ر خشاں و مکران بیلٹ انا ندارہ غاک……سیل و چکر

براہوئی ٹی پارہ حوال ءِ چوٹ نا بند آن ایت۔ دا سوب آن ای چوٹ نا بندآن نمے پاوہ کہ 7 جولائی 2021ء نا دے آ بی ای ایف نا پارہ غان ہندا علاقہ غاتا کمیونٹی اسکول آتیٹی داخل طالبعلم آتے مفت درسی کتاب فراوان کننگ نا رد اٹ کوئٹہ غان بیسیمہ (ضلع واشک) و منہ دے آن پد مون آ پنچگور کن رادہ مسن۔ بیسیمہ ٹی دا دورہ نا 25 کمیو نٹی اسکول ءُ۔ وخت اس کہ ایلو ہشت اسکول آک ضلع واشک نا پسماندہ و ریک آتا دامان ’’اورماگئے‘‘ ڑانگ و جنگیان نا علاقہ غاتیٹی اریر۔ داکان مستونگ قلات و سوراب نا کسر اٹ دیکی کنڈ آ سی پیک روٹ اٹ بیسیمہ نا شار آن کساس پنچ کلومیڑ نا مُری آ پوسکن جوڑ مروک آ ماڑی ’’جنگل ریسٹ ہائوس‘‘ آ سر مسن، داڑے ننا رہینگ انگ نا بست و بند ءِ کننگاسس۔ داکان پد ٹیچر و کمیونٹی نا باسک آتتون حال و حوال مس، دا وخت آ ٹیچر آک تینا اسکول آتا کتاب آتے دریر۔

سال 2005ء اٹی جوڑ مروک آ ضلع واشک نا اولیکو پن ضلع رخشاں ئس۔ بیسیمہ دانا اسہ تحصیل اسے۔ پدآن دانا پن ءِ بدل کرسا ضلع واشک تخنگا۔ داڑے موسم بھاز گچین ئس، و ہندادے تیٹی پر وبرسات مس ہراکہ دا علاقہ نا مالدار آتے کن مستائی اسے آن کم الو۔ ہتم نا دے تیٹی داڑے خاسن، خسی و خریش گنج ءِ۔ بیسیمہ ٹی براہوئی و بلوچی ہڑتوم زبان تیٹ مخلوق ہیت کیک، ہندن داجاگہ نا مخلوق مہمان نواز و بھاز محنت و خواری کش ءِ۔ ننا مہروان آ سنگت سیف اللہ عیسیٰ زئی نن تون اوار ئس، اونا مہرآک بے مٹ ءُ۔ اونا کمک اٹ ننے چندی بندغ آتتون اوڑدہی نا شرف دوئی مس۔ ہرافک ننے دا علاقہ نا بارو اٹ معلومد ار کریر۔ او پاریر کہ دا جاگہ نا مخلوق مالداری و زمینداری آن بیدس ملازمت و پوریا کیک۔ عیسیٰ زئی خوم آن بیدس حاجیزئی، محمد حسنی، مینگل، سمالانی و ایلو خومک داڑے آباد ءُ۔ شیرنزہ و پتک انا انگور، دالی، کپر، شنگر و گورگیج نا علاقہ غاتیٹی کشت و کشار جوان مریک۔ ولے منہ سال پر مفننگ نا سوب آن خشک سالی مسنے، و ایلوکنڈ آ بجلی نا لوڈشیڈنگ نا ویل ہم مون آٹے۔ دیر انا تلا ہم بھاز شیف ہنانے۔ واہم اینو پگہ ہزگار آبندغ آک شمسی نا کمک اٹ بورنگ آن دیر دوئی کننگ کن بھلو بور خلکنو۔ و کشت و کشار کننگ اٹی ءُ۔ ولے غریب زمیندار تتون داخس پیسہ اف کہ پیسہ خڑچ کیر، اوفک بزغری ودو انا پوریا کننگ اٹی ءُ۔

ارا دے آن گڈ بیسیمہ شار آن چپ کساس 30 کلومیٹر نا مُری آ دالی چیک پوسٹ و دمگ نا علاقہ غاتا اسکول آتے کن کتاب تننگا۔ یات سلے کہ ہنداکان سویل کنڈآ شمسی ایئر پورٹ کن کسر کاہک۔ داڑان بیدس بیپرا ایکٹ انا رداٹ بیسیمہ و ضلع پنجگور شار انا گڑاس پرائیویٹ اسکول آتے رجسٹریشن و این او سی جاری کننگ نا رد اٹ ہم دورہ کننگا۔ تعلیمی رد اٹ دا ادارہ غاتیٹی خوانوک طالبعلم آک محنتی ءُ، و اوفتے تعلیم دوئی کننگ نا شوق ارے، ہر اکہ بھا ز خوشی نا ہیت اسے، یخین اٹ دافتا کڑدار اٹی استاد و لمہ باوہ نا خواریک اوار ءُ۔ آئین پاکستان نا آرٹیکل 25-A نا رداٹ پنچ آن شانزدہ سال اسکان نا وئی انا چناتے مفت و بنداوی تعلیم نا فراوانی ریاست نا اولیکو زمواری ءِ۔ بایدے وخت انا حکومت دن انگا پد تموک آ علاقہ غاتا غریب انگا چنا تے کن وظیفہ یا اوفتا تعلیم ناخڑچ ءِ تننگ نا بست و بند ءِ کے۔ تانکہ بروک آ وخت اٹ دا چناک غریبی یا فیس مفننگ نا سوب آن تعلیم کون آ نعمت آن دُو سلپس۔

ہفتہ اسے آن پد بیسیمہ شار آن پنجگور کن ناگ والا کسر اٹ راہی مسن۔ داکان پنجگور نا مُری کساس دونیم کلاک ءِ۔ پنجگور صوبہ بلوچستان نا اسہ زیبا و تاریخی ءُ شار اسے۔ دانا دامانی علاقہ ءِ مش و الار تا درخت آتا باغک تینا پلویڑ اٹی ہلکنو، ہراڑان داشار انا زیبائی پین زیات ءِ۔ الار تا سوب آن دنیا ٹی بھلو پن اس تخک۔ دا شار انا اہمیت دا سوب آن زیات مسنے کہ سی پیک روٹ ہنداکان گدرینگ انگ اٹی ءِ۔

مکران 1977ء اٹی ڈویژن جوڑ مس۔ دانا مست انا پن گدروشیا ئس۔ یکم جولائی 1977ء اٹی مکران ڈویژن ءِ مسہ ضلع ٹی بشخنگا، ہندن تربت و گوادر تون اوار پنجگور ءِ ہم ضلع نا درجہ تننگا۔ دانا مسہ تحصیل و شانزدہ یونین کونسل ءُ۔ پنجگور نا پن ارا لوز ’’پنج‘‘ و ’’گور‘‘ آن ہلوک ءِ۔ ہرانا معنہ پنچ قبر ءِ۔ روایت نا رداٹ داڑے پنچ اولیاء اللہ نا قبر ارے۔ ولے تاریخ چپ ءِ کہ دا پنچ قبر دنا ءُ؟ ولداہم دافتیان ارا قبر شاہو قلندر و پیرعمرجان نا پن اٹ پاننگرہ، دافتا مزارک مرجع خلائق ءُ۔ دا سوب آن داعلاقہ نا پن ہندا پنچ قبر انا نسبت اٹ پنچگور پنی مس۔ دا علاقہ نا پن انا وجہ تسمیہ نا بارواٹ اسہ پین روایت اس ہم ارے۔ لوز پنجگور اصل اٹ ’’پنچ کور‘‘ انا بدل مروک آ دروشم ءِ، ہرانا معنہ پنچ دریاب ءِ۔ مست انا زمانہ ٹی داعلاقہ ٹی پنچ دریاب ئسر۔ ہندن دا پن پنچ کور ئس، ہرا کہ بدل مرسا پنجگور نا پن اٹ پنی مس۔ داڑان بیدس پنجگور نا مست انا پن بنجپور ئس۔ دانا دیکی پارہ غا ہمسائے ملک ایران ءِ۔ وخت اس کہ سویل اٹی ضلع کیچ ءِ۔ ضلع پنجگور اٹی کوہ سیاہان و کوہ وسطی مکران ریسہ نا شاخ آک ہم تالان ءُ۔ 325ء مستر مسیح ٹی اسکندریہ نا فوج انا اسہ بشخ اس داعلاقہ غان گدرینگانے۔ اگہ تاریخ نا پنہ غاتے ہننگے تو خدابادان نا ہند آ ریاست خاران نا نواب امیر حبیب اللہ خان نا قلعہ ہم ارے۔ داڑے گیشتری بلوچی زبان پاننگک۔ ننا دا سفر اٹی واجہ اختر حسین بلوچ نن تون اوار ئس، اونا مہمانداری نا بے کچ منتوار اُن۔ داڑان بیدس او ننے ہرکاریم اٹ کمک تس۔ دا علاقہ نا الارک ملک انا خاص انگا الار پاننگرہ۔ الار تا پنجا، شست وڑ ءُ۔ دنکہ مزاوتی، پیمازو، سبزو، ربعیی، ڈنڈاری، کاربہ و کلوج۔ ہمسائے ملک چین و پیشن نا ایلو ملک آتیا دا الارتے دننگک۔ الارک ملک انا کٹیا نا خاص ءُ وڑ اسے ءُ۔

داڑے الار آن بیدس خولم، انگور، انار، جو۔ و پمبہ نا ہم کشار مریک۔ دا مخلوق خواری کش ءِ، مالداری آن بیدس ایرانی ڈیزل و پٹرول و ایلو کنوئی گڑاتا واپار کیرہ۔ گونڈ داکہ ایران سیم سر واپاری ءُ ہند اسے۔ ہندن چتکان بازار نا سیل ءِ ہم کرین، ہرادے خننگ آن مست انا زمانہ نا یات بریک، دابھاز متکن ءُ بازار اسے۔ تسپ و وشبود نا بازارک، خدابادان اٹی مواچ بازار ہم ارے۔ داڑے تربت، گوادر، اورماڑہ و پسنی آن چندی وڑ انا مچی بریک، ہرافتا پن ءِ داجاگہ مخلوق داوڑ پاہک دنکی، کاشک، گوارگوچک، سورو، مربعئی، سیم و دائے۔ پنجگور اٹی گچکی خوم آن بیدس محمد حسنی، مینگل، نوشیروانی، ملازئی، سمالانی و ایرانی بلوچ آک آباد ءُ۔ یخ و سویل نا موسم اٹی پنجگور اٹی اسہ نایاب ءُ چک اس ہرادے چنڑز (Bustard Houbara) پارہ ہنداکان گدرینگک۔ حکومت دانا شکار آ رکھ خلکنے۔ ولے بنجائی حکومت نا کنڈ آن شیخ آتے موکل تننگگ و اوفک دانا شکار کن ہندا سیزن اٹی داعلاقہ غاتیا بریرہ۔ داڑے نن خنان کہ چندی جاگہ غاتیا سعودی و قطر حکومت آتا پارہ غان زیبدار ءُ مسیت ہم جوڑ کننگانے۔

دیر مفننگ نا سوب آن الار نا درخت آک بارنگ اٹی ءُ۔ داکان مہالو کہور جو آن دیر بسکہ ولے داسہ داکان دیر بفک۔ کاریز مفننگ نا سوب آن دا جاگہ نا نہادی آ درخت آتا زیان مننگ نا خلیس ءِ۔ بایدے صوبائی حکومت دیر انا ویل ءِ ایسر کننگ و داعلاقہ نا زمیندار تے ریلیف و آسراتی تننگ کن گام گیج کے۔ و خوانندہ ورنا تے روزگار فراوان کے، و مخلوق نا ایلو بنداوی گرج آتے پورو کننگ کن گام ہرفے، تانکہ شاری تا دا ویل آک زوت ایسر مری۔

ہفتئی تلار

تاک:06

11-05 فروری 2022ء

پنہ: 06