نور خان نواب نا ناول ”گوکڑت“ نا تنقیدی جاچ(2)

”گوکڑت“ نا پنچمیکو بشخ اٹی ہرا وخت کہ پیرہ زمان وتاخ اٹی تولوک تینا نواسہ غاتتون کچاری کننگ اٹی ءِ او پاہک ”داکان پکا اِنگا سڑک اٹی کاس…… توکم و وَد 20 کلو میٹر سویل دے ٹکی پلوآ مشک ختم مریرہ…… دا بولان نا ہم گڈیکو بشخ ءِ…… اوڑان گڈ کچھی نا میدانک بنا کیرہ…… گڈیکو مش کہ ہرا سویل قطبی وڑ اٹ تالان ءِ کھیرتھر و پب انا مش انا سلسلہ ءِ…… ہندا مش انا دامان اٹی اگہ قطب آن سویلی وڑ اٹ کاس…… تو سنی شوران نا خلق آک بریرہ۔“ (پنہ39)

داڑے علاقہ غاتا بارو اٹ معلومداری ٹی ہرا غلطی مسُّنے او دادے کہ بولان نا ختم مننگ آن پد کچھی نا میدانک تو بنا کیرہ۔ دا سنی و شوران نا خلق آک تو اریر ولے کھیرتھر نا مش انا سلسلہ داکان بھاز مُرّ ءِ۔ نیام اٹی جھل مگسی نا ضلع ءِ، اوکان پد ”کھیرتھر“ نا مش تا سلسلہ بریک ہرا کہ گاج و کولاچی اس تیان بنا مریک۔ او دا سلسلہ شہداد کوٹ سندھ آن خڑک تمک۔

ششمیکو بشخ اٹی ماسٹر علی بخش بریک، پیرہ زمان ءِ تینا اسکول آ دیک تاکہ طالب علم آتے اسہ لیکچر اس ایتے۔ پیرہ زمان اسکول آ کاہک اسمبلی آن پد تینا تقریر ءِ بنا کیک۔ تقریر انت ءِ؟ تقریر دادے کہ بیرہ متل و وساہت بنفک تا۔ پانے متل وساہت آک ننا ادب و ثقافت نا بشخ ءُ۔ ولے پیرہ زمان آکسفورڈ یونیورسٹی آن ڈگری ہولڈر ءِ باید تو دا ئس کہ او متل و وساہت آتتون اوار اوفتا ادبی، لسانی ثقافتی اہمیت ءِ بیان کریکہ۔ ولے دُن اف او بیرہ متل بنفسا بنفسا ہنداڑتون اسکول نا گھنٹی لگک چُناک بستہ غاتے لخ اٹی شاغسا اسکول آن پیش تمرہ کارہ۔ 

”گوکڑت“ نا نُہمیکو بشخ اٹی پیرہ زمان اس تا مہمان شامو شکاری ءِ۔ او ساہدار و نہار تا نفسیات نا زی آ پی ایچ ڈی کرینے۔ اونا پن شاہ محمد ءِ، ولے شکار نا پُہہ مننگ نا سوب آن اودے شامو شکاری پارہ۔ کنا خیال پاہک فاضل ناول نگار داڑے بھلو بیداد اس کرینے۔ اسہ پی ایچ ڈی ڈاکٹر اسے نئے ایہن ڈاکٹر اسے، نئے کہ اونا اصل پن ءِ شاہ محمد نا پن اٹ درستی راستی کیک۔ بلکن نیم پن کرسا ”شامو شکاری“ اٹ درستی راستی کرفے۔ گڑا انت ننا راج اٹی پی ایچ ڈی کروک آتا ہندا اہمیت ءِ؟ ہرا وخت اسہ پی ایچ ڈی ڈاکٹر اسے نیم پن کرسا یا اسہ مزاحیہ پن اسے ٹی درستی کرفنگا، تو گڑا پیرہ زمان نا نواسہ غاک اوڑان انت ہیل کننگ نا کوشست کرور۔

ہندن ”گوکڑت“ نا یانزدہ میکو بشخ اٹی تاریخی حوالہ اٹ بھاز جوان ءُ معلومداری اس تننگانے۔ ولے اسہ چُنکو ردینک اسے ہمو متوکہ تو ایلو تاریخی واقعہ غاتا صحت عیبی متوکہ۔ ردینک دادے کہ خان مہراب خان نا شہادت نا مشہور آ واقعہ ہرا کہ 13 نومبر 1839ء اٹی مس، ولے داڑے 13 نومبر 1838ء لکھنگانے۔ پارہ کہ گوبٹ اٹی لڈ کیک اسہ خراس خراب مریک مچ آ گوبٹ۔ ردینک تو اسِٹ ءِ، ولے مچ آ تاریخی واقعہ غاتے مشکوک کیک۔ 

فاضل ناول نگار ”گوکڑت“ نا اسہ ڈاکومنٹری سے ٹی حیرت انگیز وڑ اٹ سوچ اٹی شاغک کہ چین پاکستان اقتصادی راہدی (Cpec) نا نتیجہ ٹی بروک آ 30 سال اٹی بلوچ قوم ہندن ختم مرو کہ اسُل ماضی نا کِسہ اس جوڑ مرو۔ دا ڈاکومنٹری ٹی گوادر نا بروک آ 30 سال نا نقشہ ءِ نشان تننگانے کہ داڑے بھلو بھلو بلڈنگ مرور۔ بازار تے ٹی بھاز رش مرو۔ دا جاگہ نا مخلوق نا رنگ و دروشم ہندی آمخلوق آنبار اف۔ گوادر اٹی یونیورسٹی اس ہم ارے ہرا کہ آکسفورڈ یونیورسٹی تون منسلک ءِ۔ گوادر یونیورسٹی نا وائس چانسلر نا پن مادام چاؤزی ءِ۔ تاریخ نا بشخ انا کماش پروفیسر چنگ چاؤ ءِ۔ کیمبرج یونیورسٹی آسٹریلیا نا پروفیسر گاؤچ ویڈیو لنک نا کمک اٹ لیکچر ایتک۔ 

پروفیسر گاؤچ ہرا لیکچر ءِ تننگ اٹی ءِ اونا سرحال علم الانسان ءِ۔ تینا لیکچر اٹی پاننگ اٹی ءِ کہ گوادر داکان مُست اسہ چُنکو شار اس مسُّنے۔ داڑے رہینگوک آک ”بلوس“ پاننگانو، ہرا کہ داسہ نیست و نابود مسُّنو ہنانو۔ دانا دا مطلب مریک کہ سی سال آن پد گوادر اسہ چینی ریاست اس جوڑ مرو۔ بلوچ قوم انا بارو اٹ بیرہ بھلا بھلا اسکالر آک چاہور، لس مخلوق ءِ دا سما مفرو کہ داڑے ہرا قوم رہینگانے؟

ڈاکومنٹری نا رد اٹ گوادر نا شار اٹی اسہ الیکٹرونک گھڑی اس ہم خننگک ہرا ڑے تاریخ 13-12-2052 لکھوک ءِ۔ مطلب کہ 2020ء آن پد 2052ء اِسکان 32 سال اٹی بلوچ قوم ختم مرو۔ اوفتا جاگہ غا اسہ پوسکن بروک ءُ مخلوق اس آباد مرو۔ داڑے حیرت انگیز آ سوچ دادے کہ 32 سال اٹی اسہ قوم اسے نا ختم مننگ یا تو بھلو عجوبہ اسے یا گڑا بھلو المیہ اسے۔ 

دا ہیت تینا جاگہ غا راست ءِ کہ Cpec راہداری نا سوب آن ہرا بھلا آبادی نا بننگ نا گمان ءِ او بھلو گڑتی اسے۔ دا رد اٹ کنا جند تینا اردو ناول ”سی پیک“ (گواڑخ پبلی کیشن کوئٹہ 2019ء) ٹی ہم ہندا وڑ انا نظریہ اس پیش کرینٹ۔ ولے اوٹی 2150ء آن پد دا حالیت تون مون تننگ نا پاننگانے۔ ہرا کہ 130 سال مریک۔ ولدا ہم ای تین تون تینٹ دا سوچانٹ، گڑاس ایلوفتا ہم سلاہ بسُّنے تو اسہ قوم اسے نا ختمی کن 130 سال ہم بھاز چنکو وخت اسے۔ بیرہ 30 سال توبھاز بھلو گڑتی اسے۔ واہم اسہ پین ہیت اس اُست ءِ مچٹ سیبو ایتک کہ ڈاکومنٹری نا کمک اٹ گوادر نا اسہ سیون اسٹار ہوٹل اسے نا مون آ سلوک آ بندغ بلوچی ٹی ”وش آتکے، وش آتکے“ پارسا بندغ آتے بخیر اٹ کیک۔ داکان پاش مریک کہ گوادر داسکان ہم بلوچستان نا بشخ اسے۔ داڑے بلوچ قوم رہینگک۔ ڈاکومنٹری ٹی نشان تروک آ پروفیسر گاؤچ نا ہیت دروغ ءِ۔ 

ہندا وڑ اٹ فاضل ناول نگار جتائی پسند تنظیم آتا بارو اٹ ہم متضاد موقف نا گواچی خننگک۔ انتئے کہ او پچر مروک آ ڈاکومنٹری ٹی گوادر یونیورسٹی ٹی آسٹریلیا نا پروفیسر گاؤچ نا ویڈیو لنک لیکچر اٹی بلوچ قوم انا نیست و نابود مننگ نا چار سوب آن اسٹ ہندا تنظیم آتے پاننگانے، دُن کہ:

”گوادر نا دا پُوسکن آ آبادی گدرینگوک آ 30 سال اٹی داڑے آباد مسُّنے…… داڑان مُست داڑے آباد ہندی مخلوق ”بلوس“ پاننگاکہ۔ دا قوم تینا اسہ جتاءُ شناخت، چندی زبان، دود ربیدہ و تاریخ اس تخاکہ ولے گڑاس تاریخ نا جبر و گڑاس تینا نزوری تیان نیست نا گواچی مس۔ 

دا قوم انا بندغ آک داسہ شار تے ٹی رہینگپسہ ولے مش تا غار تے ٹی رہینگرہ۔ اوفک دنیا نا تہذیب آن مُرّ مننگ نا سوب آن پد سلیسنو۔ او پُوسکن آ دنیا ٹی تینا وجود ءِ گوہانو…… او مش تا غار تے ٹی درخت آتا پن بنسا یا شکاری ساہدار تا سل اٹ تینا جون ءِ ڈکرہ…… تینا بود و باش نا سوب آن اوفتا شار تے ٹی جتاءُ تاریخ و تہذیبی شعور، زبان و دود ربیدہ کہ ہرافک قوم آتا شناخت مریرہ…… ولداہم دا قوم امر ختم مس؟…… دانا چندی سوب آک ءُ…… گڑاس پیشن نا وگڑاس اوفتا تینا غلطی تاوجہ غان…… اولیکو داکہ اوفک قبیلہ داری نظام کہ دا دنیا غان ختم مسُّنے اوڑا فخر کریرہ…… قبیلہ داری نظام اٹی قبیلہ غاتا نیام اٹی دشمنیک مریرہ…… او ہموفتا رد اٹ تینا زند ءِ تیر کریرہ…… دا نظام نا وجہ غان اوفک ایلوفتتون جنگ و جھیڑہ کرسا تباہ و برباد مسُّر…… ایلو دا کہ اوفک گڑاس جبر و گڑاس تینا کمبوتی تا وجہ غان جدید سائنسی تعلیم نا شوق ءِ تختوسہ…… ہندا خاطر آن ایلو قوم آتتون ہم کوپہ مننگ کتوس…… مسٹمیکو دا کہ اوفک تینا کالخواہی کن ہمے وخت انا بادشاہ تون جھیڑہ ءِ شروع کریر…… مُچ آ قوم داڑکن اوفتتون اسہ ہند الو…… نتیجہ دا مس کہ قوم انا ورناک خلنگار…… ہزارآک قید مسُّر…… و اوفتا زند برباد مس ہنا“ (پنہ85)

داڑے فاضل ناول نگار سلہہ بند تنظیم آتے سفا رد کرینے کہ اوفتا جھیڑہ نا سوب آن ورناک خلنگار، اوفتا زند تباہ و برباد مس ہنا۔ ایلو پارہ غان ناول نا گڈسر نا بشخ آتے ٹی و خاص وڑ اٹ ناول نا ایسری ٹی ہندا تاثر تسُّنے کہ بلوچستان نا حالیت آک دو اٹ خراب کننگانو۔ ہندا خرابی تا نتیجہ ٹی ورناک سلہہ بندی اختیار کرینو۔ داڑے پاہک ”مُچ آ قوم داڑکن اوفتتون اسہ ہند الو……“ ایڑے پاہک ”پیرہ زمان شاہ زیب ءِ خمب کرے…… اودے سما تما کہ شاہ زیب نا کاٹم اوڑان بڑز ءِ …… اودے محسوس مس کہ داسہ اونا نواسہ ورنا مسُّنے۔“

مطلب کہ اوفک طاقتور مسُّنو۔ 

سوال دا ودی مریک کہ اگہ طاقتور مسُّنو تو ضرور قوم انا مخ تفی اوفتتون ارے۔ اگہ ”مُچ آ قوم داڑکن اوفتتون اسہ ہند الو……“ تو گڑا امر او طاقتور مسُّر؟ اسہ دا تضاد، ایلو داکہ فاضل ناول نگار بلوچ قوم انا نیست و نابودی ٹی دا قوم انا سائنسی تعلیم آن مُرّی ءِ ہم اسہ سوب اس پارینے۔ ولے ناول نا کُل آن بھلا کڑدار کہ پیرہ زمان ءِ، او آکسفورڈ یونیورسٹی آن تعلیم دوئی کرینے۔ اگہ دا قوم ءِ سائنسی تعلیم نا شوق اف توگڑا انت پیرہ زمان آکسفورڈ یونیورسٹی آ ششک (گوازی) خلنگ کن ہناسس؟ اونا خلق اٹی ہائی اسکول ساڑی ءِ۔ او اسکول آ ہم کاہک طالب علم آتے لیکچر ایتک۔ اونا خلق اٹی ڈسپینسری نا آسراتی ہم ساڑی ءِ۔ ناول ”گوکڑت“ ءِ نظریاتی حوالہ اٹ عیب دار جوڑ کرینے۔

دا گڑاک تو مریرہ کارہ ولے نور خان نوابؔ نا ناول ”گوکڑت“ اسہ جوان ءُ ناول اسے، ہراٹی چندی وڑ اٹ بھاز اہم اِنگا سرحال آتیا ہیت و گپ کننگانے۔ 

ہفتئی تلار
تاک: 40
17-23 Oct, 2020
پنہ: 07