُرّے
بارُن آ جل، دِیرا نا بھلا کسر
چوٹو آ چُر ءِ خلق ننا مُر ءِ
ڈور انا چانکس موڑی آ پُر ءِ (منگلی،55)
ٹلّانے
ایمون، گدرینگ انک، ایپار
آلم اس جوہل آن ٹلّانے
زیب جان ءِ جاگہ غا الانے (منگلی،57)
خسیل
ہمو خولمک ہرا خِیت آن بھلن مریرہ
خمب ءِ خسیل نا خزمو جان جی کیوہ جند ءِ نے
دوست پارہ جوان ءِ اصیل نا جی کیوہ جند ءِ نے
(منگلی،59)
مندر آ مودی
براہوئی خلقی شاعری ٹی محبوب کن اسہ سفتی ءُ پِن اس
نیامی کچ انا بالاد
خلق انا گودی ساہ اُس کنا نی
مندر آ مودی ساہ اُس کنا نی(منگلی،60)
کامبو
بئے و چمولہ کننگ کن گُد انا اِرا پلّو ءِ مُخ اٹ تفنگک، ایلو اِرا پلو ءِ تے لخ اٹ تفنگک، دا وڑ آن کامبو کروک آنا دُوک آجو مریرہ او آسانی اٹ بئے و چمولہ کننگ کیک۔
سندھ نا کامبو نے تون بریوہ
اُست آ کنے شابو نے تون بریوہ(منگلی،61)
روہڑو
تلوسہ، گڑتی، تک سُر
او کنا سنگت نوکر اُٹ جند انا نے
روہڑو تمانے بنگُنٹ پن نا نے(منگلی،63)
سینکُٹ
دانکُو بِسنگ
سینکُٹ دانکُو چُنا تا
ڈال ڈوڈی بھلا تا(منگلی،65)
تِرکل
مُسہ پاٹ انا زی آ گوفتہ ءِ لگفنگ، یا ہیزک ءِ پورنگ
چنک اس ایسُن غلہ نا
ترکل گوفتہ بلّہ نا(منگلی،65)
کاج
دعوت۔ برام یا پین شادے اسے نادعوت تننگ، اِرغ کُننگ کن خواہفنگ
بٹنگانے ایلم راج آتے
شاباش زُو کبو کاج آتے(منگلی،66)
کہول
قبیلہ،سیال، عزیز قریب
ہبو جن انا دھول آتے
بٹنگانے چاپ اکن کہول آتے(منگلی،67)
شتکو
ہُل
شَت آنبار ہُشکُن، براہوئی خلقی عاشقیــــ شاعری ٹی محبوب نا اسہ سفتی ءُ پن اس
گندہ غا خبر نا راج اٹی تالان مننگ
شتکو نا دُوٹی گواڑح نا پُھل ءِ
ڈکال اس تمانے ہستین دا ہُل ءِ(منگلی،69)
٭ گہاری
٭
گہاری آ بند آک سرے و ساگ ءُ
ارفپرہ کس آن خڑک انا لاگ ءِ (منگلی،73)
ائیلی
حرفِ تاسف۔ دا لوز بنیادی وڑاٹ سندھی زبان ناسے ولے براہوئی زبان اٹ ہم کچھی یا سندھ انا مخلوق ہم استعمال کیک تے
ائیلی جمّر تفینے سند آن
اینو دُو کنا خل/ کیک بند آن(منگلی،74)
چھتری
جنگ اٹ استعمال مروک آ تفر
چھتری لخانے کریس کنے دیوانہ کاسہ نی ہرانگ
کن تون مخانے کریس کنے غمزدہ کاسہ نی ہرانگ
(منگلی ،82)
نرومب
مَش و دامان نا اسہ بوچ اس، ہرا دارُو درمان اٹ ہم کاریم بریک۔ خوا اس پوسکن جوڑ کننگ و بِسفنگ کن اول سراٹ اوٹی نرومب شاغنگک
ہُچ ءِ اتہ بہ نرومب کن کانہ
(منگلی،89)
شیوان
مال ءِ نن نیمہ غا خوافنگ کن سر تننگ
شوان مال ءِ تینا شیوان درے
ہیل گرآ خرما سہو ر آ برے(منگلی،93)
رُغدار
باپُر، ڈھاڈری،توفک، ریفل
خلک تے رُغدار ءِ یک تل کرے
خرما کہ زیات تل ول کرے(منگلی،93)
بورو
رنگ اٹ بور ، ہُچ کاسی
ابوئے بورو آ سور اکن
خرما درے تے ڈور اکن(منگلی،94)
توک
ہڑتوم آ مَش تا نیام اٹ چنکا کسر
کُر ءِ ہڑساٹ مَش انا توک آ
باریم تخوک ءِ پیہن آ لوک آ(منگلی،95)
زاغ
بٹائی آن مہالو پِڑآ ساڑی غلہ(خولم) نا ڈیمبری
قلو وطن ءِ باغ انا
خولم گچین ءِ زاغ انا(منگلی،96)
زوبہ
شوان ءِ مزوری ٹی ہرا ہیٹ میل/، دغر یا سورک رسینگرہ۔ ہمو ساہدار تے زوبہ پاننگک
پیرہ خطی زوبہ تو ہنا
زامر جل اٹ مژمونک انا (منگلی،100)
زامر
مِش انا اسہ پدین ءُ بوچ اس
پیرہ خطی زوبہ تو ہنا
زامر جل اٹ مژمونک انا(منگلی،100)
مژمونک
مَش انا اسہ بوچ اس ۔
’’Prunus Ebumed۔ ہرنائی نا مَش انا مُسہ فُٹ انا بوچ اس ارے‘‘
(براہوئی دارو درمان،22)
پیرہ خطی زوبہ تو ہنا
زامر جل اٹ مژمونک انا(منگلی،100)
آرچن
مَش انا بادم
شیپانک کرین آڑچن جل اٹ
مال ءِ مِڑا بُڑزا تل اٹ(منگلی ،101)
بائر
بیش تا بھازی
بائر خنا تے خر کرے
گوالہ ءِ بٹے ڈیر کرے(منگلی،101)
گوالہ
درسَم آن جوڑ مروک آ بھلا گونی، ٹاہ
بائر خناتے خر کرے
گوالہ ءِ بٹے ڈیر کرے(منگلی،101)
کسوڑ
گؤن، انا اسہ وڑ اس ، ہرا گؤن آن خلُکن مریک ، ہراکہ گؤن و کچیری نا کتغ مریک
زی آ کسوڑ نا چپ کرے
کفتار جڑ کپ کرے(منگلی،101
شوانگل
شوان تا بھازی
بشام گروک بس تاو اٹی
شوانگل وطن آن غاو اٹی(منگلی،101)
کاوچر
خوافنگ جہہ
خلق انا مون اٹی او گدان ءِ
کاوچر کرے او سراوانءِ (منگلی،111)
ہفتئی تلار
تاک:45
27 نومبر 03- دسمبر 2021ء
پنہ: 05