خلقی ادب، پٹ و پول 2 ’’لولی‘‘ ردوم و پس منظر
پولکار: غمخوارحیات
Get real time updates directly on you device, subscribe now.
گوڈارڈ بلیتھ نا پاننگ ء ِ کہ ”لمہ وچنا نا نیام اٹ ہیت وگپ ولولی تا تاریخ بھاز متکن ء ِ، و پٹ وپول آتیان دا ہیت پک مسنے چناک تینا لمہ نا با غان پیشن مروک آ لوزو تال آتے سرپد مننگ نا لائخی ہم تخرہ۔“
بیلتھ پاہک: ”چنا مدامی تینا لمہ تون ہیت وگپ کننگ خواہک و لمہ اگہ لولی بنفپ تا تو چنالمہ نا ہرہیت آ اونا باٹی ہُرک وتینا وڑ اٹی اونا ورندی ء ِ ہم ایتک۔
ہرالمہ وچنانا مہر و مریبت نا سوگو آ سیالداری نا درشانی ء ِ کیک۔“
بیلتھ پاہک:
”اینو ہم لولی نا سفر برجا ء ِ۔ پاکستان وہندوستان نا گیشتری علاقہ غاتیٹ چناتے اوفتا لمہ یا بلہ غاک لولی بنفرہ۔ ہرافتیٹ علاقائی چپ وچاگڑد نا گڑاتیان بیدس چُک و ساہدار، پھل و استار، توبے وندارہ غاتا ہیت آک مریرہ۔“
ہرا علاقہ غاتیٹ ہرا ساہدارک مریرہ لولی تیٹ ہموفتا ذکر زیات مریک دُنکہ کینیانا لولی تا ذکر مس کہ اوفتیٹ لمہ غاک چناتے کَفتار آن خلیفرہ، دا اصل اٹ نفسیاتی ء ُ رویہ اسے اسٹ داکہ دالمہ غاتے چنکی ٹی اوفتا لمہ غاک جنگلی آ ساہدار ونہار تیان لولی تیٹ یا ایہُن ہیت وگپ اٹ خُلیفنو۔ ارٹمی بھلاسوب دادے کہ کینیا نا خلقی علاقہ غاتیٹ گیشتری جنگل وجنگلی آ ساہدارک نہارک زیات ء ُ، اوفتے داخلیس وہڑز مدامی پلویڑ کیک کہ دُن مف کناچناء ِ نہار اس درو کنو۔ ہراکہ گواچنی اوفتتون مسنے۔ اگہ نن کینیا نا لولی تیٹ ساڑی اساطیر/ مِتھ ء ِ تینا براہوئی اساطیر آتتون بیٹ ایتن تو نن تون ہم ہندا اساطیر ساڑی ء ِ، دُنکہ جاتو نا بارو اٹی پارہ کہ اوکفتار اسے آ سوار بریک، چنا خنوک آ ہمو نیاڑی ہرا کوٹھو اٹی تنیا مرے اونا اُست ء ِ کشک کُنیک۔
لولی تیا پٹ وپول کروک آ بیلتھ لکھک: ”سویڈن اٹی گڑاس لولی تیٹ چناتے زبان ہیل تننگ نا ہم کوشست مریک و گڑاس لولی معلومداری و سرپدی کن پاننگرہ۔ وخت اس کہ عراق و فلسطین نا لولیک زیات دڑدی و ارمانی مریرہ۔“
عراق و فلسطین نا لولیک انتئے ارمانی ودڑدی ء ُ؟
دانا اسہ بھلو بیک گراونڈ اس ارے کہ دا مُلک آتیٹ ظلم وجبر، جنگ وجدل برجاء ِ، ہراجنگ آتیٹ دا وخت اسکان لکھ آبندغ آک کسفنگانو لکھ آ اُراک بیران مسنو۔ لکھ آ نیاڑی و مسن تا گُد آک تارتارمسنو۔
عراق و فلسطین نا ڈول داڑے ننا براہوئی وبلوچی لولیک ہم ارمانی ودڑدی ء ُ۔ دا لولی تیٹ ہم جنگ وجدل تا حوال ارے۔ سوب تے ہم اسٹ ء ِ بیک گراونڈ ہم اسٹ۔
دا بھلا شرہ غان گڈ داہیت ننامون آ بس کہ دنیاٹی چار ہزار سال مستر مسیح ٹی لولی داخس اہم ئس کہ دادے نوشتہ کننگا۔ سوج داودی مریک کہ بروک آ دور اٹی لولی تینا اہمیت ء ِ ہراوخت اسکان رکھنگ کیک۔
ہنداشرہ ء ِ مون مستی درسا ”احسان اللہ طاہر“نوشتہ کیک:
”پاکستان اٹی پاروک آ بولی تا خلقی شئیر و باگل آک صنف و ہیئت نا رد اٹی بھازیکا اسہ ڈول ء ُ۔ داخلقی آ شئیر تا بحرو سر آک ہم چندی جاگہ غاتیا ہم آہنگ ء ُ۔ بلکن دا باگل تا وزنک ہم اسٹ ایلوتون اوڑدہ مریرہ۔“
ہندا نوشت اٹی او براہوئی ٹی لولی نا سرحال ء ِ بیان کرسا پاہک۔ ”براہوئی زبان و ادب نا خلقی ادب اٹ ساڑی لولی ٹی ننے لمہ غاتا تینا چناتا زندگی و اوفتے لمہ باوہ نا ادب وعزت کننگ نا پنت وفرمان تون اوار بھلو عمراس دوئی کننگ نادعاک مِلرہ۔“
لولی لولڑی
بچے بچے اللہ نے جوان کے
بچا ننا بھلن مس
تینا باوہ کن ملاس مس
تینا لمہ کن
خیسن مس
لولی لولڑی
بچے کنا“
او لکھک کہ ”لولی اسہ ہندن ء ُ باگل اسے ہراکہ ہر زبان اٹی ساڑی ء ِ، دا ہمو اولیکو خلقی شاعری ء ِ ہرا گیشتری زبان تیٹ اسہ وڑ ء ِ، وچندی زبان تیٹ دانا پن ہم بدل اف۔ لولی اسہ اجتماعی ء ُ شعری صنف اسے۔ ہراسہ لولی ٹی لمہ نا پارہ غان تینا چناڑکن مہر و مریبت نا درشانی تون اوار اودے جیرتی و دلیر ء ُ چناس مننگ نا پنت وشون کننگانے۔ لولی نا وسیلہ اٹ لمہ غاک تینا چناتے تینا ڈیہہ و ڈغار تون محبت کننگ نا درس ایترہ اودے ہنوک آ دوروباری آن واخب کرسا تدوک آ زمانہ نا مڑدو راجی آہیروتا کڑدآن سرپدی ایترہ۔“
یخین اٹ اگہ نن دنیا ٹی پاننگوک آ منہ زبان نا لولی تاجاچ ء ِ ہلین ہم تو اوفتا سرحال آک اسہ وڑ خننگرہ۔ بے شک نن پاننگ کینہ کہ شاعری نا پڑ آ لولی اسہ آفاقی ء ُ صنف اسے۔ ہرا ہر بولی ٹی ساڑی ء ِ۔
لولی نا سرحال ء ِ سرپد مننگ کن داڑے گڑاس لولی نمونہ کن ایتنہ:
انگریزی ٹی اسہ لولی اس بھاز پنی ء ِ ہرادے اینو پگہ چناک اسکول آتیٹ ہم پارہ:
Twinkle, twinkle, little star
How I wonder what you are
Up above the world so high
Like a diamond in the sky
Twinkle, twinkle, little star
How I wonder what you are
ہندا ڈول اگہ نن اُردو ٹی لولی ء ِ پٹن تو ہندوستان نا چندی فلم آتیٹ ہم ننے بھاز گچین ء ُ لولی بننگ کن رسینگک۔
1986ء اٹی ہندوستان اٹی جوڑ مروک ”سنجوک“ پنی آفلم اٹی ”لتا منگیشکر“ نا توار اٹی ”انجان“ نا نوشتوک آ لولی ”زوں، زوں، زوں“ بھاز پنی مس۔
اسہ پین ہندوستانی فلم اسے ”ایک پھول دومالی“۔ داٹی منھاڈے نا توار اٹی اسہ لولی اس پاننگانے۔
اُردو و انگریزی نا لولی تیان براہوئی لولی نا سرحال اوخہ در خڑک اف اخس کہ بلوچی لولی آن خڑک ء ِ۔ دانا سوب پاش ء ِ کہ براہوئی وبلوچی اسہ قوم اسے نا اِرا بھلو زبان ء ُ، ہرافک ہزار آ سال آتیان دا ڈیہہ انا باتی تا بولیک ء ُ۔ داباتی تا راجی، ربیدگی، ادبی، لسانی، سیاسی، نفسیاتی رویہ غاک اسہ ڈول ء ُ۔ لولی آن بیدس براہوئی وبلوچی نا خلقی شئیر تا چندی تارک اسہ ڈول ء ُ۔ دافتا سرحال آک ہم اسٹ ء ُ۔
بلوچی ٹی لولی ء ِ لیلو پارہ، و بھاز لہجہ غاتیٹی لولی ہم پارہ۔ بلوچی لیلو تیان نمونہ کن گڑاس لیلوتا شئیر:
لیلولیل کنا لیلولیل
لیلولیل کنا بچیگاں
لیلولیل منی چم روک آ
لیلولیل دل اے بندوکاں
لیلو دیداگاں مہروکاں
لیلولیل کنا لیلولیل
لیلولیل منی چم روک آ
بچی مئے رُدی پھل اے بیت
دودا، یامئیار جل اے بیت
وشنام بچ منی ٹاک اے کں
بچی چا دعا یک اے کں
راج آ سرجم آ ساڑینی
بدوا آں چِدا لڈینی
برات آں پہ وتاں ہڈینی
لیلولیل کنا لیلولیل
لیلولیل منی چم روک آ
…………
پنی آ بلوچی شاعر مبارک قاضی نا نوشتوک آ دا بلوچی لولی ہرادے شوکت سفر تینا دڑدی آ توار اٹی پارینے:
”لیلو لیلو منی بچیگ ترا نازیناں
لُنج یں تاموریں شپ آ من پہ گَل گوازیناں
اڑے تؤ مزن بئے وتی راجی وتی بڈاں بندین ئے
دائم آ پگر کناں من گو غماں بازیناں
لیلو لیلو منی بچیگ ترا نازیناں“