لٹ خانہ                   59

ای تینے آ جبر کرسا ہچ تپرہ انت اکن دا زمواری ءِ ہرفیٹ، مننگ کیک دا سوب آن کہ ای پین ہچ اس کننگ کتوٹہ۔ دا وڑ ای ڈاکٹر شاہ محمد مری کون ءُ جابر ءُ انسان اسے نا دوٹی بسٹ، ہرا ایڈیٹری تون اوار جبر ہم کیک…. ولے کنا پن ءِ چیف لکھک۔ نہ بابا…. نئے ای چیف اُٹ نئے ایڈیٹر…. ای تواسہ کم گشاد و غریب ءُ بندغ اسے اُٹ۔ نئے پن خواوہ نئے پیسہ۔ پیسہ داٹی مِش دوبرو۔ وخت ءِ زیان کروئی تمک، ہمو وخت ہرادے شاہ محمد اگہ خواہے تو پیسہ کٹنگ کن خڑچ کننگ کیک۔ ولے او تینا تیوی وخت ءِ ”سنگت“ ءِ تننگ ءِ۔ بس دا Thankless Job اسے ”یعنی کارِ انا مشکور“ داٹی ورناتے شعور تننگ نا مسخت اس ساڑی ءِ۔ ”سنگت“ تو بھاز پنی وگچین ءِ مخلوق ءِ علم آگہی سرپدی و شعور تننگ ءِ۔ مخلوق خواہک کہ راست پاننگے، ولے ہراتم داڑے راست انگا ہیت آک پاننگرہ تو مخلوق وا ناراض مریک۔

دا وڑ انا انسان دوست انگا سنگت آتا حکم خن تیا ہرافک تینا غٹ زند ءِ کمنٹمنٹ (تینا نیک انگا مسخت آتتون ہمگرنچی) ٹی تدیفرہ۔ ہرافک دا مسخت کن ہراسہ سختی تون مون تننگ کن تیارسلوک مریرہ۔ گڑا ای تینا ناچاہنداری، بے علمی، کم گشادی آن پد ہم داکاریم نا کننگ کن امنا کریٹ، ہراتم کنے آ فالج نا جلہو مس و ای ہسپتال اٹی ئسُٹ تو دادے تیٹ شاہ محمد مری ’نوکین دور‘ انا ادارت ءِ کننگ ئس۔ ہرا وخت اسے ٹی بلوچستان نا پنی آ دانشور، الس دوست آ سیاسی سروک بابوعبدالکریم شورش نا یاتگار آ رسالہ ئس۔ ہرانا ادارت ءِ گڑاس وخت آزات جمالدینی ہم کرے۔ بزگی وغریبی تیان پد ہم اوفک داپرچہ ءِ شینک کریرہ شورش نا ہیت آتتون اوار حافظ شیرازی نا دا شعر بے جاگہ مفرو:

”قرعہ فال بہ نام من دیوانہ زدند“

دا جنوزان آ بَلّی نا کوٹھی Wido’s Hut ٹی ہنکینی مرسا نن انت اس سوچنگ کرینہ۔ اوکان پد نن انت انت جوڑ مسن او داستان دادے۔

ننامون اٹ تینا مظلوم آ بزگ آ مخلوق وبے آسرا انگا راج اکن گڑاس کننگ نا ارادہ وسوچ ئس۔ نن دا سوچنگ ئسُن کہ تینا مخلوق اٹی امر سیاسی بیداری اس ودی کین، امر اوفتے شعور ایتن، خواننگ ولکھنگ نا پارہ غا اتین۔ اوفتے راج وراجداری آن سرپدی ایتن۔ نن خاص کر ورناتے داآگہی تننگ خواہسنہ دُنکہ ڈاکٹر ہیوگو نا اسہ قول اسے ”جہالت غٹ نزوری تا بُنچخ ءِ۔ ہراغریب انگا مخلوق آ مدامی بڈّ ءِ۔ نن خواہسنہ کہ دا جہالت ءِ ختم کین و مخلوق ءِ خواننگ و فکری حوالہ غا آسراتی تا کنڈ آ راہی کین۔ دا وخت آ ننے ٹی ہچ ءُ امتیازی منافرت اس الو۔ نئے نن نسلی، قومی، فرق کرینہ نئے مذہبی فرقہ واریت یا لسانی فرق انا گواچی ئسُن۔ ہنداڑان نن تون ہر مذہب ہرقوم انا بندغ آک اوار ئسُر۔ ہرافتیٹ بخال، عیسائی، مسلمان، اوغان، بلوچ، ہزارہ، پنجابی داڑسکان کہ پیشن نا عیسائی مبلغ آک ہم لٹ خانہ غا بسرہ ہنارہ۔ دا سوب آن آخا کہ او بسرہ ننے عیسائی جوڑ کننگ نا تبلیغ کریرہ۔ بلکن اوفتے ننا انسان دوستی، غریب پروری، الس نا خذمتگاری دوست بسکہ۔ لٹ خانہ ٹی نن تینا غریبی نا جوڑ کروک آ کتخ و کُننگ، لازم ءِ ننا پڑزونک آ گیشتری پٹاٹہ ودال مسکہ، ہرافتے خدائیداد یا انجم صاحب بسیرہ ایسرہ، اوفتا مون آ تخانہ۔ گڑا ہموتم کمال خان اوفتتون ننا خیال ومسخت ءِ بیان کریکہ۔

ننا ”اجتماعی فلاحی و انسانی راج“ انا شونداری و شرحالی نا ہندا مسخت نن تون چندی فکری تپہ نا بندغ آتے ہمگرنچ کریسس۔ نن لٹ خانہ نا پڑآن تینا راج انا خذمت تون اوار اوار علمی، ادبی، تعلیمی فکر ءِ تالان کننگ کن پرنٹ میڈیا نا وسیلہ غاتتون نوائے وطن، توئی پشتو نا شینکاری ءِ ہم برجا تخاسُن۔

ہندادے تیٹ شہزادہ عبدالکریم خان تون اوار زندان مروک آ سنگت آک آجو مرسا کریر۔ نن اوفتتون داخس زیات واخب الون۔ گڑاس خوانندہ و سرکاری ملازم ہرافک اوڑتون اوار دا کیس اٹی ہلنگاسُر اوفتیان اولیکو بندغ ہراکہ آجو مس میر محمد خان رئیسانی ئس۔ رئیسانی صاحب ورنائی ٹی سیاسی تحریک آن متاثر مسوسس۔ او گریجویٹ ئس، اوکان پد ریاستِ قلات نا نائب تحصیلدار لگاسس۔ ہندادے تیٹ شہزادہ عبدالکریم تون ہمراہ مرسا دزگیر مسوسس۔ اودے دا کیس اٹی مُسہ سال قید انا سزا بنفنگاسس۔ او زندان اٹی ننا کالج نازمانہ نا سنگت عبدالواحد کرد آن لٹ خانہ نا بارواٹ بنگوسس۔ جیل آن پد اونا اُرائی زند بھاز بدحال ئس، گڑا ہندا بدحالی ءِ ایس لٹ خانہ غا سرکرے۔ حساس ءُ ورنا اس ئس، بے روزگاری آن الم فریشان مسکہ۔ نوابزادہ اسلم کوئٹہ نا کمشنر ئس۔ اودے داڑکن ملازمت نا درخواست تسن۔ اوفک محمدخان رئیسانی ءِ عرض نویسی نا موکل تسُر۔ داوڑ او چمن وپشین اٹی عرض نویسی نا کاریم تون اختہ مَس۔ لٹ خانہ نا سنگت آتا وس اٹی ہرکس کن انت اس مروسس اونا کاریم کن نت دُوخلکرہ۔ ای و کمال شیرانی محمدخان رئیسانی نا لمہ وچناتے بس اَٹی پشین کن راہی کرین۔

ماہتاک ”سنگت“کوئٹہ :فروری،2000ء

…………

ملک عثمان نا بارو اٹ نوشت نا زیات مننگ نا خلیس ئس کنے ولے لکھنگ ضروری ئس۔ ہنداڑان اودے کل آن اخیر اٹی ایسٹ۔ داکان مسٹ اوڑتون اوار ایلو شخصیت آتا بارو اٹ اسیجا لکھنگ نا ارادہ ئس۔ داکان پد حوال و تران ءِ اتسا دا داستان ءِ چٹفوئی ئس۔ ولے داستان دے پہ دے آن زیات مننگ ءِ، مرغن مننگ ءِ چٹنگ ءِ تپک۔ انتئے کہ:

چو شد ہفتاد جانت آید ازکار

ولے داسہ ہفتاد ہشتاد ءِ سرمس، ننا حوال ایسر متو۔ مننگ کیک دا جدید سائنس نا برکت ءِ۔ ننا رہی آ دا آسراتی او ڈول تو واہم اف، ننا مخلوق دا سفر اٹی ہمراداری کرسا تینا ونڈ ءِ ترسہ بیست و یکمی کرن اٹی نت تخانے۔

1954ءجولائی نا تُو ئس۔ کراچی ٹی بشام نا مُدّ تینا جم وجوش اٹی ئس۔ کراچی ٹیسن آ سنگت آک کنے موکل کریر۔ ای تینا چنکا خاہوت تون اوار ریل اٹ کوئٹہ کن سر ہلکُٹ۔ بھاز گچین و زیبا ءُ مُدّ اس ئس۔ ملیر و اونا ایب کیب نا علاقہ و خلق آک پرآن گڈ بھاز زیبا ءُ ندارہ اس تالان کننگ ئسر۔ داسہ گواچنی ملیر ماروی نا ہنکین لگنگ ئس۔ یحییٰ خان و ایوب خان نا بادشاہی آن پد انا حالیت تباہی و بیرانی ایس۔ سوویت سفارت خانہ نا حوال کاری (اطلاعات) بشخ اٹی ہراڑے ای کاریم کننگ ئسُٹ۔ ای دفتر اٹی اودے تیٹ اَلوٹ تو وکٹوریہ روڈ انا پریس آن پولیس نا کارندہ غاک سوویت حوالکاری نا توئی ”سوویت یونین“ ہراکہ پرنٹ مسوسس دفتر آ دننگ کن تیار ئس، دادے ہرفسا تین تون دریسُر۔ ہچ تپرہ کہ کنے انت اکن دزگیر کننگتو۔ مننگ کیک سفارت خانہ ٹی ملازمت نا سوب آن۔ سنگت آک تو ہندا سرپند مننگ ئسُر۔ مڑوئی ای بچاٹ۔ حالانکہ کنا پدبینی بھاز مسکہ۔ جوان مس ای دزگیر متوٹ آخا تو کنا اُرائی و اوڑتون اوار چنکا اسٹ انگا کنا مسڑ و ایلم آزات جمالدینی نا مار ہرادے ای خلق آن تین تون ایسوسٹ، دا پہوالیک کنا دزگیری آن داڑے کراچی ٹی بھاز فریشان مسرہ۔ ولے سلام صاحب کون ءُ سیبو تروک ءُ سنگت ہم ئس، یخین ئس کہ اوفک دن ءُ سختی سے نا پاس آ کنا خاہوت ءِ سنبھالارہ۔

دا شوم انگا مارشل لاءتو ملک انا خانہ ءِ خراب کرے۔ امر جوان راج و راجداری شونداری ٹی مونی ہننگ ئس۔ برصغیر نا اِرابشخ مننگ تاریخی پڑ آ بھاز خراب ءُ واقعہ اس ئس۔ ہراڑان گڑاس عیاش پرست بندغ آتے دولت و جاگیرداری نا رد اٹ کٹیا اس دو بس۔ ولے شیف تپہ غریب انگا مخلوق اسُل بھاز خوار ودرپدر مس۔ ہرافک داڑے آسراتی شونہالی آخا پین زیات خواری و ذلت نا گواچی مَسُر۔ اگہ کس دا گواچنی ءِ منپک تو نن انت کرون۔ بنا ٹی دا خواری و ذلت تون اوار ملک مون مستی شونداری وشرحالی نا پارہ غا ہناکہ ولے ارمان کہ دا بدتمیز انگا مارشل لاک لگپروسُر۔

سوویت نا حوالکاری ہراتم بند مس تو ای دفتر اٹی بیکار تولوک ئسُٹ۔ گڑا ای فیصلہ کریٹ کہ داسہ کراچی ٹی انت اکن تولو۔ انقلابی اس تو ایہن ئسُٹ ای لنگڑی وبے روزگاری آن خلتوٹہ۔ سوچاٹ بلوچستان اٹی کنا ہم خیال سنگت آتا گیشتری زندان اٹی تموک ءِ۔ انجم وکامل القادری ءِ شاہی قلعہ لاہور اٹی بندی کننگاسس۔ غلام محمد شاہوانی 2 ستمبر 1958ءنا دے دا دنیاءِ الّا۔ بزنجو صاحب، گل خان نصیر، ملا سعداللہ، بہادر خان بنگلزئی، حاجی سلطان احمد بنگلزئی، گوہر خان زرک زئی دا سیاسی سروک آتتون اوار اوفتا ایلو سیاسی ہمراک بھلو چَٹّی و خواری تیٹ تماسُر۔ داکل قلی کیمپ انا اذیت ءِ خناسُر سگّاسُر۔ تینا اولیکو سرکاری نوکری ءِ النگ آن پد داسہ کنے ارٹمی سرکاری نوکری ءِ ہم الوئی تما۔ داسہ کن کن دا کاریم بچاسس کہ بندی انگا سنگت آتے کن جیل آ گڑا سر کریٹہ۔ میر عبدالواحد کرد ہراتم کوئٹہ غا بس تو ملک عثمان تون ملاقات مس۔ اونا دعوت ءِ کُنگن۔ او ہم سرکار نا نوکری آن استیفہ تروک آ آفسر آتیان ئس۔

لٹ خانہ تون اونا ہم اُست انا رشتہ ئس۔ ترقی پسند انسان دوست ءُ بندغ اس ئس۔ کنا بیکاری نا حوال اودے دوست بس، ہنان عبداللہ جان کاسی نا رہی آ اوڑتون اوار پوسکن ءُ ڈٹ ڈَول اس جوڑنگ آ کاریم بنا مس۔

لٹ خانہ نا چٹنگ آن ہمو متکن آ چرجوئی ہم ختم مسوسس۔ ڈاکٹر خدائیداد داسہ صاحبی نا پن اٹی پنی ئس۔ او عبداللہ جان کاسی نا رہی آ سکھر آ ہناسس۔ ای بھاز مہالو مکران آن مرسا کراچی ٹی تینا ایلم نا اخبار ”بلوچی“ نا دفتر اٹی آزات تون اوار رہینگاٹہ۔

1957ءاٹی کنے ملک عثمان نا کلہو اس رسینگاکہ یکم جنوری 1960ءنا دے کوئٹہ ٹی اوڑتون ضرور ملو۔ گڑا ای کوئٹہ غا ہناٹ۔ اونا اُراٹی اوڑتون ملاٹ تو سما تما کہ او میڈیکل اسٹور اس مَلانے۔ ہرانا پن ءِ او ”چلتن میڈیکل اسٹور“ تخاسس۔ ہراکہ قندھاری بازار اٹی ءِ۔ دا ڈول لٹ خانہ غان پد بلوچستان اٹی دا میڈیکل اسٹور کاروبار نا انت سیاست نا اڈہ جوڑ مس۔ دا وار نا سنگت ملک عثمان ئس….

یکم جنوری 1960ءنا اونا زیبا انگا نن ءِ ای اسُل ہوش آن دپروٹ کہ نن ملک عثمان نا میڈیکل ِاسٹور ءِ بند کرسا جناح روڈ انا ویران انگا سڑک آ پیادہ راہی روان ئسُن۔ بھاز یخ ئس۔ بازار بند مسوسس۔ اولی وار کنے ملک عثمان نا مہروان آ سنگت آتا مجلس نصیب مسوسس۔ نن تون ستارجان (عبدالصمد درانی نا چنکا ایلم) نصراللہ جان خلجی، عبدالواحد (ریلوے نا ٹکٹ کلیکٹر) و شاید اکبر جان (عثمان نا کالج فیلو) و اوفتتون اوار نسیم صاحب تون کنا تعارف ءِ ملک صاحب مہالو آن کریسس۔ اوفتیان گشتری کنے آن واخب ئس۔ ستار جان تون عبدالصمد درانی نا نسبت ہُرے سے آن واخبیت ئس۔ دا ورنا تا بھاز خوش تب ءُ ٹولی اس ئس۔ مدامی شغل شغال ملنڈ مسخرہ کریرہ مخارہ وملک عثمان نا دکان آن بھیک چند روڈ آ بسرہ۔ ملک صاحب اودے تیٹ کوئٹہ ٹی الو، عبداللہ جان کاسی اوفتے تینا چنا تتون اوار سیل/ اٹ سکھر آ دریکہ۔ ملک صاحب اسہ نن اس نن کن خدیت نا بھاز زبردست ءُ مہمانی اس کرے۔ خدیت نا ہمو چرپی آن پُر انگا کترہ غاک ہرا وڑ کندوری آ تالان تال آتیٹ تخوک ئسُر، داسکان کنا خن مون اٹی ءُ۔ ملک صاحب نا چنکا مار ننا خذمتگار ئس۔

ہفتئی تلار، تاک 16

18-24، April  2020