یوسف عزیز مگسی

بلوچستان نا گلزمین اولیکو دے آن اسہ مردم خیز ءُ ڈغار اس مسنے۔ تاریخ نا کیہی پنی آ بندغ آک بلوچستان نا ڈغار آ ودی مسنو۔ میر چاکر رند مرے یا نوری نصیرخان، دن انگا کیہی بندغ آک دا ڈغار نا وارث مسنو۔ بلوچستان نا ڈغار آ پیشن آ بروک آ مخلوق تون اوفک جنگ و جھیڑہ کرینو۔ تینا ڈغار آ کس ءِ کوزہ کننگ کن الیتنو۔ جنگ اتون اوار اوار بلوچستان نا مخلوق ءِ سیاسی جہد انا ہم گرج ئس۔ خاص وَڑ اٹ انگریز راج انا برخلاف اسہ سیاسی ءُ پلیٹ فارم اسے نا گرج ئس۔ بلوچستان ءِ و دا جاگہ نا مخلوق ءِ اسہ خیرخواہ ءُ راہشون اسے نا گرج ئس۔ اخیر قدرت بلوچستان نا مخلوق آ مہربان مس۔ دا بے وس و لاچار آ مخلوق ءِ یوسف عزیز مگسی نا وَڑ اٹ اسہ مہبر و راہشون اس رسینگا۔ ہراکہ تینا ورنائی نا اولیکو دے تیٹی بلوچستان کن سیاسی جہد انا بنا ءِ کرے۔

یوسف عزیز مگسی 1906ءاٹ نواب قیصرخان مگسی نا اُراٹی جھل مگسی ٹی ودی مس۔ یوسف عزیز نواب قیصر خان ارٹمیکو مار ئس۔ نواب قیصر خان نا جند تینٹ ہم بھاز علم دوست ءُ بندغ اس ئسکہ، اودے ہمو وخت اٹ ہم تعلیمی پد تمنگ ہم علم آن مر کتو۔ ہمو وخت اٹ ہم او تینا اولیاد آتے جوان ءُ تعلیم تننگ نا بست و بند کرے۔ بلوچستان نا اسہ مر ءُ علاقہ اس ہراکہ ہروڑ اٹ پد تموک ئس، ہمو علاقہ ٹی ہم تینا اولیاد آتیکن اردو انگریزی و فارسی نا جتا جتا ءُ استاد تخا۔ ہندا استاد آتا سروکی ٹی اونا مارک دینی تعلیم تون اوار اوار ادب و سیاست نا تعلیم ءِ ہم دوئی کریر۔ ہرافک تعلیم و سیاست اٹ تینا علاقہ تینا باوہ نا پن ءِ ہم اینو اسکان زندہ تخار۔ انگریز سرکار نا جند تینٹ نواب قیصر خان ءِ سڑداری و نوابی نا لقب ءِ تس۔ ولے قیصرخان نا علم دوستی و راج انا مخلوق نا غمخواری نا دڑد انگریز سرکار ءِ اسل دوست اَلو۔ یوسف عزیز نا باوہ ئس تو نواب اس، ولے اونا الس دوستی نا سوب آن اوڑکن تینا سڑداری و نوابی ءِ برجا تخنگ بھاز مشکل ئس۔ 1922ءٹی وزیراعظم قلات شمس شاہ نا قہر و غضب نا دو آن اونا نوابی و سڑداری چٹا۔ اونا جاگہ غا اونا بھلا مار گل محمد خان ءِ نواب جوڑ کننگا۔ نواب قیصر خان تینا مار یوسف عزیز مگسی تون اوار بلوچستان ءِ الا و ملتان نا شار اٹ جلاوطن مس۔ ہنداڑے 1927ءاٹ اونا کزیت مس۔

ریاست قلات اٹ شمس شاہ نا ظلم و بیدادیک دے پہ دے آن زیات مسر۔ ریاست قلات تون اوار اوار مچ آ بلوچستان اونا قہر و غضب نا گواچی مس۔ آجوئی نا ہیت مروسس یا شمس شاہ نا ظلم انا بارواٹ ہیت، دا کل گناہ تکنگارہ۔ شمس شاہ نا دوراٹ ہروڑ انا تران و انسانی مچی تیا رکھ ئس۔ تینا باوہ تون اوار جلاوطن مروک آ یوسف عزیز مگسی ہمو وخت آ ملتان آ ہنا، ہرا وخت کہ مچ آ ہندوستان اٹ انگریز سامراج نا برخلاف جہد بھاز ترندی اٹ بنا کریسس۔ انڈین نیشنل کانگریس و تحریک خلافت مخلوق ءِ بھاز بیدار کریسر۔ یوسف عزیز مگسی تینا باوہ تون اوار چار سال ملتان اٹ مس۔ اسہ پارہ غا سیاسی جہد ئس، تو ایلو پارہ غا جنگ و جدل، انگریز آتا برخلاف جنگ و جدل نا تحریک آک یوسف عزیز مگسی ءِ بھاز زہمی کریر۔ او سیاسی تحریک آتا سرکڑدہ غاتا بیان تے خواناکہ۔ ہندا وخت ئس کہ یوسف عزیز مگسی ہم تینا سیاسی و نظریاتی خیال آتے بسفنگ کن سیاسی جہد انا بنا ءِ کرے۔

یوسف عزیز مگسی تینا باوہ پیری آ شار جھل مگسی ٹی علی گڑھ نا وَڑ اٹ اسہ مدرسہ اس ’مکتبہ یوسفیہ‘ نا پن اٹ بنا کرے۔ ہراڑے کہ مرآن بروک آ طالبعلم آک علم دوئی کننگ کن بسرہ۔ میر یوسف عزیز مگسی پاریکہ کہ بلوچستان نا وتواجہی و انگریز آن آجوئی کنا فرض آتیٹی اوار ارے۔ آجوئی نا جنگ اٹ سرسہب مننگ کن علم بھاز المی ءِ۔

میر یوسف عزیز مگسی بلوچستان نا مخلوق کن تینا نوابی آ زند انا مچ آ آسراتی تے اِلا۔ ہراتم کہ یوسف عزیز مگسی عملی سیاست اٹ بس، ہمودے آن بلوچستان اٹ سیاسی زند انا بنا مس۔ او بلوچستان نا اولیکو نواب ئس ہراکہ علم دوست ئس۔ او غریب آتے تینا ایلم تینا سنگت پاریکہ۔ او ہمو بندغ ئس ہراکہ ہراڑے ہرا وخت خواہوسس ہزار آ بندغ آتے مچ کریکہ۔

نواب یوسف عزیز مگسی تینا سنگت آتے پاریکہ کہ کنا قوم زیات آن زیات خوانندہ مرو ءِ۔ اونا سیاسی جہد و کوشست آتا سوب آن اسہ تنظیم اس ”انجمن اتحاد بلوچاں“ نا پن اٹ جوڑ مس۔ بلوچ آتا اولیکو سیاسی جماعت نا سرکڑدہ یوسف عزیز مگسی ئس۔

انجمن اتحاد بلوچاں نا بنداوی آ مسخت نا مسہ بشخ ئسر۔

1۔ مچ آ ملک اٹ اصلاحات آک مریر۔

2۔ بلوچ ڈغار آ بلوچ آک سیوت کیر۔

3۔ اسہ آجو و وتواجہ ءُ بلوچستان اس جوڑ مرے۔

شمس شاہ نا دور اٹ بلوچستان انت کہ مچ آ برصغیر نا امر ءُ اخبار اسے ٹی بلوچستان نا بارواٹ اگہ مضمون اس شینک مروسس تو دا بھلو گناہ اس مسکہ۔ یوسف عزیز مگسی نا اولیکو مقالہ فریاد بلوچستان ئس۔ 1929ءاٹ میرصاحب لاہور اٹ کانگریس نا سالانہ جلسہ ٹی ہناسس۔ ہموڑے لاہور نا اخبار ”سادات“ اٹ نومبر 1929ءاٹی ”فریاد بلوچستان“ نا پن اٹ نوشتانک ءِ شینک کرفے۔ دا نوشتانک بھاز زو مخلوق اٹ بھلو بدلی اس ایس۔ انتئے کہ داٹی بلوچ آتے غلامی نا تغ آن بیدار مننگ و آجوئی نا کسر اٹ مون مستی ہننگ نا درس ءِ تننگاسس۔ دا مضمون ہراتم کہ بلوچستان آ سرمس تو شمس شاہ نا حکومت آ ڈغار کُٹا۔ شمس شاہ ہمو وخت آ اے جی جی آن میرصاحب نا دزگیری نا وارنٹ آتے کشفے۔ جون 1930ءاٹ میر یوسف عزیز مگسی دزگیر مس۔ میرصاحب آ ریاست قلات اٹ بغاوت نا دوبہ ءِ خلکر۔ اونا پیشی ءِ جرگہ سے نا مون آ تخنگ کن اودے مستونگ نا زندان اٹ بندی کریر۔ ہرا وخت کہ میر صاحب مستونگ زندان اٹ ئس تو میرعبدالعزیز کرد انا سنگت آک اوڑتون حال حوال کریر۔ ہرافک کہ ڈکوئی اٹ اسہ تنظیم اس جوڑ کریسر۔ ہراکہ انجمن اتحاد بلوچاں نا پن اٹ ئس۔ 10 ہزار ڈنڈ پُر کننگ آن گڈ میرصاحب 4 تو انا بندی گری و اسہ سال اس نظربند مننگ آن گڈ 1931ءاٹی مستونگ جیل آن یلہ مس۔ جیل آن پیش تمنگ آن گڈ او سیدھا میر عبدالعزیز کرد نا جماعت اٹ ہنا۔

جیکب آباد و حیدر آباد اٹ اِرا عظیم ءُ بھلو کانفرنس مسر۔ ہرافک بلوچ و بلوچستان نا مخلوق اٹ غلامی نا تغ آن بیداری و اوفتیٹی سیوت نا سوب مسر۔ آل انڈیا بلوچ کانفرنس نا اولیکو مچی ہم 1932ءاٹی جیکب آباد اٹ اڈ تننگا۔ سیاسی رِد اٹ دا بلوچستان نا سیاستدان آتا اولیکو کل آن بھلا مچی ئس۔ میرصاحب نا کوشست اٹ ارٹمیکو وار حیدر آباد اٹ آل انڈیا بلوچ کانفرنس اڈ تننگا۔ نواب یوسف عزیز مگسی بلوچستان نا بھلا سیاستدان جوڑمس۔

 اودے بلوچستان نا قومی سرکڑدہ نا رتبہ رسینگا۔ ہندوستان و برطانیہ نا کل فکری تپہ نا بندغ آک میرصاحب نا موقف نا مخ تفی ءِ کریر۔ ہمو وخت انا پنی آ اخبارک اوڑا مضمون نوشتہ کریر۔ وزیراعظم شمس شاہ نا ظلم و بیدادی تا بارواٹ برصغیر و دنیاءِ معلومدار کننگ کن نواب یوسف عزیز مگسی و اونا سیاسی آ رفیق میر عبدالعزیز کرد 20 نومبر 1931ءاٹ اسہ پمفلٹ اس شمس گردی نا پن اٹ شینک کریر۔ اوفک دا پمفلٹ ءِ ہندوستان نا کنج کنج اٹی سر کریر۔ دا پمفلٹ اٹ شمس شاہ ءِ فرعون نا خطاب ءِ تسر۔ شمس گردی ٹی ریاست نا مخلوق تون ظلم و بیدادی تا شینکاری تون مخلوق یوسف عزیز مگسی نا سیاست ءِ پہہ مس۔ اوفک دا پہہ مسر کہ اوفتا ’نجات دہندہ‘ میرصاحب ءِ پین کس اف۔ شمس گردی نا شینک مننگ آن گڈ شمس شاہ اسہ وار ولدا نواب یوسف عزیز مگسی ءِ دزگیر کننگ نا پرمان کرے۔ ولے میر صاحب وخت آ حوال رسینگ تون تینا شار ءِ الا جیکب آباد آ ہنا۔

میر یوسف عزیز مگسی بھاز سرسہبی اٹ اسہ ظالم اسے نا مون اٹ سلیس۔ 1933ءاٹ اونا مگسی قبیلہ نا 18 میکو سڑدار نا حیثیت اٹ دستار بندی مس۔ میریوسف عزیز مگسی سڑداری و نوابی نظام نا خلاف ئس۔ او پاریکہ کہ بلوچ قوم و بلوچستان نا شونداری نا کسر اٹ دا اسہ بھلو اڑاند اس اریر۔ ہندا سوب آن او تینے بیرہ بلوچ اس پاریکہ۔ تینا پن اٹ بلوچ نوشتہ کریکہ۔ او پاریکہ کنے دنیا ٹی بس اسہ بلوچ و ایلو مسلمان دوست ءِ ۔ میر یوسف عزیز مگسی فارسی و اردو زبان نا اسہ جوان ءُ شاعر اس ئسکہ۔ اونا شاعری ٹی تصوف، فلسفہ، مذہب و سامراج دشمنی نا سرحال آک ئسر۔ او تینا شاعری ٹی مخلوق ءِ ظلم انا برخلاف بیدار کریکہ۔

یوسف عزیز مگسی اسہ ترقی پسند ءُ بلوچ اس ئسکہ۔ 1933ءٹی میر احمد یارخان قلات نا حکمران جوڑ مس، تو او ہم انجمن اتحاد بلوچاں نا کلہو نا نیمہ مخ تفی ءِ کرے۔ ہندا سوب آن اونا بادشاہی نا اولیکو دے تیٹی انجمن اتحاد بلوچاں نا کاریمک بھاز آسانی اٹ مون مستی ہنار۔ ولے او انگریز سامراج نا منشا غان چَپ ہننگ کتوکہ۔ انگریز سامراج بلوچستان نا مخلوق نا دا سیاسی اواری آن خُلیس و یوسف عزیز مگسی ءِ ہروڑاٹ خلیفے۔ دھڑکو تس۔ ولے میرصاحب چرت ءِ تے خلتو۔ میر یوسف عزیز مگسی ءِ پاننگاکہ نی سال ارٹ کن بلوچستان ءِ الے، پیشن نا ملک آ ہن۔ نی یورپ آ ہن، یورپ ءِ ہُر کہ یورپ امر ءِ؟ ولے میر صاحب ضد کرے کہ ای تینا وطن ءِ الیپرہ۔ ولے حکومت نا پاننگ ئس کہ نی ہرحال اٹ بلوچستان ءِ الے۔ نن دا خواپنہ کہ نی داڑے مر و حالیت آتے بھاز خراب کر۔ انگریز آک میر صاحب ءِ چندی پین وَڑ تیٹی ہم فریشان کریر۔ اونا سنگت میر عبدالعزیز کرد ءِ دزگیر کریر۔ اودے جرگہ نا دوآن سزا ترفیر۔ مسہ سال مچھ جیل اٹ بندی کریر۔ داڑان گڈ 29 جنوری 1934ءاٹ میر صاحب نا ایلو سنگت خان عبدالصمد خان اچکزئی ءِ ہم دزگیر کرسا مچھ جیل آ مون تسر۔ دا اِرا سنگت نا دزگیری آن گڈ میر صاحب تینا دوست و قریب آتون سلاہ کرے، اوفک ہم سلاہ تسر کہ دزگیری آن جوان ءِ کہ نی پیشن ہِن۔ 1934ءاٹ میر صاحب یورپ کن راہی مس۔

میرصاحب نا پاننگ نا رِد اٹ ای بیوسی آن یورپ آ ہننگ اُٹ۔ ولے امر کیو، داڑان بیدس ہچ ءُ کسر اس اف۔ سال اس لندن اٹ جلاوطن مننگ آن گڈ میر یوسف عزیز مگسی 31 جنوری 1935ءاٹی پدا کراچی آ بس۔ کراچی آن سکھر اوکان گڈ ڈھاڈر آ بس۔ ڈھاڈر اٹ ہفتہ اس میراحمد یار خان تون مس۔

مئی 1935ءاٹی او کوئٹہ نا شار آ بس۔ داڑے او سرکاری آ ڈاک بنگلہ ٹی رہینگاکہ۔ مئی نا تو انا گڈیکو نن 31 مئی نا نن 3بجہ غا کوئٹہ شار اٹ اسہ بھاز بھلو زمی جمب اس بس۔ میر یوسف عزیز مگسی ہم ہندا زمی جمب انا گواچی مس۔ 31 مئی 1935ءنا زمی جمب اٹی او 27 سال نا وئی اٹ کزیت کرے۔

1935 نا زمی جمب میر یوسف عزیز مگسی ءِ تو ننے آن مر کرے۔ ولے اونا سوچ اونا سیاسی بصیرت اونا الس کن ڈکھ و ویل آتا احساس اینو اسکان زندہ ارے۔ میر صاحب نا سیاسی فکر اینو ہم ننا ترقی پسند آ ورنا تا ذہن و است اٹ زندہ ارے۔ بلوچستان نا ڈغار آ سیاسی جدوجہد نا بنا ءِ کروک آ ننا سیاست نا بُن پیرہ میر یوسف عزیز مگسی ءِ ۔

میر صاحب نا کزیت آن سیاسی رِد اٹ بلوچ قوم ءِ بھلو نسخان اس مس۔ ہراکہ اینو اسکان پورو متو۔

میرصاحب بے شک تینا وخت اٹ بلوچستان نا نیلسن منڈیلا و مہاتیر محمد ئسکہ۔ اگہ زندگی اودے وارخواہی تروسس تو اینو بلوچستان نا حساب ہم شوندار انگا ملک آتیٹی مسکہ۔ میر صاحب سیاسی جہد آ باور کریکہ۔ اونا سیاست نا مسخت دا ئس کہ اسہ وار راج انا مخلوق دینی علم اتون اوار پوسکن آ دنیاوی علم آن ہم سرپد مرے۔ ہراوخت کہ انسان نا زند اٹ علم شعور بس تو او سیاست نا پڑ اٹ ہم مون مستی کاہک۔ دنیا تون اوار شون ہم ہلیک۔

ولے افسوز میرصاحب نا وژن ءِ اوڑان پد نا سیاستدانک است آن دریر۔ میرعبدالعزیز کرد، محمد حسین عنقا و عبدالصمد خان اچکزئی تینے آن بھاز کوشست کریر کہ میرصاحب نا وژن مون آ کاہے۔ ولے اوفتیان اسٹ ءِ، زند وارخواہی تتو، و ایلو تا دور انا سیاسی رنگ اتون تینے ہم رنگ کرے۔ 1947ءآن گڈ سیاست نا وَڑک بدل مسر۔ پاکستان جوڑ مس۔ عبدالصمد خان، میرعبدالعزیز کرد ایلو سنگت آک تا بھاز خوش مسر کہ تینا ملک اٹ داسہ نن تینا راج انا مخلوق کن کاریم کینہ۔ ولے افسوز اوفتا مشن اوفتا وژن اوفتا مسخت اوفتتون اوار جہہ و جاگہ مس۔

 اینو 83 سال آن گڈ ہم یوسف عزیز مگسی ننا است آتیٹی زندہ ءِ۔ و مون آ بروک آ چینک ہم اودے تینا است اٹ زندہ تخور۔ ولے افسوز ننا راہشونک اودے است آن درینو۔ اونا سیاست نا سبخ آتے است آن درینو۔ 83 سال گدرینگانو۔ میرصاحب آنبار ءُ راہشون نئے ودی مس نئے ودی مرو ءِ۔ ہرانا سوچ بیرہ و بیرہ راج انا مخلوق مرے۔ دعا ءِ اللہ پاک میر صاحب ءِ جنت الفردوس اٹ بڑزکو کہولی ہند اسے سر کے۔(آمین)

ہفتئی تلار

30 May – 05 June 2020

تاک: 21

P# 02