اِرغ ءِ کنڈ کپیس کُنیس۔۔۔۔۔۔!

ڈاکٹر عبدالرزاق صابر تینا کتاب ”اصولِ تنقید“ اٹ نوشتہ کیک، کہ ”تنقید ادب نا سابون ءِ، تنقید ادیب نا لغام ءِ۔“ دا بابت اٹ ہر براہوئی ادبی مجلس یا براہوئی شاعر و ادیب آتا تین پہ تین نا کچاری و کُٹالی ٹی دا ہم پاننگک کہ تنقید نا کاریم دادے کہ اسہ نوشت اسے نا جوانی و گندہی تے اسہ ایلو آن جتا کے۔ دا ہم پاننگ اٹ بریک کہ تنقید شُپنگ ءِ ہم پارہ ہرا کہ غلہ غاتے کٹل آتیان جتا کیک، تنقید نا جوانی تے بیان دا ہیت ءِ ہم سوج ہرفنگ آ بے وس کیک، داپارہ ”براہوئی ادب اٹ داسکان نقاد اف۔“ ولے ہمو مجلس آتیٹ دا ہیت انا پاشی ءِ کرسا پارہ کہ ”براہوئی ادب اٹ داسکان تنقید کروئی اف، اوفک دا ہیت انا اسہ زیباءُ دلیل اس ترسا پارہ کہ ”براہوئی ادب تینا ردوم نا دور آن تدینگ انگ ءِ، دا ردوم نا سفر اٹ براہوئی ادب آ تنقید کننگ براہوئی ادب نا ’صحت‘ کن داسکان خراب ءِ۔“ اوفک تینا دا ہیت ءِ پک کننگ کن اسہ اُست پسند ءُ دلیل اس ترسا پارہ کہ ”ادب نا ہر بشخ آبراہوئی ادب اٹی نوشتہ مروک آ کتاب آک اسُل بھاز کم ءُ، ہرا کہ ہور تیا حساب مریرہ۔“ اوفک تینا اُست پسند آ دلیل ءِ مون مُستی برجا تخسا پارہ ”اگہ دا مچٹ انگا کتاب آتے تنقید نا ’نگاہ‘ ٹی ہُننگا تو براہوئی ادب اٹی تخلیق نا عمل سنٹ مریک۔“ دا ہیت آتے کُل ءِ کننگ آن پد دا پارہ کہ ”براہوئی ادب اٹی داسکان نقاد اف۔“ وا جٹ اسے آن پد دا پارہ کہ ”ہمیشہ جوان انگا ادب (یا شہ پارہ غاتیا) تنقید مریک۔“ سوج دا چست مریک کہ براہوئی ادب اٹی اگہ تنقید مفننگ ءِ تو دانا مطلب دا مس کہ براہوئی ادب داسکان جوان ءُ ادب اس تخلیق کننگ کتنے۔۔۔؟ ولے حیرانی نا ہیت ہمو وخت پین چیڑگن مریک کہ پارہ ”براہوئی ادب تنقید ءِ سگنگ کپک یا براہوئی ادب نا مزاج ءِ تنقید ہچ ءُ وخت اس ساچپک۔“ دا دلیل بڑزکو خودگڑ آدلیل نا یک مہ ٹک برخلاف ءِ۔ وار دم آ دا وڑ انا ہیت آتے بننگ نن کون آ براہوئی ادب ءِ خوانوک آتا مغز اٹی چندی بے ورندی آ سوج آتے چست کننگ اٹ مدت و کمکی ایتک۔

براہوئی ادب نا تخلیق کار تینے تینٹ روشن خیالی، ترقی پسندی نا گچین آ ”ٹائٹل“ ءِ ترسا ہر محفل اٹ تنقید ءِ برداشت کننگ نا شاہدی ترسا دا ہم پاہک کہ ”ای تنقید ءِ بخیر اٹ پاوہ۔“ اگہ کس اس کس اسے نا (قسمت نا شومی پاو تے) ادبی شہ پارہ غاتیا یا افسانہ اسے آ تینا تنقیدی گشاد آتا درشانی ءِ کیک یا اونا نوشت آ منہ سوج چست کیک تو ہمو تخلیق کار روشن خیالی، ترقی پسندی نا تیوی دنگ سیم آتے اسہ زمان تون بے بالسا او یا اونا ہم خیال ٹولی اسہ ایلو نا رکھ و پام نا سوب آن اسہ توار مرسا چندی ہیت آتے نوشت آن چپ زبانی وڑ اٹ تہو نا باہوٹ کیک۔ او پارہ کہ فلانی بندغ فلانی نوشتکار نا نوشت آ تنقید کرینے یا ہرا سوج آتے چست کرینے او بندغ ”تنقید نا اصول آتیان بلد اف۔“ یا دا ہم پارہ کہ ”او تنقید افس، بیرہ ’اعتراض‘ ءُ۔“ دا ہم پاننگ اٹ بریک کہ ”فلانی بندغ ہرا تنقید ءِ کرینے او کنا شہ پارہ یا کنا افسانہ ءِ ہڈ آن پُہہ متنے۔“ او دا بارو اٹ ہر محفل اٹ وضاحت کرسا کیک ”دُن اف نہ بابا دُن۔۔۔“ ہندن ہر اسٹ تینا رکھ و پام (دفاع) ءِ کرسا تنقید کروک آ ءِ تینا ہر محفل اٹ شد آن کشّسا تینا ”انا“ نا رکھ و پام اکن تینا نوشت نا وضاحت ءِ بھاز زیباءُ وڑ اسیٹ کرسا کیک۔ وخت اس کہ کس اس نوشت آ تینا تنقیدی گشاد ءِ پاش کیک تو توشتوک خواجہ دا پاہک کہ ”فلانی تنقید کروک آءِ مِش بریک کہ او کنا نوشت آ تنقید کرینے۔۔۔؟“ ہرا وخت آ نوشتوک خواجہ غاک تینے آ مروک آ تنقید یا اونا نوشت اٹی ہرفوک آ سوج آتا زی آ زبانی وڑ اٹ تنقید کیرہ تو داڑان اِرا سوج پین چست مریک۔ اسٹ دا کہ او نفسیاتی وڑاٹ تینے آ تنقید ءِ برداشت کننگ کپک یا ہر نوشتوک تینٹ اسہ نقاد اس جوڑ مریک۔۔۔؟ کسہ گونڈ کہ تخلیق کار دا جنگ اٹ نقاد یا سوج ہرفوک آ خواجہ ءِ تینا ہر محفل و کٹالی ٹی خوک کیک و تینے غازی اسے نا منصب آ تولفک۔

دا تیوی سوج آتا ورندی تو کن تون اف، ولے دا بابت کنے اسہ براہوئی خلقی ءُ کسہ اس یات بننگ ءِ، او کسہ نا اسہ چنکو بشخ اس مننگ کیک کہ کنا سوج آتا ورندی ءِ تننگ اٹ سرسہب مرے او دُن کہ:

”اسہ سادہ ءُ بندغ اس اسہ ٹھگ ءُ بندغ اسے نا شوان مس، ہمو ٹھگ انگا بندغ سادہ غا بندغ ءِ پارے ”کنا مال ءِ خوافنگ نا بیرہ اِرا اصول ءُ، اسہ اصول اس دادے کہ اِرغ ءِ کنڈ کپیس کُنیس، ارٹمیکو اصول دادے کہ خوا ءِ ملپیس دِیر کُنیس۔“ سادہ غا بندغ اصول آتے امنا کرے۔ ہراتم شوان مال ءِ خوافنگ کن دریکہ تو اِرغ ءِ تینا خیری نا پلّو آن ملاکہ، تو حیران مسکہ اِرغ ءِ بیدس کنڈ کننگ آن امر کنیو۔۔؟ ہندن ہراتم او ملاس مسکہ تو حیران ئس کہ خوا نا بابیرہ ءِ امر ملو دِیر کنیو۔۔؟ اگہ ای اِرغ ءِ کنڈ کریٹ کُنگُٹ یا خوا نا باءِ ملاٹ دِیر کُنگُٹ تو اصول آتا برخلاف مریک۔ منہ دے آن پد شوان بے تامی و بے دیری آن اُست دیر کرے کسک۔ وخت اس کہ سادہ غا بندغ نا ایلو ایلم تینا ایلم نا جاگہ ءِ ہلنگ کن ہندا ٹھگ انگا بند غ نا شوان مس اصول آک ہمو ئسُر کہ داکان مُست اونا ایلو ایلم کن ئسُرہ۔ یعنی اِرغ ءِ کنڈ کپیس کُنیس۔ خوا نا باءِ ملپیس دیر کُنیس، دا شڑت آتے امنا کرسا شوانی نا بناءِ کرے۔ مال ءِ خوافنگ کن درے۔ و ہرا تم آ او بینگُن مسکہ تو خیری نا پلّوآن اِرغ ءِ ملاکہ اِرغ ءِ کنڈ کتوکہ بلکن اِرغ نا نیام آن کُنگکہ۔ ہندن ہراتم ملاس مسکہ تو خوا نا باءِ ملتوکہ بلکن خوا ءِ نیام ءِ ارّاکہ دِیر کُنگکہ۔ ہندا وڑاٹ تینے زندہ تخنگ تون اوار تیوی مال انا زی آ ہم کوزہ کرے۔“

اگر براہوئی ادب ءِ زندہ تخوئی ءِ تو گُڑا ارغ نا نیام آن کنوئی ءِ یا خواءِ یک پٹ کروئی ءِ۔ داکان بیدس مننگ کیک کہ پین کسر دُو بف۔

هفتئی تلار

25 April-01 May 2020