بلوچستان نا مال و مڈیک، براہوئی مزاحمتی ادب نا رنگ اٹ                              2

دنیا ٹی چندی ملک آک اسہ بھلو زوراکی سے ٹی چنکا چنکا قوم تے تینا لتاڑ اٹ اتنگ کن جت پت کننگ ءُ۔ ولے ایلو پارہ غان دا بھلا واکدار آک مالی و جانی نسخان نا سوب آن نزور مننگ ءُ۔ اوفتا مخ پنسا کننگ ءِ۔ ہراتم استعماری واکدار آک چنکا قوم تے غلام جوڑ کننگ اٹ سرسہب مریرہ، ہموتم اوفتا بھسکاری و بومبار مننگ نا کِسہ غاک ہم بنا کیرہ۔ اینو امریکہ کون انگا مست انگا لوک مچ آ دنیا ٹی تنیا مننگ ءِ، مننگ کیک بروک آ وخت اٹ زوال نا گواچی مرے۔ چنکا قوم آک بایدے استعماری واکدار آتا برخلاف تخلیقی ءُ توار چست کیر، واکدار آک مدام روشنائی نا مون اٹ مرک انا گواچی مسنو۔ شڑت دادے کہ قوم آتا ضمیر سلامت مرے۔ انتئے کہ ضمیر اسہ ہندن ءُ سنگت اسے ہرا مدام قوم ءِ حق انا آجوئی نا کسر ءِ نشان ایتک۔ اینو ادبی صنف آتیٹی براہوئی مزاحمتی ادب ہندا سوب آن بھاز پنی ءِ کہ اینو نا براہوئی نوشتکار تینا ادب ءِ مزاحمتی شاعری آن ہلیس مزاحمتی افسانہ اسکان تالان کننگ نا کوشست کرینے۔ بے شک ادب نا دا کوڑی ٹی منہ بندغ حکمران تپہ نا بے مہار آ ڈاچی نا تراپوڑی ءِ بھاز خوڑت ہُننگ ءُ۔ اینو نا براہوئی ادب اسہ چنکو ادبی ءُ کمک اسے تون مون آ ردنگ ءِ۔ دن کہ فلسطین نا مزاحمتی ادب منہ سال آن پد تمنگ ئس، داسہ ولدا اسہ پوسکن ءُ جوزہ اسے ٹی مون آ بننگ ءِ۔ ہندن بلوچ وطن ہم اینو براہوئی بلوچی شاعر و ادیب آتے کوک کننگ ءِ کہ تینا وطن و قوم انا تاریخ ءِ گوہنگ آن بچفبو۔ براہوئی ادب اٹ مزاحمتی ادب ایلو صنف آتیان زیات تالان مننگ ءِ۔ ننا پوسکن آ ورنا مزاحمتی شاعر ڈاکٹر سنی، مرید بلوچ، حمید عزیز آبادی اسک تینا کڑد ءِ ادا کننگ ءُ۔ وخ کہ ملا مزار، بابو عبدالرحمن کرد، نادر قمبرانی زندہ مروسر۔ اوفک وطن نا گگ تہار آ دے تے تینا خن تیٹی خنوسر، تینا وطن نا ٹھپی کپوت آتے خاخر نا زراب اٹ ندر مروک آ پرک آتے پھل آتا بارن آ پن آتیا خیسن دتر نا لپ آتے ٹھپی ٹوری آ جون تے، تینا قوم انا لنگڑ لغڑ آ بدن تے، ننا زبان نا جوفہ ئی و پنی آ شاعر و دانشور آتے، ہرا کہ ہر حکومت اٹ اریر، مزاحمتی دیوان تیٹی ہم اریر، و ڈبل ترجمان نا کڑد ءِ ادا کننگ ءُ۔ ہرا کہ پیسہ کن ہر دھول آ چاپ خلکنو و خلنگ ءُ، ہرا کہ براہوئی ادب ءِ لتاڑسا ادب ءِ کاروبار اس جوڑ کرینو۔ اوفتا رنگ اوفتا کڑد ءِ اوفتا ڈلوک آ مون ءِ خڑک آن خنوسر۔ گڑا ضرور اوفتا شاعری خاخر دسیکہ۔ ولے داسہ ہم وطن قوم تون درو کن تاریخ اودے اسُل بشخپک۔ انتئے کہ دا ہمو بلوچستان ءِ دانا خواجہ غاتے براہوئی مزاحمتی ادب مدام یات تخانے، اسُل کہ او انگریز نا دور مرے یا کہ ایوب و بھٹو نا دور۔ ہندن براہوئی مزاحمتی شاعری نا اسہ بے مٹ ءُ پن اس بابو عبدالرحمن ارے، ہرا انگریز دور انا مجاہد و جانبار آتا بارو اٹ دا وڑ پارینے:

سلام ءِ شرف دار خیر بخش مری ءِ

او انگریز نا منتو خود سری ءِ

ہزار آفرین میر خان جان نواب ءِ

پرنگی آن خواہا کہ حق حساب ءِ

دروغ تڑ آ حکمران تا بھلا گٹ انا توار راست پاروک آ چنکا قوم آتے چپ ترفنگ کیک، ولے راست پاروک آ چنکا تا چپی دروغ تڑ آ حکمران تا بنداو ءِ سرفک۔

ڈاکٹر مبارک علی نوشتہ کیک کہ مزاحمتی ادب نا رنگ ہندوستان نا مے ذات انا بندغ آتا جوان انگا ادب پاننگک۔ ہرا کہ بھلا ذات انا بندغ آتا پارہ غان سد آ سال آتا لٹ و پل نا سوب آن ودی مسنے۔ سد آ سال آتیان بھلا ذات انا بندغ آک شیفکو تپہ نا ذات ءِ سیاسی و راجی ربیدگی و اقتصادی و تعلیمی وڑ اٹ پد بٹیر۔ ہندوستان نا آجوئی آن پد ہراتم شیفکو تپہ گڑاس تعلیم و کسب ہیل کریر، تو 1960، 1970ءنا سال آتیٹی اوفتا نیام اٹ اسہ ہندن ءُ خوانندہ ءُ تپہ اس ودی مس، ہرافتا باوہ پیرہ مزور و شوان ئسر۔ دافتے بھلا بندغ آتا ذات والاک تینا مے جوڑ کریسر۔ دافتا لٹ آک مدام دافتا کاٹم آ کڑکارہ کریرہ۔ دا بندغ آک ہندا سوب آن اسہ مزاحمتی ءُ ادب اس تخلیق کریر، ہرانا لوز لوز پوغ آنبار ہشنگوک آ سینہ غاتیان چڑینگ خلسا پیش تماکہ۔ ہراٹی راج انا روایت و قدر آتا برخلاف بھلو برانز اس ئسکہ۔ ہندوستان نا مے تیانبار اینو تینا وطن اٹ ننا حیثیت ہم مے تیان کم اف۔ خوانندہ غا ورناک کسب ہیل کریر، ایلمک بے روزگار ءُ، و وخت آن مست ورناک پیر مننگ اٹی ءُ۔ ہزار آ بندغ آک نشہ غاتیٹی ٹمبرینگوک ءُ۔ اینو براہوئی مزاحمتی ادب است ہشوک آ است آتا توارءِ۔ براہوئی شاعر آک ہراڑے کہ تینا چاگڑد اٹ بھسکاری و بومباری و بے وسی و مونجائی، غریبی و بزگی، جہالت و لنگڑی ءِ تینا خن تیٹ خنرہ گڑا اوفتا شاعری نا لوز لوز گٹ انا دتر تا سیاہی ٹی نوشتہ مریک۔ انتئے کہ قوم انا ڈکھ کل راج انا ڈکھ ءِ۔ براہوئی مزاحمتی شاعر تینا وطن دوست ورنا تے تینا شاعری ٹی نازیفنگ تون اوار تینا قوم انا غدار تے ہم تینا شاعری ہکل ایتک۔ ہرافتا خن تا پڑی چار پیسہ کن ءِ۔ دن انگا بندغ آتا بارو اٹ حضرت علیؓ پارینے کہ دنیا ٹی کل آن بھلا خیانت تینا ڈغار تون غداری ءِ۔

ڈاکٹر لیاقت سنی ہرا کہ مزاحمتی شاعری ٹی اسہ بھلو پن اسے نا خواجہ ءِ۔ او تینا اسہ گچین ءُ پن اسے ٹی دا وڑ پیسہ نا شوقی آ ورنا و دانشور پاننگوک آتے تینا شاعری ٹی شغان اٹ غیرت و ہمت نا درس تننگ نا کوشست کرینے:

بے ضمیر آن کوپہ غا نی مر ہشار

قوم و سیال ءِ سنگت ءِ نی کر ہشار

چار پیسہ سے کن ڈس و وس کرو

آخبت نا مس خلیس او بس کرو

غیر سیال ءِ اف سمائی نا کنا

دوشہ اس کہ ڈنگ خلیک دو آنا

ہائے دڑد اسے

لمہ سے نا ڈکھیائی کیک غاو

است ءِ چیرا ایڑھ اسے نا چرکاو

مزاحمتی ادب دنیا ٹی جدت نا پارہ غا سفر کننگ ءِ، براہوئی مزاحمتی ادب چندی نزوری تتون اوار ہر ملک انا ہر زبان نا مزاحمتی ادب نا وڑ و ڈَول انا جاچ ءِ ہلسا ہر سیاسی تحریک نا وڑ اٹ تخلیق مننگ ءِ۔ براہوئی شاعر اسہ پارہ غا بین و ملاسی نا گواچی ءِ، ایلو پارہ غا قبائلی سڑدار و نواب آتا سرکاری لٹ و پل ءِ جان آ سگنگ ءِ، جاگہ اس اگہ اونا دوی ءِ گڈنگ نا کوشست مننگ ءِ یا اونا با ءِ سیلہ ٹی گنڈنگ انگ ءِ تو اونا قلم نا سیاہیک بلسمی رنگ اٹ مزاحمت نا علامت اٹ نوشت نا تاریخ نا بشخ جوڑ مننگ ءُ۔

مزاحمتی ادب ہر زبان نا ازبابی سلہہ پاننگک۔ ننا ادب تون اوار سویلی افریقہ ٹی ایلو ادب آتیان زیات گام خلنگ ءِ۔ ہراڑے کہ امریکی مخلوق نسلی و سیاسی تعصب آتا گواچی ءِ۔ امریکی قوم دا جنگ اٹ تینا شناخت و تینا آجوئی نا جہد ءِ برجا تخانے۔ ہندن اوفتا شاعر آک اوفتا ادیب و دانشور آک اوفتتون جک سلوک ءُ۔ اوفتا ادیب و شاعر آک اگہ سلہہ ہرفنگ کپسہ تو اوفک قلم نا تیر کش اٹ مدام جنگ انا ’سرفیس‘ آ خالی دُو سلوک ءُ۔

دانا سے نا قول ءِ، اگہ غلامی نا زمزیر ءِ گڈنگ نا وس اف نے ٹی تو زمزیر اٹ تفوک تینا نت ءِ گڈہ۔ انتئے کہ غلامی نا تندرستی آن آجوئی نا معذوری بھاز جوان ءِ۔ ایہن ہم دنیا ٹی امر ءُ راج اس مرے، امر ءُ ادب اس مرے، اونا ادیب اونا شاعر ہراتم تینا ورنا تے بے روزگار تینا خاہوت ءِ بےگوا تینا قوم ءِ دتر چر خنے۔ گلی کوچہ غاتے بینگ خنے، دتر نا لپ آتے تالان خنے، اگہ کس نوشت آن بلد اف، کس مزاحمتی ادب نا پن ءِ بنتنے، ہم وخت و حالیت اودے شاعر و ادیب جوڑ کیک۔ و مزاحمتی ادب ہندا ظلم و جبر انا توار آن ودی مریک۔ براہوئی مزاحمتی ادب اٹ ڈاکٹر سنی ہندا دامان نا گواڑخ اسے، ہرا کہ چکل آتا توار اٹ مزاحمت نا پرک آتے نازیفینے، مزاحمتی شاعر نا ملی ٹی شاعری نوشتہ کننگ نا وخت آ وطن نا عشق انا کیفیت اونا ہروہ اٹ اوڑدہ مریک۔ گڑا شاعری نا بے مٹ آ لوز آک بے سما شاعر نا است انا رغ رغ آن پیش تمرہ و قلم نا رنگ آک تینا ورنا تے کن لیلڑی نوشتہ کیرہ:

نن تون دترک ءُ ٹھپ آک ءُ

پھلو مجید آ گپ آک ءُ

داڑے دترک ءُ ٹھپ آک ءُ

بھلا مجید نا گپ آک ءُ

مشک ءُ جبلک ءُ پند آک ءُ

کاکا سگار ءِ رند آک ءُ

مرغن کسرک ءُ لُک آک ءُ

آصف ندیم ءِ ڈکھ آک ءُ

مے مولدی انت اسے، و مے مولدی انت ءِ پارہ، کہ ہر اسٹ توار خلپ۔ ہرا کہ ظلم انا برخلاف شاہدی تننگ کپ۔ مے مولدی سوچ و فکر انا مریک۔ رسم و رواج نا وڑ اٹ ہزار آ سال آک گدرینگر، و مخلوق اٹ اسہ پوسکن ءُ سوچ اس ودی مف، دادے پارہ مے مولدی۔

ہندن مزاحمتی ادب دنیا نا ہر بولی نا ادب نا اسہ گچین ءُ بشخ اسے۔ ادب نا پڑ آ دانا کاریم راج اٹ ودی مروک آ بے انصافی، ظلم و بیداد، استحصال و محرومی، تا سوب آن ودی مریک۔ دا ادب ءِ جوڑ کروک آک دیر ءُ کہ دیر و خاخر آن گدرینگرہ۔ دنیا نا چندی ملک آتیٹی دا ادب ءِ زندہ تخنگ و سانبنگ کن تینا مال و مڈی تون اوار تینا جان ءِ ندر کروئی تمک۔ بھٹو نا دور اٹ ہراتم سردار عطاءاللہ مینگل نا حکومت ختم کننگا تو سرکار سیاسی آ باسک آتے سیاسی راہشون تے جیل زندان اٹ بند کرے۔ سیاسی پارٹی تیا رکھ خلنگا۔ ہراڑان مخلوق سرکار نا برخلاف مزاحمت نا بناءِ کرے، تو بلوچستان اٹ مزاحمت ءِ کٹفنگ کن خلق پٹ و بیوان تیٹی بمباری کننگا۔ ہستین انسان و ساہدارک بمب و سم تا گواچی مسر۔ ہموتم بابو عبدالرحمن کرد مزاحمتی ادب نا سرخیل پاننگاکہ، ہموتم او تینا مزاحمتی شاعری ٹی بھاز مُر آن اسہ غورانٹ ءُ توار اسے ٹی است ہسون ءُ لہجہ سے ٹی بے سلہہ و ازباب آن ٹھپی ءُ جان اسے تون کوک کرے:

پدا جیل و انجیر انا دور بس

پدا توفک و تیر انا دور بس

پدا گولہ و بمباری نا زور

پدا ملک اٹی قہر و آفت نا شور

پارہ کہ مے ءِ مے مولدی دوست بف تو ہچ ءُ خواجہ اس ودی مفک۔ ہرا وخت کہ ہمو وخت انا ہر چار آ صوبہ غاتے اسٹ کرسا دیکی پاکستان نا پن اٹ اسہ صوبہ اس جوڑ کننگا۔ ہرادے تاریخ ون یونٹ نا پن اٹ یات کیک۔ ایلو مسہ صوبہ غاتتون اوار بلوچستان ہم اوٹی اوار مس۔ اونا پن ءِ چٹفنگا، تو خان میر احمد یار خان بلوچستان نا کیس ءِ ہرفے لندن نا عدالت آ سر مس۔ و ریاست نا بحالی نا جہد انا بناءِ کرے۔ منہ وخت آن پد خان صاحب پدی لندن آن کوئٹہ غا بس، ورناک خان صاحب ءِ جم و جوش اٹ بیا بخیر کریر۔ ہندن خان صاحب ہم ون یونٹ نا برخلاف تحریک اٹ اوار تما۔ مستونگ شاہی باغ اٹ اسہ بھلو جلسہ اس اڈ تننگا، جلسہ ٹی بلوچستان نا پنی آ نواب سڑدار آک بشخ ہلکر۔ براہوئی ادب اٹ مزاحمتی ادب نا سرخیل ایماندار نادر قمبرانی و عبدالرحمن کرد انا کمک اٹ ردنگ ءِ بنا کرے۔ ہموتم مزاحمتی ادب نا پرچار کروک آتا حالیت ہندن ئس دن کہ توپ انا گولہ ءِ کاٹم آ چریفس۔ ہندن ایماندار نادر قمبرانی وطن کن بھلو لوڑ و دنز اس تینا خن تیٹی خنا، ہراتم او اورنا تے جیل و جولان نا زمزیر تیٹی تفوک و نہار تا چانپول آتے اوفتا سو تیٹی سخت خنا تو اونا مزاحمتی شاعری مخلوق کن راہشون نا ڈیوا جوڑ مس۔ مستونگ نا ہندا بھلا جلسہ ٹی سڑدار و نواب آتتون خان قلات میر احمد یار خان نا مون آ است ہسون و خیسن آ خن تتون دلگیر ءُ توار اسے ٹی کوک و پاڑو کرے و تینا است آن پیش تموک آ اسہ اسہ لوز ءِ خیسن نا تار اٹ دا وڑ خلا و جلسہ ٹی او تینا قوم انا جوزہ غاتے ہندن مست کرے ہراڑان چندی بندغ آک ہوغارہ، چندی کماش آتا خڑینک آک وہارہ:

دا پٹ و بیوان نا سفر

دا جنگل و مش تا کسر

نے کن ہُروک ءُ زو کر بر

دا قافلہ ءِ مون آ نی در

بش مر کہ ورنا وخت ہنا

دُو آن نا تاج و تخت ہنا

رہزنک پلار ملک ءِ دریر

بیرغ کہ تما تخت ہنا

سیال آک ہنار اِلار ننے

ولدا شغان اٹ پار ننے

نامڑد و بے ہمت لغور

کم سیال و کٹوک چار ننے

تکہ تلار جل تا قسم

میری نا بُٹ خل تا قسم

چلتن نا شم تل تا قسم

بولان نا ول ول تا قسم

تینا بلوچستان کن نن

پٹ و جبل بیوان کن نن

مست مال و مڈی ءِ کرون

ایتون ولدا جان تے نن

مون آ پند اکن سہب و شام

مزل پہ مزل گام پہ گام

ادب نا دنیا ٹی مزاحمتی ادب اسہ ہندن ءُ صنف اسے ہرا کہ مدام بے سلہہ ءِ، ولے اونا لوز آک گولہ و بارود نا کاریم ءِ کیرہ۔ اونا شاعری سرونز و دمبورہ تون اوار خاخر آ تیل شاغک۔ دا ادب نا ہمو صنف ءِ ہرا کہ زوراور آتے بے تغ کیک۔ اوفتا مال و مڈی تا بنداو ءِ سرفک۔ انتئے کہ خواجہ غاک اخس کہ مزاحمتی تحریک آتیان خلیرہ، ہنداخہ زیات شاعر آتا برانز دسوک آ لوز آتیان اوفتا تخلیق کروک آ لڑی تیان خلیرہ۔ انتئے کہ شاعر نا لڑی ٹی خلوک آ اسہ اسہ خوار سم آنبار لگک۔

هفتئی تلار

25 April-01 May 2020