حیدر حسرت نا ” ای و حیرانی ” جاچ اس

 

براہوئی شاعری ءِ حیدر حسرت نا شاعری نا انداز و اسلوب ورنگ انا بھاز ضرورت ءِ، ہرا روایتی شاعری آن جتا ءِ۔

داڑے ای رزاک آ روایتی نا لوز ءِ دا سوب آن اتنگ اُٹ کہ ہرا ڈول انا شاعری براہوئی زبان وادب نا نوشتئی دور انا بنا غان مننگ ءِ، اونا ردوم اسہ ڈول آ ہنانے، بیرہ سرحال آک جتا چندی دور تیٹی بدل مرسا بسنو۔ دن کہ اولی وار مکتبہ درخانی نا زمانہ ٹی 1883ء آن 1947 اسکان دینی سرحال آتیا گیشتری شاعری مسنے، ہمو نیام اَٹ فرنگی تا کوزہ گیری دور اٹی مزاحمتی شاعری ہم خننگک، ہرا براہوئی نا کلاسک دور پاننگک، ولدا 47ء آن گڈ انا شاعری نا سرحال آک ہم بدل مرسا بسنو، ہندن فنی وڑاٹ ہم براہوئی شاعری ٹی بدلیک برسا کرینو، دُن پان جدت برسا ہنانے، ولے خیال یا لوز آتے خلنگ نا ترکیب اٹی دُن بدلی بتنے۔

اگہ نن گواچنی ہُرن تو دا ڈول انا شاعری اس کہ حیدرحسرت کیک دا وڑ انا شاعری براہوئی ٹی بھاز کم مسنے۔

اونا شاعری یکتا ءِ، کہ اونا مجموعہ کلام ”ای وحیرانی” آ داخہ در ہیت مننگ ءِ، دا وخت اسکان چندی نوشتکار آک حیدرحسرت نا مجموعہ کلام آ تینا فیڈ بیک ”رائے / اختلاف رائے” ءِ تسنو، تبصرہ لکھانو، ہرافتے ٹی گڑاس تنقیدی سوج وتنقیدی تران آک ہم اریر۔ دُن ہم اف کہ حیدرحسرت آن مُست براہوئی شاعری تیا تنقید متنے بالکل مسنے و مون مستی ہم مرسا ہنو۔

شاعری نا خواست آتتون حسرت نا شاعری:۔

دا ہم اسہ سوج اسے کہ حیدرحسرت نا شاعری، شاعری نا اینو نادورباری ناخواست آتے پورو کیک یا آخا؟

حسرت مشہور مننگ کن دا ڈول انا شاعری کننگ ءِ؟

دُن کہ گڑاس سنگت حیدر حسرت نا شاعری آ دا تنقیدی سوج ءِ کننگ ءُ کہ حسرت نا شاعری ءِ، عام خوانوک/ لس بندغ مشکل ءِ پہہ مرے۔ او داڑکن دا دلیل تسنو کہ نن شاعر یا نوشتکار اُن، نن حسرت نا شاعری تے جوانیکا پہہ مفنہ گڑا لس بندغ امر پہہ مرے تے، امر کئے کرو تے، دا فکر وخیال آتیا اسہ سنگت اس سوشل میڈیا غا حسرت آن دا ڈول سوج ہم کرے:

خوانوک آ ءِ پُہہ مننگ کن شعر دو بتو تو شعر بیرہ شاعر کن سلک، لس خوانوک ءِ ہِچ اس دو بفک۔

ننا شاعریک اُلس کِن ءُ، اُلس ہچ اس پُہہ مف تو شاعری نا مسخت سلیتو، ہندا بارو اٹ مچے سوچِس حسرت جان؟

دا سوج انا ورندی ءِ حسرت امر گچین و علمی وڑ اٹی ایتک ”شعر انا زیبائی کثرتِ معنی تون گنڈوک ءِ، اگہ ای تینا شعر انا تینٹ شرح ءِ کیو تو اونا معنہ نا ایلو درگہ غاک بند مریرہ۔ اردو فارسی ٹی کیہی شعر آک اریر کہ اُلس پہہ مفک تا، ولے دانا مطلب دا اف کہ شعر اٹ معنہ اف، خوانوک معنہ ءِ سرپد مننگ اف یا معنہ اسکان سر مننگ اف، دا شعر فہمی و شعری ذوق انا معاملہ ءِ۔”

یعنی حسرت ہم ہندا پاننگ ءِ کہ کنا کاریم شعر لکھنگ ءِ، شعر انا معنہ و تشریح کننگ کنا کاریم اف۔

جدید ادب نا دورباری ٹی اسہ تنقیدی تھیوری اس ” ڈیتھ آف آتر” نا پن اٹی درستی راستی کننگا:

”The Death of the Author is a literary theory that argues that the meaning of a text is not determined by the author’s intention, but rather by the reader’s interpretation. This theory was first introduced by French philosopher Roland Barthes in his essay ”The Death of the Author” in 1967.

دا تنقیدی نظریہ ہرادے 1967ء اٹی اولی وار فرانس نا فلسفی Roland Barthes مون آ ایس۔

دانا خلاصہ دادے کہ کس اگہ گڑاس لکھک / تخلیق کیک دُن چا او تینا تخلیق آن پد ہمو نوشت وتخلیق کن کہیک (زندہ سلپک) نوشت اس شینک مس تو اونا خلاصہ ءِ کشنگ بیان کننگ خوانوک تون تفوک ءِ کہ امرتشریح کیک تے۔

یعنی او”نوشت /تخلیق” بنوک ہُروک، خوانوک جاچ کروک تنقید کروک (نقاد) ناءِ، داسہ دا ویل ہندا خوانوک و نقاد آتا ءِ کہ اوفک امر دا نوشت، کہ او شاعری اسے یا افسانوی نوشت اس مرے، گڑاسے یا آرٹ انا پین نمونہ اسے، داڑا امر شرح وتشریح کیرہ۔ ننا رہی آ ننا خوانوک تون اوار ننا نوشتکار اٹی ہم حددرجہ مطالعہ نا کمتی ءِ، ہرانا سوب آن ننا گیشتری نوشتکار آک داسکان دا گڑا تیان واخب افس۔ ہنداڑان گیشتری نن خننہ کہ شاعر اسے نا جند ءِ اونا شعر انا تشریح کن پاننگک۔ یا افسانہ اسے نا خلاصہ ومعنہ ءِ افسانہ نگار، ناول نگار آن سوج کننگک۔

دُن مرے گڑا چندی شاعر وافسانہ نگار آک داسہ دا دنیا ٹی افس، اوفتا شعرتے دیر تشریح کیک؟ اوفتا افسانہ وناول آتیان علامتی وتجریدی گڑا تا بارو اٹ دیر سرپدی ایتک۔ گڑا تو پک ءِ کہ دا خوانوک / نقاد نا کاریم ءِ، نوشتکار نا کاریم ہچ دا اف کہ اوبرے ولدا تینا ہمو شعرتے تینٹ تشریح کے، ہرافتے او جتا ءُ ویدن اسے ٹی بند کرینے۔ بھاز وخت سرجم مصرعہ نا معنہ وتشریح اسہ لوز اٹی ڈکوک مریک۔

اولی سوج انا ورندی نا رَنداٹ اگہ نن سرہلین تو نن شاعری نا خواست آتا رِداٹ دا پاننگ کینہ کہ شاعری نا اولیکو خواست شعریت ءِ، آرٹ ءِ، دا ہڑتوم آ گڑاک حسر ت نا شاعری ٹی جوانیکا ساڑی اریر:

”خلق اس ارے اے خلق اٹ ہنوس حیران مروس

اوڑے داسکان تینا تینا مننگ کیک“

(پنہ:40)

داڈول انا شاعری نا بارو اٹ پنی آ نقاد ”ٹی۔ایس۔ایلٹ” پاہک کہ او شاعری اس اف کہ اودے ہربندغ اس آسانی ٹی پہہ مرے۔ (ارسطوسے ایلٹ تک: جمیل جالبی) یعنی شاعری ہمو کلام ءِ ہرانا بنِنگ یا خواننگ بایدے تینا بنوک وخوانوک ءِ سوچنگ آ مجبور کے۔ شاعری ہمو مرے ہراتینا بنوک / خوانوک ءِ ہَبکہ کے۔ شاعری ہمودے کہ کس اسے جذباتی وڑاٹ متاثرکے۔ دُن کہ ای پاوہ شاعری ہمو مرے یخ انگا گوریچ نا وڑ اُست اَٹ ہَلے یا باسُن آ خاخر نا زراب آنبار تینا خڑک اٹی الیپ۔ یعنی تخلیق ہرا تینا بنوک خوانوک (اگہ آرٹ نا پین فن پارہ اسے تو تینا ہُروک آ) اثر اس تالان کے۔

تو ”حیدر حسرت” نا شاعری آ اگہ دارِداٹ نن شرہ کین تو اونا شاعری ٹی دا اثر جوانیکا ارے کہ اوتینا بنوک و خوانوک آڑا ہبکئی ءُ اثر اس شاغک:

”فکر آتیٹی دریا ءِ بظاہر او پُڑی اَس

دا جہد انا دمدر تیکن ءِ ٹیک و چَڑی اَس

نی مثل ءِ تفر بسنُس پرغِنگ کن ہَرا نا

ای اُٹ ہمو زمزیر اٹی خُلوک ءُ کَڑی اَس

افسوز کہ اوڑان ودی لذتِ جور ءِ

انگور انا تکاسُن ہرادے کہ لَڑی اَس

ای نے کن خلنگ اُٹ کہ نی اُس خطرہ ٹی سنگت

تُد ئس نا وفادار آ کُچک تون ہَڑی اَس

بروے آ ہمو بیرک اٹی راز اسے حسرتؔ

اے فلسفہ ہَر رِیڑ اٹی مثلِ اگڑی ئس“

(پنہ:55)

ادب اٹی اسہ تپہ اس دن ءُ ہم ارے ہرافک پارہ کہ ادبی شہ پارہ اسُل کہ او شاعری مرے یا فکشن (افسانہ، ناول، انشائیہ، ڈرامہ یا آرٹ انا پین وڑ اس) دا اسُل ہنداخس آسان مریر کہ دافتے ہر اسہ بندغ اس آسانی ٹی پہہ مرے۔ دا تپہ نا دلیل دادے کہ ادب لس بندغ کن شینک مریک تخلیق کننگک۔ ادب لس مخلوق نا ویل و واقعہ غاتتون اوار لس مخلوق نا ٹائم پاسی (انٹرٹینمنٹ) ذہنی آسودگی، کن تخلیق مریک، گڑا چَٹ آسان ءُ شاعری، افسانہ، ناول، ڈرامہ وانشائیہ نوشتہ مرے۔ ہرافتے پہہ مننگ کن کس بھاز سونج رونج کپ۔ بس یکدم پہہ مرے تے۔

کس شاعری اسے نا بننگ تون اونا اثر آن مخے خوش مرے، یعنی اونا غمک رَد مریر اونا ذہنی دمدری ایسر مرے یا او شاعری اسے نا بننگ آن دا سرپد مرے کہ داکنا دڑد انا بیان ءِ، ہنداڑان او ذہنی وڑ اٹی آسرات مرے یا دڑدی ءُ شاعری اسے بننگ آن فلم /ڈرامہ اسے نا ہُننگ آن گلوتئی مرے، زرس خڑینک آک تے وہر اونا غم تا بڈ سُبک مرے۔

ولے ادب اٹی اسہ پین تپہ اس دا پاہک کہ ادب لس مخلوق / لس خوانوک کن تخلیق مفک، ادب راج اٹی اسہ مخصوص ءُ تپہ اسے کن تخلیق مریک، گڑا دا تپہ کن ادب ءِ فرمائش اٹی نوشتہ کننگپک، بلکن زرس چیڑگن و کورکرنگ یا علامتی، تجریدی، چیدگی، استعاراتی وڑ اٹی ہم ادب تخلیق مرے تاکہ خوانوک، بنوک، ہُروک دا شہ پارہ /نوشت وتخلیق آتیا دماغ خلے، دافتا سرپدی کن زرس پٹ ولوٹ کے، زرس غور کے، فریشان مرے و تخلیق کار نا جند انا لیول اسکان سرمننگ نا کوشست اس کرسا ہمو تخلیق نا مسخت و معنہ غاتسکان سر مرے۔ ایلو داکہ ادب اٹی دا نظریہ ءِ منوک آ تپہ دا ہم پاہک کہ اسہ تخلیق اسے نا تشریح و تالانی نقاد نا کاریم ءِ، تخلیق کار نا جند انا کاریم بیرہ تخلیق کننگ ءِ، یعنی کس شاعری اس کیک یا افسانہ وناول اس لکھک اودے مون مستی تشریح کننگ نقاد نا کاریم ءِ۔

سلیس دا ہیت کہ داسکان براہوئی ٹی نقاد اف تو داننا کاٹم نا خل/ ءِ، ایلو زبان تا ادب تیٹ تخوک آ اصول ونظریہ تا کاٹم نا خل/ اف۔ نن تون داسکان انتئے نقاد اف؟ داچَٹ جتا ءُ شرہ اسے۔ البتہ داسہ براہوئی ٹی ہم تنقیدی سوچ سر ہلکُنے، ادیب ونوشتکار اٹی تنقیدی سگ ودی مننگ ءِ، اونا پاش انگا شاہدی ہندا حیدرحسرت ءِ کہ اوتینا کتاب ءِ باقاعدہ تنقید کن پیش کرے، و سوشل میڈیا ٹی دا بیان ءِ شینک کرے کہ ہرسنگت اس کنا مجموعہ کلام آ تنقید کننگ خواہک اسُل تنقید کے۔ مُست براہوئی ادب نا پڑ آ کتاب آتیا تنقید مسنے، ولے دُن متنے کہ لس الس اٹی نی تینا کتاب ءِ تنقید کن تخ، ہندن تنقیدی نشست اسے ٹی کس تینا شاعری اس یا افسانہ اس تخانے۔ ہنداڑان براہوئی ٹی تنقیدی سوچ ردوم ہلتنے بود کتنے۔ داسہ عمران فریق و سنگت منتظر بلوچ نا دروشم اٹی براہوئی ادب اٹی سوچ چست کننگ انگ ءِ، دا جوان ءُ مستائی اسے، ای سرپد مریوہ ہراادب اٹی تنقید مون مستی بفک ہموتم اسکان آب اٹو ادب تخلیق ہم مفک۔ نقاد داہیت ءِ سوچپ کہ ننا نوشتکار آک داسکان تنقید آن خر کیرہ، بددیرہ، او نوشتکار اس اف ہرا تنقید آن بد دیک، و لس وڑ اٹ ہمو شاعر ہمو ادیب ونوشتکار تنقید آن بد دیک یاخلیک ہڑز کیک ہرا ساڑی آ دور انا ادب نا خواست آتتون ہمگرنچ مف، علمی حوالہ غا Update مف و ننا گور آ گیشتری ہمو شاعر آک ہرا لس مخلوق نا مون آ گلوکار تا سوب آن پنی ءُ، ہموفک تنقیدآن خُلیرہ، بد دیرہ، غصہ کیرہ، اصل اٹی اوفتے دا خلیس ہرفک کہ ننا ”فین کلب” پنو ءِ، ننا شیدائیک ننے ولدا پسند کپرور۔ دا اوفتا وہم اسے تنقید آن اوفتا فین کلب کم مفک اوفتا شیدائیک پین زیات مریرہ کم مفسہ۔

(برجا ءِ)