نور خان نواب نا ناول ”گوکڑت“ نا تنقیدی جاچ(1)
Get real time updates directly on you device, subscribe now.
نور خان نوابؔ نا ناول ”گوکڑت“ اسہ سیاسی ءُ ناول اسے ہرا برجا سال 2020ء، اٹی براہوئی ادبی سوسائٹی کوئٹہ نا پارہ غان شینک مس۔ بھاز انگا تکنیکی نزوری تیان پد ہم دادے نن براہوئی ادب اٹی اولیکو سیاسی ناول پاننگ کینہ۔ و داڑان گمان لگک کہ او حق آتا خواہنگ نا جہد پارلیمانی نظام آن مونی ہنانے۔
ناول دا جملہ غا ایسر مریک ”پیرہ زمان شاہ زیب ءِ خمب کرے…… اودے سما تما کہ شاہ زیب نا کاٹم اوڑان بڑز ءِ…… اودے محسوس مس کہ داسہ اونا نواسہ ورنا مسُّنے۔“ (پنہ 96)
مطلب کہ جہدکار آک ہنداخس زوراور مسُّنو کہ پارلیمانی پارٹیک داسہ اوفتے توننگ کپسہ۔
ایلو داکہ ”شاہ زیب بھلو کُڑمب ءُ سوچ اسے ٹی ئس…… پیرہ اونا کُنڈ آ ہُرا تینا ہڑتوم آ دوتے اونا لخ اٹی شاغسا پارے:
”بچو فکر کپہ…… ای داسکان زندہ اُٹ۔“
شاہ زیب پیرہ زمان نا خن تے ٹی خن تے خلسا پارے:
”پیرہ! داسہ جنگ شروع مسُّنے۔ کنا باوہ بیدس وجہ غان خلنگا۔ ولدا اوڑا دوبہ خلنگا کہ او سلہہ دار آتیا جلہو کرینے“(پنہ95)
ناول ”گوکڑت“ نا بن کڑدار پیرہ زمان ءِ۔ پیرہ زمان آکسفورڈ یونیورسٹی آن خوانوک اسے۔ اونا خاص اِنگا مضمون تے ٹی تاریخ، علم الانسان و فلسفہ ساڑی ءُ۔ پیرہ زمان 70 سال انا اسہ جہاندیدہ ءُ بندغ اسے۔ اونا خلق بولان نا علاقہ گوکڑت اٹی ءِ، ہراڑے دا خلق اٹی اونا خاہوت آن بیدس منہ پین اُرا اریر۔ پیرہ زمان نا خاہوت اٹی اونا زئیفہ، اونا چار مار، اوفتا زئیفہ و چناک ساڑی ءُ۔ ہنداڑے مسہ چار پوریا گر اسہ شوان اس کہ پن تے قاسو ءِ، ملا رمضان، حکیم پازل اسک ہم اریر۔
پیرہ زمان نا خلق اٹی اسہ ہائی اسکول اس ارے، ہراڑے اونا نواسہ غاک، ایب کیب انا ایلو چُناک خوانرہ۔ پیرہ زمان نا خلق گوکڑت اٹی اسہ ڈسپنسری اس ہم ارے۔ ڈاکٹر دلمراد دا ڈسپنسری نا انچارج ءِ۔
پیرہ زمان نا عادت دادے کہ او یخ آتے ٹی مدام تینا وتاخ اٹی بھلو خاخر اس لگفک۔ داڑے تینا نواسہ غاتے کِسہ بنفک۔ داکان بیدس تینا رسم و رواج نا گڑا، متل، وساہت ہم بنفک تا۔ ہیت بھاز کاٹم تے اسٹ پیرہ زمان اسہ خوشحال ءُ خاہوت اسے نا کماش ءِ، ولے مریک ہندن کہ مدان مدان مصیبت آتا گواچی مریک۔
اسہ دے بولان نا کمامدار منہ پین افسر تون اوڑا بریک۔ داڑے اسہ چوکی اس جوڑ مننگ نا پاہک۔ داکان بیدس داڑے ڈیم و گڑاس پین بلابتر جوڑ مریرہ۔ اسہ ہفتہ اسے آن پد داڑے اسہ ماڑی اس تفنگک۔ انٹیلی جنس ادارہ غاتا بندغ آک بریرہ۔
منہ دے اٹی حالیت آک ہندن مریرہ کہ کل آن مُست اسکول نا ماسٹر علی بخش گم کار مریک۔ منہ دے آن پد حکیم پازل، ولدا ڈاکٹر دلمراد، اوکان پد ملا رمضان پرّیفنگک۔ منہ دے آن پد اسہ بلڈوزر اس بریک، دیر ءِ بند کننگ اٹی ءِ۔ اسہ کشارگر اس کہ اوفتتون ہیت کیک، اودے ہرفرہ دیرہ کارہ۔ پیرہ زمان نا مار نبی بخش کاہک تو اودے ہم خلیرہ کسفرہ۔
نبی بخش نا مار، پیرہ زمان نا نواسہ شاہ زیب بش مریک، فاضل ناول نگار نا پاننگ نا رد اٹ ”اونا باوہ نا رائفل اونا لخ اٹی لڑونج ئس“ (پنہ95) دا کل علامتی وڑ اٹ بلوچستان نا حالیت آتا علامت آک خننگرہ، جتائی پسندی کن جواز کیرہ، ہندافتا سوب آن شاہ زیب توفک ءِ لخ اٹی لڑونج کرسا چرینگک۔
داکان مونی کنے وحید زہیر نا دا ہیت ءِ نقل کروئی تمک کہ ”گوکڑت ناول ءِ خواننگ آن گڈ بندغ منہ ساہت اسے کن ضرور سوچو ءِ کہ باید ئس دا کسہ مچے پین مرغن مروسس۔“(پنہ12)
وحید زہیر اسُل راست پارینے کہ دا ناول کن ہرا خواری نا گرج ئس ہمو خواری کننگتنے۔
پانے اخہ در کہ خواری مروئی ئس ہموخہ در محنت متنے، ولدا ہم ”گوکڑت“ اٹی منظرکشی، کردار نگاری، مکالمہ غاتتون اوار وحدت تاثر ہم جوان کچ اس اِسکان ساڑی ءِ۔ منظر کشی نا اسہ ندارہ اس داوڑٹی ءِ:
”اینو خاخر نا دامون ایمون…… پیرہ زمان، ڈاکٹر دلمراد، ماسٹر علی بخش، حکیم پازل، قاسو شوان و پیرہ زمان نا مارک و نواسہ غاک تولوک ئسُّرہ۔“ (پنہ59)
خوانوک ہرا وخت کہ دا سین ءِ خوانک خلقی آ علاقہ غاتے ٹی سیل/ اٹی خاخر، خاخر نا دامون اے مون خاہوت نا باتی تا تولنگ نا ندارہ غاتے خنانے تو اسہ وار اس ولدا اونا خن تا مون آ بریرہ۔
ہندن مکالمہ بازی نا اسہ مثال اس دادے ہراکہ فاضل ناول نگار نا ہنرمندی نا شاہدی ءِ ایتک:
”ڈاکٹر دلمراد تینا کلینک آ سر مس تو قاسو اونا کلینک نا درگہ غا سلوک ئس۔
قاسو! ہلہ خیر ءِ سہب انا وختی بسُّنُس؟
ڈاکٹر اوڑان ارّفے۔
قاسو تینا جیب آن اسہ گول گول پیڑوک ءُ گڑاس کشا۔
”دا کنا اُرائی نا ایسکرہ ءِ……“
”ایسکرہ؟ آں، ایکسرے۔ نشان ایت تے“
ڈاکٹر اودے پارے۔
قاسو ایکسرے ءِ ڈاکٹر ءِ تس…… چیر اسے ٹی سوگو تفوک ئس۔
ڈاکٹر چیر ءِ مُر کرے و اودے غور اٹ ہُننگ ءِ شروع کرے۔
قاسو دا ایکسرے اس اف الٹراساؤنڈ اسے…… دا انت اسے ناءِ؟“(پنہ67)
داکان معلوم مریک کہ کردارنگاری ٹی ہم پیرہ زمان، حکیم پازل، ڈاکٹر دلمراد نا وڑ اٹ جوان ءُ کڑدار تخلیق کننگانے، ہرافتا کمک اٹ ناول ءِ مون آ دننگانے۔
”گوکڑت“ اٹی حکیم پازل و ڈاکٹر دلمراد نا شرہ نا کمک اٹ میڈیکل سائنس و براہوئی گری آ دوا دارو تا بارو اٹ اسہ جوان ءُ معلومداری اس تننگانے۔ ہندا پاننگانے کہ ہرا وخت داڑے میڈیکل سائنس نا وجود الو ہمے وخت آن براہوئی گری آ دوا داروتیٹ نن تینا دارو درمان ءِ کرینہ۔ حکیم پازل ڈاکٹر دلمراد ءِ پاہک کہ میڈیکل سائنس پانے شونداری دوئی کرینے، ولے اینو ہم ”کوروناوائرس“ نا مچ آ دنیا ٹی ویکسین اف۔ ہیت بھاز کاٹم تے اسٹ کہ فاضل ناول نگار براہوئی گری دوا دارو تا اہمیت ءِ اسہ جوان ءُ وڑ اسے ٹی پیدوار کرینے۔
”گوکڑت“ اٹی چندی گڑاک ساڑی ءُ کہ ناول نا اہمیت اٹی گیشتری کیرہ و فاضل ناول نگار نا علمی گشاد نا ڈس ءِ ہم ایترہ۔ دُن کہ براہوئی گری دوا داروک، براہوئی متل و وساہت، تاریخی معلومداری، ہانی و شے مرید نا رومانٹک کِسہ، جنگلی حیات (خرما نا نفسیات) نابارو اٹ کڑدارنگاری، ندارہ کشی و مکالمہ بازی نا کمک اٹ خوانوک تا ذہنی چیٹ ءِ کرینے۔
ناول نا دہمیکو بشخ اٹی جن کشنگ نا بے ہودہ خیال یا عقیدہ غاتے ہم بے فائدہ اڈ تننگانے ہرانا رد اٹ کہ سرونز و دمبورہ نا ساز و زیمل اٹی پخیر آک جن کشنگ نا درمان کیرہ۔ دا بشخ اٹی اسہ سرونزی اسے نا سرونز آ اسہ پخیر اس قاسو نا زئیفہ نا جن آتے کشنگ اٹی ءِ، ہموڑے پیرہ زمان، ڈاکٹر دلمراد، حکیم پازل اسک کارہ۔ پیرہ زمان قاسو ءِ چٹھی اس ایتک پاہک دا تماشہ ءِ بند کرک، پگہ زئیفہ ءِ تینا سبی نا ہسپتال آ درک۔
”گوکڑت“ اٹی فاضل ناول نگار براہوئی گری آ خرین آ دارو تا رد اٹ ہم جوان ءُ معلومداری اس تسُّنے۔ دن کہ اسہ بشخ اسے ٹی پیرہ زمان چُناتے پاہک کہ اینو کنا کاٹم خل/ کننگ اٹی ءِ، حکیم پازل نمے مشی دارو درمان تا بارو اٹ پاہک۔ اوکان پد دا بشخ اٹی کڑدار حکیم پازل نا کمک اٹ ”پنیربند، ازبوتک، پرپک، ماٹیٹو، بوئے مادران، سمسوک، مارموتک، بارتنگ، پیہن پُھلی، شڑدو، کلپورہ، بنگیرہ، چرمائنگ، مَور، خرتسہ، مورپژو، نرومب، اِنگ پترک، ایژورک، پوڑچنک، تورموری، یارلنگ، گل گدر، خل مول/، ہڈبند نا بارو اٹ جوان ءُ معلومداری اس تننگانے، ہراڑے دافتا چاہنداری تون اوار ہرا ناجوڑی کن استعمال مریرہ و استعمال نا وڑ ڈول ءِ تننگانے کہ ہرا کہ داکان مُست سیف اللہ سیف سرپرہ نا کتاب ”براہوئی دارو درمان“ (براہوئی اکیڈمی 2009ء) ٹی ساڑی ءُ۔ فاضل ناول نگار کمالی وڑ اٹ دافتے کاپی کرینے، اوفتے ٹی گرج انا رد اٹ بھاز زیبائی اٹ تبدیلی ہم کرینے، ہرا کہ بیرہ ”گوکڑت“ نا تخلیق کار نا خاصہ ءِ، دُن کہ ماٹیٹو نا بارو اٹ دا بدلی تے کننگانے:
”اردو پن۔ تخم بالنگو،
انگریزی پن Salvianepeta
درستی راستی: چار فٹ نا دا بوچ تینا مرغن آ شنک آتتون ہتم نا موسم اٹی عام مش و جبل تے ٹی خننگک…… دانا پھل بھاز نازرک مریک۔
مرض: کاو و دلوئی کن اکسیر ءِ۔
استعمال: دیر اٹی استعمال مریک۔ داکان بیدس دانا پکی ہم جوڑ مریک۔ تب اٹی پُدین ارے“ (براہوئی دارو درمان پنہ 14)۔
داٹی دا وڑ بدلی کننگانے۔
”ماٹیٹو چار فٹ نا دا بوچ تینا مرغن آ شنک آتتون ہتم نا موسم اٹی عام مش و جبل تے ٹی خننگک…… دانا پھل بھاز نازک مریک…… کاو و دلوئی کن اکسیرءِ“ (گوکڑت پنہ 53)۔
ہندن ”گوکڑت“ اٹی نوشتہ مروک آ ”داروک“ ایلو داروک سیف اللہ سیف نا کتاب ”براہوئی دارو درمان“ نا ترتیب اٹ دا پنہ غاتیٹی ءُ۔ پنیر بند پنہ 12، ازبوتک پنہ 13، پرپک و ماٹیٹو پنہ 14، بوئے مادران، سمسوک پنہ 15، مارموتک و بارتنگ پنہ 16، پیہن پُھلی، شڑدو، کلپورہ پنہ 17، بنگیرہ، ازغند پنہ 18، چرمائنگ، مَور پنہ 21، خرتسہ، مورپژو پنہ 22، گندریم پنہ 24، نرومب، اِنگ پترک پنہ 25، ایژورک پنہ 27، پوڑچنک پنہ 31، تور موری پنہ 37، یارلنگ پنہ 43، ریول پنہ 44، گل گدر پنہ 45، خل مول/ پنہ51، ہڈ بند پنہ58 آ ساڑی ءُ۔
ہفتئی تلار
تاک: 39
10-16 Oct, 2020
پنہ: 07