لمئی زبان تا جہانی دے انارد اٹ گدان ادبی دیوان نا سیمینار

تدوک آ دے تیٹی لمئی زبان تا جہانی دے انا رداٹ 21فروری آ گدان ادبی دیوان نا کنڈ آن اسہ دے ئی ءُ سیمینار اس ٹاﺅن کمیٹی نا زیبا غا ہال اٹی مس۔ ہرانا کماشی ءِ گدان نا چیئرمین سلام الفت کرے۔ وخت اس کہ خاص انگا مہمان اے ڈی سی آر نا اسسٹنٹ ڈائریکٹر ڈاکٹر لونگ خان ئس۔ اعزازی مہمان تیٹی میراحمد عابد، مالک زیب، و انجینئر حبیب زہری اوار ئسر۔ وخت اس کہ شونکاری نا دود آتے شفیق بلوچ و نعمت بلوچ سر تسر۔ پروگرام نا بنا تلاوت کلام پاک آن مس، ہرانا بختاوری ءِ نجیب ایان دوئی کرے۔ نعت رسول حافظ اشفاق احمد بنفے۔ دا وخت آ سلام الفت، شفیق بلوچ، ڈاکٹر لونگ خان، ثاقب نسیم و عنایت ساغر (حوالکار) مقالہ خوانار۔

سلام الفت تینا سروکی گپ تران اٹی پارے کہ ای کل سنگت آتا منتوار اُٹ کہ او اینو زبان تا جہانی دے انا رد اٹ گدان ادبی دیوان نا زیبا غا پروگرام اٹ بسر۔ ننے کل ءِ خبر مس کہ زبان انت اسے، و براہوئی زبان و اونا قومی تعلقداری نا راستکیک مون آ بسر۔

لونگ خان پارے کہ لمئی بولی تیٹی سجفنگ، نوشتہ کننگ، خواننگ و اوفتے شناخت اس تننگ نا عمل بھاز متکن ءِ۔ ولے ”نیشن اسٹیٹ“ تھیوری نا بننگ آن پد دا عمل ترندی اٹ محسوس کننگا۔ نوزدمیکو کرن انا بنا غان ہلیس بیست و یک می کرن اسکان یورپ، امریکہ، ایشیائ، و افریقہ ٹی لمئی بولی تا شناخت نا بابت انقلاب بس۔ ہراٹی کیہی انسانی جان تا زیان مس۔ و اخیر بھاز آ بولی تے سرکاری زبان نا حیثیت رسینگا۔ 1924ءاٹی سلطنت عثمانیہ نا پننگ آن پد کمال اتا ترک عربی زبان نا جاگہ غا ترکی زبان ءِ ریفارم کرسا ترکی نا سرکاری بولی جوڑ کرے۔ دا بھلو کِسہ اسے، گونڈ دا کہ اگہ نن تینا بلوچ آتا بولی تا ہیت ءِ کین تو بلوچی براہوئی زبان پاکستان اٹی صوبہ بلوچستان آن بیدس سندھ و پنجاب اٹی ہم بھلو کچ اسے ٹی پاننگرہ۔ داکان بیدس ایرانی صوبہ سیستان و بلوچستان اٹی و کرمان اٹی ہم پاننگرہ۔ صوبہ ہرمزگان و گلستان اٹی ہم بلوچ آتا بھلو کچ اس آباد ءِ۔ تو اوفک ہم تینا ہندا بولی تیٹی ہیت کیرہ۔ ہیت دادے کہ داسکان دا بولی تے سرکاری وڑ اٹ کاغدی کاریم تے کن کاریم اٹ اتنگتنے۔ و نئے دافتیا ہموخس کاریم مسنے ہراڑان است جم مننگ کے۔ ای براہوئی و بلوچی زبان تون تعلقدار لسانیات نا چاہندار، دانشور، قلم خواجہ، شاعر ادیب و سرکار اٹ تولوک زموار آتیان خواست کیوہ کہ لمئی بولی تا شونداری و شونہالی کن سجفر۔ آخا تو وخت انا گدرینگ تون اوار ملک اٹی ساڑی قوم تا نیام اٹ لسانی مُریک ودرہ۔ و دا مُریک بھلو بھسکاری سے نا سوب مننگ کیرہ۔

شفیق بلوچ پارے کہ قومی تشکیل کن تاریخی کرڈ اسے نا گُرج مریک، و داٹی زبان تا بھلو کڑد اس مریک۔ دا ہیت تینا جاگہ غا کہ اسہ قوم اسے نا چندی زبانک مننگ کیرہ، و اسہ زبان نا چندی قومک مریرہ۔ ولے دا ہم راستکی اسے کہ زبان قوم و ڈیہہ انا تاریخ نا امانتدار مریک۔ و تانکہ دا امانت رکھوک ءِ تو دود ربیدہ غاک و ڈیہہ انا تاریخ رکھوک ءِ، و ہراتم داڑا ویل بس تو دن پا کہ ڈیہہ و اونا مخلوق نا تاریخ اسے نا پنہ اس ہشنگ انگ ءِ۔ او ڈاکٹر مبارک علی نا حوالہ ترسا پارے کہ 18می و 19 میکو کرن اٹی یورپی ملک آتےٹی ہندی بولی تا ادب نا کنڈ آ پٹ وپول نا بنا مس۔ اخبار‘ رسالہ‘ کتاب‘ پمفلٹ آتا شینک مننگ بولی تے شوندار کریر۔ مخلوق نا تینا بولی تتون سیالی پین سوگو مس۔ قومی تشکیل نا عمل ءِ تیز کننگ اٹی تاریخ‘ یاداشت‘ رسم و رواج نا بھلو دو اس مریک۔ لمہ ئی بولی نا کڑد راج اٹی انت مریک؟ بولی امر ہرا وڑ ربیدگی راجی مڈی مریک داڑان کس اس نمَن مفرو۔ دا المی اف کہ راج اٹی کل اسہ بولی اسے ٹی ہیت وگپ کیر۔ مخلوق بھاز بولی تیٹی ہیت وگپ کیک، ولے ہر بولی تینا قوم انا سرمایہ مریک۔ دا ہیت اتون ای اسُل اتفاق کپّرہ کہ ہرا بولی ٹی لائخی مفک یا سائنسی سرحال آتیا ہیت وگپ مفک نابود ءُ زبان مریرہ۔ ہیت دا مریک کہ زبان اٹی زیبائی چس اتنگ اونا سرحال آتے ٹی شابیتی اتنگ اونا ہیت کروک آتا زمواری مریک کہ اوفک پوسکن ءُ خیال‘ فکر سائنسی طرز اٹ مواد مون آ اتیر۔ بولی تین تون تینٹ ہچ اس افک۔ او بولی ٹی ہیت وگپ کروک آ بولی نا شونداری کن گام ہرفتوس تو او بولی نابود و بے چس مریک۔ لمہ ئی آ بولی ءِ شوندار کننگ شاعروادیب زانتکار نا کاریم مریک۔ راجی علم اٹی پراغتی اتیر۔ علمی ادبی سائنسی سرحال آتا گام‘ سفر کیر۔ ہندا وڑ اٹ بولی شون ہلنگ کیک۔

ثاقب نسیم تینا مقالہ ٹی پارے کہ داہیت راست ءِ کہ انسان کیہی مزل آتے خلسا کیہی سال آتا سفر ءِ خواری اٹ کرے، اولیکو زمانہ ٹی انسان شکاری ءُ زند اس تیر کریکہ۔ او انسانی زند انا بقا و جہد اکن کاریم کرے۔ ہزار آ سال آتا آزموندہ غاتیان گدرینگسا خل ءِ سلہہ اس جوڑ کننگ نا علم ءِ دوئی کرے۔ ہندا ایجاد اودے آسراتی نا زند ءِ ہیل تس۔ اوکان پد او آہن نا علم ءِ پہہ مس۔ زمانہ و کشت کشار آن واقف مس۔ ہموکان درستی راستی اودے نوشت نا علم انا کنڈ آ ایس۔ او پارے کہ اینو زبان تا جہانی دے ءِ، ننا نما زبان براہوئی ءِ، براہوئی زبان نا بارو اٹ پولکار آک پارہ کہ دا بھاز متکن ءُ زبان اسے۔ دانا زی آ بھاز آ مفروضہ غاک مون آ بسنو۔ کیمبرج ہسڑی آف انڈیا ٹی نوشتہ ءِ کہ بلوچستان نا براہوئی پاروک آتا زبان دراوڑی نا اسہ بشخ اسے، ولے براہوئی پاروک آک تینٹ دراوڑی افس، بلکن ایرانی النسل ءُ۔ او پارے کہ براہوئی بلوچ قوم انا زبان اسے دا قوم اس اف۔ دادے منہ بندغ پھسات کن قوم اس پارہ۔

عنایت ساغر تینا مقالہ ٹی پارے کہ اینو نادے ننے دا ےات ترفک کہ نن تینا لمہ ئی زبان تے کن انت کاریم کرینن۔ او پارے کہ انسان نا تاریخ بے حساب بولی تا سوب آن ءِ، ہراٹی بولی تا عمل انسان نا بش تول/ زند انا آزموندہ غاک اوار ءُ۔ بولی تون انسان نا زیل سُو انا سیالی ءِ۔ انسانیت نا فطرت بدل مرسا وخت انا خواست آتتون اوار شیفی بڑزی تیان گدرینگ۔ رسم و رواج، دودربیدہ بولی فن و علم انا دروشم اٹی مون آ بریک۔ گدرینگوک آ وخت انا ےات آتا گدرینگ انگ تون انسان اوفتیٹی بدلی ایس۔ گڑا بولیک جوڑ مرسا ہنار۔ ڈنمارک نا ماہر لسانیات اٹولیپرسن پاہک کہ بندغ نا اواری آن بیدس بولی نا ہچ ءُ حق اس ادا مفک۔ امریکہ نا ماہر لسانیات وھٹے ہم بولی تا پارہ غا اشارہ کرسا پارینے کہ اسہ بولی اس پوسکن آ نسل اسکان سر مریک اوٹی ضرور بدلیک بریرہ۔ گڑاس لوز بچرہ گڑاس لوز گم مریرہ، گڑاس پین لوز بولی ٹی اوار مریرہ۔ ہمو بچوک آ لوز آک بولی نا زیب مریرہ۔“

گڈسرا ٹی مشاعرہ اس مس، مشاعرہ ٹی بشخ ہلوک شاعر آتا کلام نا وَڑک آک دا وڑ ءُ:

استاد جان علی خان

ادب نا دنیا ءِ، دھوکہ باز آ سنگت آک ءُ

غریب سنےا ءِ، دھوکہ باز آ سنگت آک ءُ

شکیل زہری

داخہ در ہوش آن ہنان درد ءِ وطن نا

تینا درد آتےٹ گوہان درد ءِ وطن نا

اقبال سائر

خڑینک آتے کس نا پن آ کیک ہوغک

سما اف او دیر کن دعا کیک ہوغک

امین صابر

بے مہر آ زمانہ ٹی پر مہر اثر کین

خن تیان وہسا نن است آن کسر کین

سلام الفت

اگہ نی مہر بشخوسک مہر ملو نے

خرین آ بادوی آخرین ملو نے

عناےت ساغر

کنے پاسہ پاسہ زبان آتا لمہ

کنا ہیت کروک آ مچ ءِ جہان ءِ

ہداےت نادری

ننا ہستی ننا مادر زبان ءِ

کرونک آسمان آ سر زبان ءِ

نجیب اےان

ہمو شوم آ نما حکم لغت تس ہنا دستار اس

کنا شار اٹ بریک ہر نالہ و کوکار اس

ثناءسجاد

ہمے باوہ و بُن پیرہ نا ءِ ننا

براہوئی بلوچی تران ءِ ننا

جمعہ پردیسی

نا خن تے ٹی سنگت جلال ءِ خناٹ

محبت نا رزق آن حلال ءِ خناٹ

ہرا اونا آذان ئسک عشق انا

ہمو اونا دوست انگا بلال ءِ خناٹ

کا کا حسین اسیر

کہے مار باوہ نا پارے جوان ءِ

بے روزگاری آ اراٹی تنگان ءِ

مالک زیب

برک یار مہر انا سوچ ءِ زندہ تخن

دشمن اسے نن ولدا شرمندہ تخن

میر احمد عابد

اف کنے سائیکل اس نا گلی ٹی بسٹہ

ڈولی چپل ہلیوہ دا توار ءِ خلکٹہ

داکا ن بیدس بابل رےاض، مقصود انور، سیف جان مینگل، ہدایت مینگل، زبیر مینگل، بابو عیسیٰ، علی نواز میروانی، جلیل ذاکر، حاجی اسد چنال، محمد گل گلاب، محمد یوسف، ارشد میروانی، نادر قمبرانی (ثانی)، بشیراحمد نیچاری، محبوب میروانی، شاعر حبیب شاد اسک ہم کلام بنفیر، اوفتا شاعری نا وَڑک آک دُو بتوس۔

داپروگرام اٹی شاعر صادق ندیم، سعید سوز، سراج ریکی، ڈاکٹر سعید تبسم، احسان سحر نا کمتی محسوس مس۔