”اینو ہم خدا خوشے“ شاہین بارانزئی نا تنقید نا جاچ                               2

کنا نظر اٹی پیش لفظ اٹی فریق زیادہ خود اعتمادی نا شکار مسنے ہرا اسہ نوشتکار اسیکن ہچ ءُ وڑ اسے ٹی جوان اف…. کتاب یا افسانہ سے رجیکٹ کننگ نا بابت داڑے شاہین بارانزئی و عمران فریق ہڑدوسر نا موقف اسٹ لگک…. بیرہ فرق دادے کہ شاہین بارانزئی ٹک پہ ٹک پارینے و عمران فریق لوز آتا ہڑس و پیچ اٹی باور کرفنگ نا کوشست کرینے…. عمران فریق نا پیش لفظ اونا افسانہ غاتے پین تناظر اسے ٹی خواننگ آ بےوس کیک۔۔ حالانکہ پزیرائی یا رجیکٹ کننگ نا واکداری بیرہ خوانوک تون ءِ….

افسانہ ”تینا“ گچین ءُ افسانہ اسے…. عرب مخلوق تون ننا مخلوق نا رویہ غاتا بیٹ اسے…. ہراٹی دا کلہو تننگانے کہ ایلو قومک تینا نیاڑی کن اخہ در غم کنیرہ…. اوفتے شرف تننگ کن تینا وسیلہ غاتے ہم خڑچ کیرہ۔۔ چاکر خان اسہ فرد اسے اونا رویہ مچ آ راج اتون گنڈنگ مفک…. تاریخ دا ہم پاہک کہ خان نوری نصیرخان اسہ نیاڑی سینا ہیٹ اسیکن دہلی اسکان تینا لشکر تون کاہک…. واہم ارا ملک انا کڑدار آتے اسہ افسانہ سے ٹی خُلنگ نا عمران فریق نا جوان ءُ کوشست اسے…. اگہ ہیت مرے پیش لفظ نا پوسکنی نا تو داڑے بیرہ کسہ و ندارہ پوسکن اریر…. ولے کڑدار و ویل ہمو متکن آ سلوک ءِ کہ ایجزہ لاچار ءِ…. چاکر خان پوسکن ءُ چاگڑد پوسکن ءُ زند اسے تون مرسا ہم تینا پشتی رویہ ءِ بٹنگ کپک…. سوزپری تون دھوکہ کیک۔ دا افسانہ ٹی فنی جھول اس ہموتم بریک ہراتم مصنف نا جند تینے افسانہ ٹی اوار شاغک…. ایہن چاکرخان نا کڑدار تون خوانوک آ گنڈوک مریک، یکدم مصنف نا اوار تمنگ آن جھٹکہ اس کُنیک…. ہراتم 38 میکو پنہ غا چاکرخان مکتب اٹی کاونٹر آ زنڈوک عرب مسڑ اسے تون مخاطب مریک تو اوفک عربی ٹی ہیت کیرہ…. داڑے یکدم مصنف انٹری کرسا پاہک کہ ”سلام آن گڈ ہڑتوم آتا نیام اٹی عربی زبان اٹی ہیت مس، ہرانا ترجمہ ءِ ای نم کن کیوہ….“ دا ترجمہ کننگ نا نوشت نا وڑ ءِ افسانوی دروشم آن پیشن کرسا کِسہ شاغنگ آن خڑک کیک…. اودے افسانہ نا تجسس ءِ پرغوئی اَلو اوفتا مکالمہ ءِ برجا تخوئی ئس….

ارٹمیکو 41 میکو پنہ غا وا مصنف افسانہ نا گچین آ تجسس ءِ پرغسا کڑدار آتا نیام اٹی انٹری کیک پاہک کہ:

”چاکر نا دماغ اٹی مسڑ نا تصویر چٹ جاگہ کریسس۔ اونا ہوش ہندن مسڑ تون گٹ ئس کہ اونا ہچ یات آ بتو کہ او برامی ءِ، چٹ ہنداوڑ دنکہ ای افسانہ لکھنگ نا وخت آ گیرام کیوہ کہ ای چڑہ سے اُٹ برامی اس آخا….“ داڑے مصنف تینا ازدواجی پوزیشن ءِ پارسا افسانہ نا گچین آ ردھم ءِ پرغانے…. شاہین بارانزئی ہم دا افسانہ ءِ جوان ءُ افسانہ اس پارینے، بیرہ اوٹی کلہو خنتنے تو ہر افسانہ ٹی ہر خوانوک تینا وڑ انا کلہو خنک۔۔ شاہین بارانزئی ہچ کلہو خنتو داٹی عمران فریق نا قصور اف۔

شاہین تینا تنقیدی جاچ انا اولیکو قسط انا اولیکو کالم اٹی عمران فریق نا افسانہ غاتیا ارا موقف پیش کیک اسٹ دا کہ فریق نا افسانہ غاک کِسہ، پلاٹ، کڑدار، منظرکشی، کلائمکس نا بارو اٹ بھاز جوان ءُ، بیرہ کمتی دادے کہ کلہو اف تا…. ہنداڑے دا ہم پاہک کہ فریق نا افسانہ غاتیٹی ہلبو خلبو بھاز ءِ…. داڑے سما اف کہ ہلبو خلبو آن شاہین انت مراد ہلکنے…. اگہ افسانہ اس تخلیق مننگ ءِ، کِسہ اس ارے، کڑدارک اریر کلائمکس مس ٹریجڈی مس تو ہلبو خلبو ضرور مریک…. واعظ اس مرے ہم اوٹی ہلبو خلبو ضرور مریک….

”’مٹھائی“ ٹی خلقی زند انا ندارہ غاتے نوشتوک بھاز گچین مون آ ایسنے…. چلو نا کڑدار ءِ ہم گچین پیش کرینے…. ولے اختتام تے بے باور ءُ وڑ اسے ٹی چلو نا موت آ سر مریک، اوہم داوڑ کہ چلو ءِ است ہلیک…. حالانکہ اسٹ تو چوری آ چناک دُک مُک آن پکا مریرہ…. ارٹمیکو چلو ءِ خدائی است ہلیک کہ اودے طاہر نا اُراغان کس بٹنگتو…. ننا خلقی زند یا قبائلی دود آتا رد اٹ وخت اس بٹنگ اس مریک تو اُرا نا کل آن تکڑہ غا بندغ یا ہمو اُرا نا باتی یا بیخی خڑک سیال اسے اختیار یا زمواری تننگک…. چلو ءِ ہمو طاہر نا اُرا نا اسہ فرد اسینا رداٹ مچ آ خلق و ایلو قریب آتے بٹنگ نا شرف ملا…. بایدے چلو دا گڑا غا ناز کروسس…. ولدا ہم دا نوشتوک نا منشا ءِ کہ او ہرا وڑ انا کلائمکس اس Create کیک…. ولے چلو نا بے باور آ مرک انا سوب بیرہ مٹھائی نا بشخ یا بے بٹنگ تون دیخ اس ہم سنگتی کپک۔۔

”کچکاک“ افسانہ ہمے متکن آ کِسہ سیاہ کاری آ نوشتہ ءِ۔۔ بیرہ پلاٹ بدل ءِ وطن بدل ءِ…. ہمو باوہ ءِ ہمو ایلم ءِ…. افسانہ تینا ندارہ و کلائمکس تون اوار پک ءُ ایسر اس کیک، ہرانا درک خوانوک ءِ وختی سما تمک کہ ہراتم نواز اُرا غان پسٹل ءِ ہرفک راہی مریک۔۔ اگہ بلوچی رسم و دود و فیصلہ غاک اسلامی افس تو غیر محرم تون اسہ پیغلہ سینا ڈکوئی ملاقات کننگ ہراکان اسلامی مس، بےشک اسلام شریک حیات کن مسڑ نا رضامندی ءِ المی گوندانے، ولے دا ہم پاہک کہ پیغلہ غا مسڑ نا پین ورنا سیتون دزی ملاقات ہچ ءُ وڑ اسے ٹی جائز اف۔

دا افسانہ ٹی بلوچی عزت و غیرت نا ہیت مفروسس، بلوچ ثقافتی راج انا ہیت مفروسس، بلوچی رسم ودود و فیصلہ غاتے اسلام آن پیشن پاننگپروسس تو دا افسانہ داخہ متنازعہ متوکہ…. داڑے اسہ بلوچ اسینا حیثیت اٹ شاہین بارانزئی Resist کرینے تو حق تخک۔۔ بلوچ تو تینا جاگہ غا مہذب آ راج آن تعلقدار آ ہر بندغ اعتراض تخک…. کس دا خواپک کہ اونا معصوم آ ایڑھ اسہ بدر ورنا سینا دو تے ٹی گوازی کے۔۔ بلکن دا افسانہ ٹی نواز و اونا باوہ ءِ بلوچی عزت و غیرت نا پن اٹ ظالم نشان تننگانے، حالانکہ دُن اف۔ اوفک اسہ باوہ و ایلم اسینا حیثیت اٹ امیمہ نا بنداوی حق تعلیم و موبائل نا آزادی ءِ پورو تسنو…. محبت نا رد اٹ افسانہ زبردست، ولے بلوچی عزت و غیرت نا حساب اٹی چٹ نزور….

افسانہ ”کاریمی“ افسانہ نا کل گرج آتے پورو کننگ کیک…. داٹی کِسہ ہم ارے، متکن ءُ ڈغار اسے آ متکن آ کڑدار آتیان بھاز گچین کاریم ہلنگانے۔۔ چار چوری آ ایڑھ تا بےوسی نا کِسہ۔۔ اسٹ انگا ایلم نا برام آن پد زئیفہ نا محتاج مرسا ایڑھ تیان بے چکاری نا کِسہ…. بھلا ایڑھ انا چنکا تے کن قربانی ترسا اوفتے عزت و شرف اٹ بش کننگ نا کِسہ…. بھاز جوان بھاز گچین ءِ…. دا افسانہ ٹی ندارہ کشی تو اف، واہم ہرا وڑ افسانہ نگار کڑدار آتیان کاریم ہلکنے اوفتا مکالمہ غاک اوفتا احساس و جوزہ غاک تینا نپاد آن خڑک ندارہ پیش کیرہ…. اسہ ماما سینا تینا ایڑھ انا چنا تے کن غم کُننگ فکر کننگ افسانہ ءِ حقیقت آتیان چٹ خڑک دیک۔۔ شاہین بارانزئی تینا تنقیدی جاچ اٹی دا افسانہ نا خواننگ ءِ فضول لکھانے۔ سوب دا لکھانے ”شکیلہ نا خف سینا سُو ودا او کر مس ہنا، کری نا سوب آن اونا سانگ متوکہ، حالانکہ دا قدرت نا پلو آن ئس، قدرت نا کروک آڑتون انت مریک۔ افسانہ نگار دا پاروسس کہ مڑوئی غریبی نا سوب آن اونا درمان مننگ کتو….“ شاہین بارانزئی ہرا سلاہ ءِ تسنے اوتو مہالو آن افسانہ ٹی ساڑی ءُ…. افسانہ نگار ہم ہندا پارینے کہ غریبی و یتیمی نا دوآن اونا خف انا درمان متو، مرض ودا۔۔ ای دا افسانہ ٹی ٹیکنیکل ءُ کمی اس دا خناٹ۔۔ کہ افسانہ ٹی اسہ مرکزی کڑدار اس ہرفسہ۔۔ مونی اونا فکرو احساس ءِ تالان کرسا دیسہ۔۔ ایلو کڑدار آک ہم بیرہ مرکزی کڑدار تون گنڈوک مریرہ…. داڑے افسانہ نا بنا شکیلہ نا احساس آتیان مریک و آخر تے ہم شکیلہ نا احساس آتیا چُٹک…. ولے افسانہ نا اولیکو پنہ نا اولیکو پیرا نا نیام آن جمیلہ نا کڑدار مونی بریک ہرا ارٹمیکو پنہ دراخ مسٹمیکو نا کپ اسکان جمیلہ نا مرکزی رول خننگک، ولدا شکیلہ بریک۔۔ دا افسانہ ءِ زرس ناول نا پلو آ چکک۔۔ ولدا شکیلہ نا کڑدار ءِ ابدال اس شمار کننگانے، ابدال ننا راج اٹی نیم سار یا اللہ والا بندغ آتے کن پاننگک…. ہرا دنیاوی فکروپام آن آجو مریر۔ پین جہان اسینا فکر اٹی لگوک مریر…. داڑے شکیلہ ءِ افسانہ نگار انتئے ابدال پارینے سما اف حالانکہ او بسُن ءُ مسڑ اسے۔ کاریمی ءِ۔ ولدا داخہ بھاز سوچنگ نا وس تخک۔۔ تینا شر و بد ءِ پہہ مریک…. سانگ ءِ پہہ مریک برام ءِ پہہ مریک…. ابدال آک تو سانگ برام نا طلب اٹی ہم مفسہ۔۔ ولدا ہم افسانہ نگار احساس و جوزہ غاتے بھاز گچین قلمبند کرینے۔ خاص وڑ اٹ 88 میکو پنہ نا اخریکو ستر 89 میکو پنہ نا اولیکو پیرا…. ”چاک مون آ تخوک ئسرکہ امداد نا لمہ جمیلہ ءِ مخاطب کرسا پارے…. مسڑ۔۔ ماریہ نا مرک نن کن نم کن کل اکن بھلو ڈکھ اسے۔ مُست اناک پارینو کہ چنا ءِ خدا لمہ غان چوری کپ…. دا چنا تا تر شاغوک آ چہرہ غاک سوال کروک آ خنک کنے آن ہُننگ مفسہ…. اونا گپ کٹتویسس کہ جمیلہ خڑکہ اس خلک ہوغا…. جوان دم اس خاموشی مس دا خاموشی ٹی جمیلہ و امداد نا لمہ چپ چپ ہُرے اسکان ہوغار…. ریاض و ماما چا کننگرہ…. شکیلہ چادان نا ماس آ تیار تولوک ئس، کہ اسٹ نا پیالہ خالی مرے ای زو زو پُر کیو تے….“ دا ندارہ دا احساس آک اُست اٹی دڑنگ نا ءُ۔۔

افسانہ ”احساس“ جدید افسانہ ٹی مکالماتی افسانہ نا پن اٹ تعریف خنک۔۔ البتہ روایتی افسانہ ٹی ہم دا وڑ کاریم اٹ اتنگانے۔ داٹی پلاٹ و منظر ہچ مفک۔ بیرہ مکالمہ غاتیان تاثر اس ودی کننگک…. افسانہ نا دا وڑ دن کہ براہوئی ادب اٹی داخہ زیات اف، تو بیرہ ارے زئیفہ نا مکالمہ غاتیان دا تاثر تننگانے کہ Arrange marriage نا سوب آن مار مسڑ بیرہ تینا خاہوت نا عزت نا خیال ءِ احساس ءِ تخسا تینا خواہش آتے گُٹو کیرہ…. اوفک تینا خوشی تون اسہ Compromise اس کیرہ۔۔ ولدا مُچ آ زند دا مکالمہ غاک اوفتا نیام اٹ پیری اسکان چلینگسا کارہ…. دا افسانہ نا پن ءِ ہم افسانہ نگار بھاز ہشاری آن کاریم ہلسا ”احساس“ تخا تاکہ چنکو اشارہ اس مرے و خوانوک ءِ کنفیوژن مف۔۔ دا افسانہ نا بارو اٹ شاہین بارانزئی لکھانے کہ دا افسانہ اس ارے اف؟ تو جدید افسانہ غاتا وڑ تے خوانسا شاہین صاحب نا دا کنفیوژن بھلو کچ اس اسکان مُر مریک….

ہفتئی تلار،

تاک26

04 July 2020

پنہ، 8