لُمہ ڈغارتو ن حمید ؔنا روحانی وفکری ہمگرنچی (جاچ)

حمید عزیزآبادی ڈول انا براہوئی شاعر آتیٹ ای داسکان خنتوٹ ہراتینا شاعری کن بیرہ اسہ سرحال اس گچین کیر یادُن پان کہ اوفتا شاعری نا بیرہ اسہ سمت اس مرے۔ اونا سرحال دا ”ڈغار“ ءِ، اوتینا ڈغارتون ہمگرنچ ”تینا راج، تینا الس تینا مخلوق تیناراجی مڈّی‘ حمید عزیزآبادی نا غٹ شاعری نا محور ومرکز اونا ڈیہہ و ڈغار و دا ڈغار تون تعلقدار آ بندغ و دانا گڑاک ءُ۔ دا ڈغار آا نت اس تدک، امر ءُ ویل وواقعہ اس، جنگ وجھڑہ، ظلم وزوراکی اس مریک او ننے حمید عزیزآبادی نا شاعری ٹی نظربریک۔ 

”ڈغار‘حمید عزیزآبادی“نا مسٹمی شعری مجموعہ ءِ داکان مست اونااِراکتاب ”شپاد“ و ”اینوننے دے دیگرے“ نا پن ٹی شینک مسنو۔ دا شعری مجموعہ غاتیان بیدس عزیزآبادی نا،نورمحمد ترہ کئی نا افسانہ تا براہوئی بدل ”بزغر نا مسڑ“ وخت اس کہ اونا پٹ وپول کروک آ نوشت آک کتابی دروشم اٹی ”بلوچی براہوئی زبان ءِ کنا“ نا پن اٹی ہم شینک مسنو، ہراٹی ہمو شاعر و ادیب آتارداٹ نوشت آتے اتنگانے ہرافک براہوئی وبلوچی ٹی یکجا کاریم کرینو۔ 

حمید عزیزآبادی نا ہراسہ تخلیقی نوشتئی کاریم براہوئی زبان وادب کن بختاوری اس گوندنگک۔ داسوب آن کہ اوتینا کاریم تون مخلص ءِ، ہچ ءُ دن ءُ کاریم اس مون آاتپک ہراٹی خوانوک ءِ دا ڈس رسینگے کہ حمید عزیزآبادی دا کاریم اٹی وخت تیری کرینے یا بیرہ تینا پی آر ءِ زیات کننگ وپن کٹنگ کن بس کتاب آتا گونشت ءِ زیات کننگ ءِ۔ 

حمید عزیزآبادی ءِ اللہ پاک دالائخی ءِ تسنے کہ اوہراسہ صنف آ اگہ قلم ہرفینے تو اوٹی گچینی، سوبری و تخلیقی گشاد نظربسُّنے۔ حمید عزیزآبادی بنیاتی وڑاٹ شاعراسے پدا اونثر انا پڑ آ ہراتم بس سوبر ءُ مواد ایس۔ نثر اتون اوار اوتینا بنیاتی ہراتخلیقی بنداو ئس، یعنی شاعری، اوڑان کشکتنے دُنکہ بھاز آ نوشتکار آک شاعری آن گڈ ہرا وخت نثر انا پارہ غا بسُر توشاعری ءِ اسُل خیر خلکُر۔ ولے حمید عزیزآبادی او ڈول متنے، بلکہ شاعری اونا روح اتون ہراڈول روتہ خلکنے دانا گواچنی درشانی اونادا مسٹمی کتاب ”ڈغار“ا ٹی ساڑی شعر تا خواننگ و دافتے معنہ و تشریح کننگ آن پد دُوبریک کہ اوتینا راج، ڈیہہ وڈغار کن اخہ در ءُ مہر وسُچا ءُ جوزہ اس تخک۔

کنا خڑک آ ہراسہ نوشتکار اس و خاص کرشاعر، انت اس کہ لکھک اوتینا دورانا مورخ مریک و خاص کر ادب برائے زندگی نا تہٹی تخلیق مروک آ شاعری اسہ راج اسے نا تاریخی بیانیہ مریک کہ داوڑ انا شاعری تے ٹی شاعرتینا راج آ گدروک آ حالیتءِ تینا لوز آتیٹ خوندی کیک۔ دُنکہ حمید عزیزآبادی نا مہالو نا اِراکتاب نا شاعری تے ٹی ہراسرحال آتے ننا راجی، سیاسی منظرنامہ تون اوڑدہ کرسا شاعری مون مستی درشان کننگاسُس دا کتاب ”ڈغار“ اٹی اینو نا ننا راجی سیاسی جاور ءِ بیان کننگ تون اوارننا چاگڑد اٹی چِست مروک آ اُرش وداڑے ساڑی پندل سازیک، لُٹ وپُل، زوراکی، استحصال نا حوالہ غاتے شاعری نا پڑ آ اتسا اظہارِ خیال کننگانے۔ 

ننا چاگڑداٹی نوآبادیاتی تسلط آن ہلیس تا پسِ نوآدیاتی نظام اٹ داراج دا مخلوق کن وخت وحالیت آک اوکان پین گندہ تِر، سخت مسنو، جوان متنو۔ ہرااستحصال ازل آن ساڑی ئس ہمو استحصال ءِ کہ داسہ ہم برجاءِ ہرانا اظہار ءِ حمید عزیزآبادی تینا ڈغارآ ہمے متکن آ استحصالی تاریخ تون اوڑدہ کرسا داڈول بیان کیک:۔

”قرآن ءِ ایس نیام اٹ تسّک دغا کنے

کشّہ لکیر ءِ مُرغن، زُو کہ جتا کنے

میری نا خواجہ ئسُّٹ ئس تاج کاٹم آ

بوتاری ءِ پُلا او بزغر تخا کنے

اودے درو کریسُٹ ای تول خیسُن اٹ

ورنا تا لاش ایتک او ناروا کنے

مڈّی و جائیداد ءِ کِیدانے تُوسنے

دھوکہ، دغا و مکر اَٹ ریفے پُلا کنے

تخت ءِ تینا کننگ کن نی تختہ غا برک

دلدست آ کاٹم ءِ تخ پارے سفا کنے“

حمیدعزیزآبادی ناشاعری ٹی مزاحمتی بیانیہ، شعریت ناگواچنی آدروشم اٹی نظر بریک۔ ہراکہ اونا شاعری نا خاصہ ءِ،حمید نا امر ءُ شعراس مرے اودے وڑ انا وڑاسے ٹی مزاحمت نا پارہ غا تاب ایتک۔ کنے لگک کہ مزاحمت درسر اسے آن حمید نا سرشت اٹی ساڑی ءِ۔ ہمو مزاحمت ہراکہ ننا راج، ننا ڈیہہ وڈغار ننا الُس نا اصل پجّار ءِ۔ دانا درشانی ءِ حمید تینا شاعری ٹی ہم توکیک:

امر نے تو رہینگو ای، کنا جتا ءِ مرک و زند

سدا اوار ءِ رغ تے اٹ، کنا ہمو دتر جتا

یا حمید نانوشتہ کروک آ داسوج:۔

کنا خلق اٹ کنے پاہک

ہرادے نا شناختی کارڈ

ہرانگی کاسہ نی دیر اُس۔؟

ہراسرحال آتیا حمید لکھنگ ءِ داسہ نا نوشتکارتو دافتا لکھنگ تینا جاگہ غا دافتا خواننگ آن ہم لپڑزہ مریک ہَزّ کیک۔ دااونا تخلیقی سگّ ءِ تیناڈیہہ وڈغارتون مہر انا انتہا ءِ کہ اودے داگواچنی تے لکھنگ نا جیرت تسُّنے۔ حمید نا شاعری ہمو شاعرءِ ہراٹی مبالغہ آرائی اف۔ ہرافک داڑے ساڑی سیاسی، راجی حالیت نا عکاسی ءِ کیرہ۔ ہرافتے بروک آ پدریچ خوانسا تاریخی حوالہ جوڑنگ کیک۔

ایلو پارہ غا حمید نا شاعری ٹی اسہ پہلو اس تینا ڈیہہ وڈغار ءِ ”چیدئی/علامتی“ وڑ اٹ بیان کننگ نا ءِ داکتاب اٹی حمید نا شاعری نارنگ اٹی اسہ پوسکن ءُ رنگ اسے کہ اونا شعر تیٹ تینا ڈیہہ وڈغارآ ساڑی پنی آ راجی چیدہ غاک دُنکہ ”مہرگڑھ، چلتن، بولان، آماچ، راسکوہ، مہردار، کوہِ ماران، چاغئے“ ایلو چیدہ غاتے بھاز گچین ء ُ وڑاسے ٹی درشان کرینے: 

شون داری تمن نا نشان مہر گڑھ

مُتکن انگا کنا داستان مہر گڑھ

مِش کنا مُتکن ءِ قد بالاد بُڑز

اے ”دراوڑ“ چُنک دا بیان مہر گڑھ

کنا دڑد آتا دیک ءُ بھاز مچٹ

مرو ءِ مُشکل اس آسان چلتن

اُمید آتا کنا شاعر حمید ءِ

مرو ءِ سہُب انا آذان چلتن

دتر وطن کہ تِسُنٹ، وطن کہ ندر مسّنُٹ

مسافر اُٹ ای دشت انا، اسل کنا کسر جتا

حمید عزیزآبادی‘ نا شاعری نا چندی پہلو ک ءُ،ہرافتے ٹی ”راجی، آشوبی، رزمیہ، مزاحمتی “ سرحال آک ساڑی ءُ۔ داسہ حمیدعزیزآبادی داکڑزک کہ اونا شاعری تحقیقی چیپٹر اس مرے، اونا شاعری ”کلونیلزم وپوسٹ کلونیلزم“ نا تناظر اٹی مطالعہ کننگے۔ اونا شاعری آ Comparative study اس مون آ اتنگے، انتئے کہ حمید جہانی مزاحمتی ادب ءِ ہم مطالعہ کرینے اونا شعرک ایلو شاعر آتا مزاحمتی فکراتون ہم گرنچ ہم نظربریرہ۔ 

الغرض حمیدنا شعر تیا بغور و مطالعہ وتنقیدی جاچ اسے نا گرج ارے۔ کہ اسہ سوبر ءُ علمی پولکاری اسے تون نن حمید عزیزآبادی نا شاعریءِ شِنسا، پٹسا، مَلسا اودے تشریحی وڑ اٹ تالان کننگ کینہ۔ ننا داوڑ اناشاعر آک دُن کہ حمید عزیزآبادی ءِ دافتا شاعری تے تنقیدی وڑ اٹ پرکنگ اینو نا بھلو گرج اسے۔ ای تنقید نا داخاطر آن پاننگ اُٹ کہ ننا خڑک آ وننا ادب اٹی بدقسمتی آن تنقید ءِ اعتراض نا پن تننگانے حالانکہ تنقید نا اصل تعریف دااف بلکہ تنقید اسہ تخلیق اسے نا چِست کننگ اونا تالانی کن المیءِ۔ دا خاطر آن کہ نقاد نا علم نوشتکار آن زیات مریک و نقاد نوشتکار نا تخلیقءِ چندی زاویہ غاتے ٹی پرکھک ہُرک کہ اونا نزوری تتون اوار تخلیق نا تہٹی ساڑی آ فلاسفی وتخلیق ہراسہ تھیوری آبیٹ مریک او غٹ ءِ تا قاری نا مون آ اتیک۔ ننے ٹی داسکان علمی پڑ آ نقادودی متنے نقاد مرو تو دا وڑ انا شعر تے تنقیدی بروے آن تدیفسا راج انا مون آ شینک کرو، ہرا شاعری حمید نا ءِ کہ دا شاعری بلاشبہ تینا ڈغار تون فکری رِد اٹ ہندن ہمگرنچ ءِ دُنکہ چنا تینا لمہ تون۔ ہندادعاءِ کہ اللہ پاک حمید عزیزآبادی نا عمر ءِ لکھ اس کے اونا دافکری وتخلیقی جہد برجامرے، آمین۔

ہفتئی تلار
تاک: 40
17-23 Oct, 2020
پنہ: 08