حسن ناصر نا ”چیہانٹ“، کنا تنقید و عمران فریق نا اعتراض (2)

داکان مون آ عمران کنا اسہ پین اقتباس اس نوشتہ کرینے:

”دا تو ہمو پنڈوک ئس کہ نن ہر جاگہ خننہ چناس کُٹ اٹی یا تڑہ غا تخوک نیاڑی اس پنڈنگ اٹی ءِ۔ دا پنڈوک نا تعلقداری پرولتاری تپہ غان اف بلکن دا ہمو تپہ ءِ ہرافتے ٹی بھاز ہندن ءُ ہم ارے کہ دا چُناک اوفتا جند انا ہم افس دا کرائی ءُ پنڈوک ءُ۔ دافک دے انا 500 آن 1000 روپئی اِسکان دیہاڑی ہلیرہ۔ چُناتے نشہ ئی ءُ میڈیسن ایترہ داسہ ہم Finergan نا شربت لس میڈیکل آتیان دوئی مننگ کیک۔ ایلو دا کہ دا پنڈوک آ نیاڑی تینٹ ثابت کرینے کہ او پیشہ ور پنڈوک اسے۔ دُن کہ او پارینے:

”اسٹ نما بیمار مبو کہ ایلوفتا پڈ انا خاخر کہے“ (پنہ 49)

ولدا او تبصرہ کرینے کہ:

”شاہین بارانزئی نا دا کمنٹ آن گڈ کنے شعر اس یات بس کہ:

ہلکسک پین مطلب اس اوڑان 

نن کہ پارین ہیت پین ئسک

پنڈوک آک اخہ زَیل مریرہ، ہرافک حقی ءُ مریرہ، اخس اُلس ءِ ریفوک، و ہرا ریفوک آک مریرہ او انت چم کیرہ امر ءُ دوائی استعمال کیرہ، اخہ پیسہ کٹرہ، دافتا کل انا انت Connection اس دا افسانہ تون؟“ (تر انا مُد اٹی ادب، پنہ 85)

ہاہاہا ……ہاہاہا……، اللہ گمارے دن انگا نقاد ءِ،اسہ وار اس ولدا مخفے کنے۔ اونا دا کمنٹ آن کنے فارسی نا متل اس یات بس کہ ”من چہ می گویم دنبورہ چہ می گوید“۔ پنڈوک آتا دا افسانہ تو ن Connection اف تو گڑا دا افسانہ لکھنگا انتئے؟ 

عمران سوالیہ انداز اٹی نوشتہ کرینے:

”ہراتم مچ آ افسانہ اسہ سنجیدہ ءُ فضا اسے ٹی نوشتہ مسنے، ہراڑے اسہ پنڈوک اسے نا درد ءِ اونا بزگی ءِ بیان کننگ کن نوشتکار قلم ءِ ہرفینے اوڑے پنڈوک آتا ارٹمیکو پہلو آ یعنی ہرافتا تعلق نئے کِسہ تون ءِ، نئے کِسہ نا تاثر تون ءِ، تو او گڑا نا ذکر انا وجہ؟“ (تر انا مُد اٹی ادب،پنہ 86)

پارہ کہ چُنا نا ہیت ءِ اونا لُمہ چاہک۔ای متا خلکٹ بھاز وس کریٹ، تینا مغز ءِ کدو کریٹ ولے ہچ پُہہ متوٹ کہ عمران انت پارینے۔ اونا ہیت ءِ بس ہمو پُہہ مرو ہرا اودے ڈکٹیٹ کرفینے، پین کس انا وس اف۔ مون آ نوشتہ کرینے:

”داڑان بیرہ دا سما تمک کہ شاہین تون تنقید نا اسہ گچین ءُ ڈول اس اف، اودے داخہ چاہنداری ہم اف کہ تنقید ہرا گڑاتیا و ہرا ڈول اٹ مریک ولے تنقید کننگ نا شوق ارے و شوق آن ادب آک شون ہلپسہ بلکن پین زوال نا کنڈ آ کارہ۔“ (تر انا مُد اٹی ادب،پنہ 86) 

اونا دا پیراگراف ءِ ہم بیرہ ہنداخس پُہہ مسُّٹ کہ او ملنڈ کرینے پین ہچ پُہہ متوٹ۔ و ملنڈ نا ورندی ءِ تننگ خواپرہ، مون آ ہیت کین…… ولے مون آ ہیت کرون انت کہ او ہندا وڑ روڑسا ہنانے سما تمپک انت پارینے؟ البتہ داخس سرپند مننگ اٹی اُٹ کہ او حسن ناصر نا افسانہ ٹی پنڈوک نا وکالت ءِ کرینے۔ و وکالت ءِ کتنے ہم۔ ہراتم ای پنڈوک آ سوج ہرفینٹ تو او وضاحت تسنے۔ ولے جند تے پاہک کہ پنڈوک نا کیہی وڑک مریرہ۔ و کنے پاہک کہ افسانہ نگار(حسن) ءِ سلاہ تننگپ، ولے جند تے تسنے تے۔ دا پنڈوک نا بارو اٹ ای بیرہ دا پاننگ کیوہ کہ سنگت اسے نا قول انا رد اٹ ”ہندن لگک حسن ناصر ہمو پنڈوک نا ہیت ءِ کرینے ہرا ڈاکٹر باری نا کلینک نا مون آ چُنا ءِ تینا تخانے پنڈک، دُن ءُ بھلو کمال اس کتنے۔“

فریق نا ارٹمیکو اعتراض: 

”ہندا حساب اٹ شاہین ”چیہانٹ“ نا بھاز آ افسانہ غاتا کِسہ غاتے ہندن اِنگا گڑاتتون اوار کرسا غیر ضروری اِنگا ہیت آتے کرینے، ہرافتا افسانہ غاتتون ہچ ءُ تعلقداری اس اف۔ افسانہ ”ورندی“ نا بارو اٹ او لکھک: ”افسانہ ورندی ٹی NGO تے ٹی کاریم کروک آ نیاڑی تا Insult کننگانے۔ دُن کہ ”اونا ڈپٹی اسہ این جی او اسے ٹی ئس۔ ہراڑے بے پایان وڑ وڑ انا رنگ و دروشمک اوڑتون ساڑی ئسُّر۔ او ہمو رنگ آتتون دولخی پرک آنبار وار اس دا پھل انا چس ءِ ہلککہ، وار اس اے پھل انا، دے نیام آ تینا نرینئی آ ہوس نا خاخر ءِ پدین کننگ و تینا چس و تام ءِ بدل کننگ کن۔“

داکان پد شاہین لکھک: ”این جی او تے ٹی چندی ایڑھ، لمہ غاک کاریم کیرہ اوفتے ٹی کرپٹ ءُ نیاڑی مرو، ولے کل کرپٹ افس۔“

شاہین آن کل مُست دا سوج کننگ ضروریءِ کہ شاہین صاحب ”افسانہ انت اسے؟“

انتئے کہ ای تو ہندا سرپند مریوہ کہ افسانہ اسہ واقعہ، اسہ کڑدار، اسہ کیفیت اسے آ نوشتہ مروک ءُ کِسہ اسے۔ ہراتم نوشتکار اس NGO والا سے نا، ڈاکٹر اسے نا، ٹیچر اسے نا، سردار اسے نا، طالب اسے نا، نوشتکار اسے نا، طواف (نوٹ: اصل لوز ”طوائف“ ءِ۔ طواف نا معنہ ءِ دامون ایمون اٹ پیری خلنگ، دُن کہ طوافِ کعبہ۔ یعنی کعبۃ اللہ نا دامون ایمون اٹ ہفت پیری خلنگ۔ وخت اس کہ طوائف نا معنہ ءِ چکلہ ٹی تولوک آ نیاڑی۔ ولے فریق تینا نوشت اٹی ”طواف“ نوشتہ کریسس۔ ہندا خاطر آن ای اونا اقتباس اٹی ہمون آن ہمون ”طواف“ نوشتہ کریٹ) اسے نا، عالم اسے نا، و پین فیلڈ انا فرد اسے نا ذکر ءِ کیک تو او ہمو کڑدار ہمو فرد انا ذکر ءِ کننگے، نہ کہ مچ آ فیلڈ انا بندغ آتا، داڑے ہیت ءِ رزاک اٹ یا کم علمی نا سوب آن دا وڑ بدل کننگ نا انت ضرورت۔“(تر انا مُد اٹی ادب، پنہ87-88)

ای تینا جوان اِنگا دے، تینا کوپہ، تینا ایلم فریق جان ءِ پاننگ خواوہ کہ کنا اُست انا خلوص اٹ اوڑکن ہندا سلاہ ءِ کہ لکھنگ آن مُست اسہ وار اس خواننگ (مطالعہ) نا کوشست کے۔ انتئے کہ اسہ جوان ءُ افسانہ نگار اس یا اسہ جوان ءُ نقاد اس بلکن اسہ جوان ءُ نوشتکار اس مننگ کن مطالعہ بھاز المی ءِ۔ اسہ NGO والا، ڈاکٹر، ٹیچر، طالب، نوشتکار، طوائف، عالم اسے نا ذکر ءِ کیک تو او ہمو فیلڈ انا علامت جوڑ مریک۔

دُن کہ عبدالرازق ابابکی نا افسانہ ”خرین آ زند“ (بے ہندا آ بندغی‘ آماچ ادبی دیوان مستونگ، 2018ء، پنہ 45 آن 48 اِسکان) اٹی جیئند و زرینہ میڈیکل کالج نا اسٹوڈنٹ ئسر۔ ہڑتوم آک بھاز محنتی و لائخ ہم ئسر۔ اوفک اسٹ ایلو ءِ پسند ہم کریرہ، اوفتا تین پہ تین سانگ ہم مس۔ ولے جیئند ءِ گم گار کننگا، منہ وخت آن پد اونا لاش خننگا۔ اونا ڈکھ اٹی زرینہ نا حالیت دا ئس کہ گھڑی گھڑی آ تُسینگاکہ، او مرگی و ہسٹریا نا بیمار اس جوڑ مس۔ دا جیئند و زرینہ ہمو علامتی کڑدار آک ءُ کہ ہندا اِرا کڑدار نا کمک اٹ مچ آ گم گار مروک آ ورنا تا نمائندگی کننگانے۔

کنا پاننگ نا مطلب دادے کہ ہر افسانہ نا کڑدار ہمو چاگڑد یا ہمو راج (معاشرہ) انا علامت مریک۔ افسانہ نگار کڑدار تے علامت جوڑ کرسا راج انا ہیت ءِ کیک۔ حسن ناصر نا افسانہ ”ورندی“ ٹی این جی او ٹی ڈپٹی کروک آ بندغ، حسن ناصر نا رد اٹ، وڑ وڑ انا دروشمک ساڑی ئسُر۔ دا خواجہ کہ دولخی کریکہ، پھل آتا چسّ ءِ ہلککہ، دے نیام آ تینا نرینئی آ ہوس نا خاخر ءِ پدین و چس تام ءِ بدل کریکہ، اسٹ تو داڑے بیرہ اسہ نیاڑی اسے نا پاننگتنے کہ این جی او ٹی اسہ نیاڑی اس ئس، ہرا ہندا وڑ ئس کہ غیر تے ہم چس فراوان کریکہ، داڑے تو چندی نیاڑی تا کنڈ آ اشارہ ءِ، و ہراتم چندی تا ذکر مریک، تو مطلب این جی او ٹی اخس نیاڑی مرور کہ او اوفتا چَس ءِ ہلکنے؟ یخین اٹ دا تو این جی او تیٹی ساڑی کل نیاڑی تا کنڈ آ اشارہ اس خننگک، گڑا حسن نا افسانہ غان علامتی وڑ اٹ ہندا پاننگک کہ ہمو نیاڑیک کہ این جی او تے ٹی کاریم کریرہ دا ہموفک ئسُّر کہ اونا نرینئی آ خاخر ءِ پُدین کریرہ۔ 

فریق نا مسٹمیکو اعتراض۔ 

حسن ناصر نا افسانہ ”دوڑد“ انا رد اٹ کنا اسہ پیراگراف اس کوٹ کننگ آن پد پارینے کہ ”افسانہ ’دوڑد‘ اٹی کمبوتی ارے۔ دا افسانہ نا پلاٹ آ منہ سوال ہم ہرفنگ مریک۔ ولے ہرا سوال آک مون آ بننگ خواہسرہ ہرافتا زی آ کمنٹ مننگ کریکہ شاہین اوفتے اسل ٹچ کتنے یا اونا علم آن پیشن ءُ گڑا مسنو۔ او تنقید کرینے تو دا گڑا غا کہ اگہ سلیم خودکشی کرینے ہرا بھلا کمال ءِ کرینے“ (تر انا مُد اٹی ادب، پنہ 89)

المی اف کہ ہرا سوال فریق نا ذہن اٹی بس ہمو سوال کنا ذہن اٹی برے، یا ہرا سوال کنا ذہن اٹی بس ہمو سوال اونا ہم ذہن اٹی برے۔ ہر بندغ نا سوچنگ نا تینا پیمانہ اسے، تینا وڑ اسے۔ سلیس دا ہیت کہ بھاز آ گڑاک اونا پاننگ نا رد اٹ کنا (شاہین نا) علم آن پیشن مسّنو اوفتے ای ٹچ ہم کتَنُٹ۔ گوری تے مریو…… مریک ہم ہندن۔ اصلی آ نقاد ہم ہمودے کہ ہراگڑا تے پُہہ مریک ہموفتیا تینا سلاہ ءِ ایتک۔ ہرافتے پُہہ مفک اوفتیا سلاہ تننگ آن پاریز کیک۔ ای ہم ہندن کرینُٹ ہراگڑاتے پُہہ مسُّنُٹ اوفتیاشرہ کرینُٹ ہرافتے پُہہ متنُٹ ہموڑے تینا اوقات اٹی مسٹ، فریق آنبار سٹی ہیت کتَنُٹ۔

و ہندن ہراڑے حسن ناصر ءِ میٹرک نا لیول ءِ مون آ تخنگ نا سلاہ تننگانے دا اصل اٹی ملنڈ اسے، فریق شاید پُہہ متنے تے۔ انتئے کہ بھاز آ پیش لوز لکھوک آک منہ ہیت یات کرسا ہر اسہ پیش لوز اٹی نوشتہ کیرہ۔ دُن کہ منیر حنفی ہر افسانہ نگار نا کتاب نا پیش لوز اٹی Stream of Consciousene لکھک۔

ای تو حسن ناصر نا افسانہ غاتیا لکھانٹ، گڑاس جوان گڑاس خراب، فریق تو بِسٹ مایوسی نا پاشی ءِ کرینے۔ اوڑان ہم اسہ عاجزی ءُ سوج اسے کہ او تینٹ افضل مراد نا ناول ”کرنچ“ (براہوئی ادبی سوسائٹی 2020ء) نا پیش لوز اٹی پنہ 15 غا لکھانے کہ:

”ناول نا تالان مروک آ تاریخ ءِ اونا دروشم آتے خواننگ آن گڈ کنا ذہن اٹی مدا م دا ارمان مون آ بسکہ کہ پیشن نا فنکار آک شعوری و ادبی چاہنداری نا نسبت اٹ اخہ در خوش بخت ءُ کہ ہر فنکار تینا وڑ و اسلوب اٹ اخہ رنگ مون آ اتیک و او کل ءِ ناول نا کُٹ اٹی شاغک یا ایلو ادبی صنف آتے ٹیکی کیک۔ ای تینا نقاد و قاری آن داخہ مایوس ئسُٹ کہ دُن انگا کنڈ آ نگاہ کننگ آن مُست کنے اِڑز اس تماکہ ولے کنا مایوسی، کنا خوف و ادیب کن اوہم پنی آ سرسہب مروک آ ادیب کن تینا Comfort zone آن پیشن تمنگ نا ہرا بھلا خلیس مریک او کل ءِ افضل مراد نا ”کرنچ“ مرکرے“۔

داڑے ”قاری“ نا بے بخت نا تو ہیت ایہن بسُّنے، اصل اٹ ہیت مننگ اٹی ءِ ناول نا، افسانہ ہم ناول تون تعلقدار ءِ۔ نقاد تو ایہن ہم ملامت ءِ۔ عمران نا دا ارشاد ناول و افسانہ نا باروٹی ءِ۔ او تو داکان مُست براہوئی ناول و افسانہ غان مایوس ئس۔ اونا مایوسی ءِ بیرہ افضل مراد نا ”کرنچ“ مُر کرے۔ گڑاحسن ناصر نا ”چیہانٹ“ کن انتئے بد دننگ اٹی ءِ، ہرا کہ اونا مایوسی ءِ ہم مُر کتویسس۔

ہفتئی تلار
تاک: 45
21-27 November, 2020
پنہ: 07