براہوئی شاعری نا سفر(4)

 

صوفی تاج محمد تاجل:۔

براہوئی و بلوچی زبان نا صوفی شاعر تاج محمدتاجل مکتبہ درخانی نا دور اٹی تینا شاعری نا بنا ءِ کرینے، ولے اونا تعلقداری مکتبہ درخانی تون ہچ ءُ وخت اس متنے۔ او نئے بیرہ براہوئی زبان نا درویش صوفی شاعر اس تدینگانے بلکہ او بلوچی و سندھی زبان اٹ تینا صوفیانہ رنگ ءِ درشان کرینے۔

”سندھی ٹی ’شاہ بھٹائی‘ سرائیکی ٹی ’غلام فرید و سچل سرمست‘ پنجابی ٹی ’بھلے شاہ‘ پشتو ٹی ’رحمن بابا‘ و بلوچی ٹی ’مست توکلی‘ نا تینا تینا ہند آک ءُ، براہوئی ٹی تاجل نئے بیرہ ہندا ہند انا حقدار ءِ بلکہ اوکان ہم زیات۔ انتئے کہ زبان اسے نا شونداری، اوٹی خیال آتا درشانی ہمو وخت سہی وڑاٹ مننگ کپک کہ زبان نا چاگڑد و زبان نا شونداری نا خواہندار مرے۔ ولے افسوز کہ دا دا وخت اسکان ہر پڑ آ بیرہ دا سوب آن پد سلوک ءِ دانا تینا پاروک آک اونا قدر ءِ کتنو، ولدا ہم ننے فخر ءِ کہ ہرا وخت آ براہوئی ٹی صوفیانہ شاعری یا تصوف نا ہیت مرے تو تاجل ننے ہندا پڑ آ بھاز بالادی بُڑز نظر بریک۔“ (صابر،1988،20)

تاجل نا تعلقداری کچھی علاقہ غان ئس، کچھی علاقہ ٹی نئے بیرہ براہوئی زبان پاروک آتا بھلو کچ اسے بلکہ اوکان زیات سندھی و سرائیکی زبان پاروک آتا کچ ساڑی ءِ۔ تاجل نا دا کمال مسنے کہ او نئے بیرہ تینا لمئی آ زبان براہوئی ٹی تینا صوفیانہ رنگ آتے تالان کرینے بلکہ او سندھی و سرائیکی ٹی ہم تینا خیال آتا درشانی ءِ کرینے۔ عبدالرزاق صابر ”تاجل“ نا شاعری نا بابت پٹ و پول کرسا نوشتہ کیک کہ ”سندھی، سرائیکی و بلوچی شعر آتا مون اٹی براہوئی شعر آک بھاز کم ءُ، اونا سوب دا اف کہ تاجل براہوئی ٹی شعر کم پارینے بلکہ وجہ دا مننگ کیک کہ او ہندن ءُ ڈغار اسے تون یعنی ضلع کچھی نا علاقہ بھاگ اتون تعلقدار مسنے او مخلوق نا تعلقداری براہ راست سندھ و ایلو علاقہ غاتتون ارے دا سوب آن مخلوق براہوئی کلام ءِ جوانی اٹ پہہ متنے، اونا سندھی و سرائیکی شعر آتے پہہ مسنو۔“(صابر،1988،25)

یقین اٹ ہرا علاقہ ٹی ہرا زبان نا پاروک آک گیشتر مریرہ یا او علاقہ نا مارکیٹ نا زبان ہمو زبان پاروک آتا مرے تو او زبان علاقہ ٹی رواج ہلنگ کیک، و دا اسہ قدرتی ءُ ہیت اسے، ہندا سوب آن تاجل، براہوئی زبان آن زیات سندھی و سرائیکی ٹی شعر پارسا کرینے۔ تاجل نا براہوئی شعر آتا کمتی دا سوب آن ہم مرو کہ اونا شعر آک ہمو وخت اٹی اگہ کس ءِ یات سیلسنو تو او بندغ آک ہم کوڑی آن موکل کرسا ہنانو، او وخت آ دن ءُ نوشت و خوان نا باقاعدہ وڑاٹ ہچ رواج متنو ہندا سوب آن اونا چندی شاعریک زمانہ نا بے چیٹی نا گواچی مرور۔

عبدالرزاق صابر نا پٹ وپول لکھ ستا کڑزک کہ او تاجل نا براہوئی شعر آتے اونا نواسہ یا اونا خاہوت نا بندغ آتیان مُچ کرسا کتابی دروشم اٹ ایسنے۔ ہراتم نن تاجل نا صوفیانہ شاعری نا جاچ ءِ ہلینہ تو اونا صوفیانہ شاعری ٹی تصوف نا اصل ہروہ خننگک، صوفیانہ کلام اٹی مخلوق نا تعلقداری ءِ روحانی وڑاٹ اللہ پاک تون گنڈنگ نا اسہ گچین ءُ وڑ اسے، صوفیانہ رنگ اٹی مذہب و عقیدہ نا ہچ ءُ تعلقداری اس مفک بلکہ صوفی تا نظریہ دا پاہک کہ رنگ و نسل یا مذہب و عقیدہ غان بُڑز تیوی انسانیت نا تعلقداری ءِ برائے راست اللہ پاک تون کروئی ءِ، تاکہ انسان اللہ پاک نا ہروہ ءِ ڈغار آ امن و ایمنی ٹی زند ءِ تدیفنگ نا لائخ مرے۔ ہندا نظریہ نا بابت تاجل نا تیوی کلام اٹی انسانیت نا شون شرحالی، و امن و ایمنی نا سرحال آک تینا فن و فکراٹ پاش خننگرہ:

تاجل پارے عشق سلامت

کُل آن جوان ءِ مزہ و مابت

کوڑی کس اتون پادار اف

ساہ انا زموار او یار اف

محمد جیڑو سڑدار اف

ایڑے پوریا کٹیا اف

ایڑے بانگ صلاتی اف

ایڑے قاضی جماعتی اف“

(شاہوانی،1995ء،66-67)

تاجل نا دا صوفیانہ شاعری ٹی تیوی انسانیت نا امن و آسراتی کن مخلوق ءِ دا کلہو ساڑی ءِ کہ دا دنیا چار دے اسے نا ءِ۔ دا چار دے نا زند اٹ خدا تون عشق انا سلسلہ غاک برجا مریر تو دا پار و وخت اٹی حق تعالیٰ نا عشق سلامت مرے گُڑا زندگی نا مزہ و مابت نا چس دوئی مریک۔ انتئے کہ دا کوڑی آن کس اس ہچ اس دننگ کپک۔ جوان ہندادے کہ مخلوق تینا تعلقداری ءِ خدا و خدا نا رسول محمدؐ تون برجا تخے، ہندادے زند انا مسخت۔ دا براہوئی زبان نا صوفی شاعر (تاجل) یک سد و سینزدہ سال نا عمراٹی 1946ء اٹی کوڑی آن موکل کرے۔

صوفی فیض محمد فیضل:۔

بلوچ قوم انا پنی آ قبیلہ لاشاری ٹبّر آن تعلقدار بلوچی و براہوئی زبان نا صوفی شاعر فیض محمد فیضل، محمد خان نا مار ءِ، 1883ء اٹی خلق گاجان اٹ ودی مس۔

فیض محمد فیضل بلوچی و براہوئی زبان آن بیدس فارسی، سندھی، سرائیکی زبان تے ٹی ہم شاعری کرینے، او تینا تیوی شاعری ءِ دینِ اسلام نا تالان کننگ نا سوب جوڑ کرے۔ ”صوفی فیض محمد فیضل نا دونیم سَد پنہ غاتیا تالان بلوچی و براہوئی شاعری نا دیوان ءِ پیرمحمد زبیرانی مرتب کرے، ہرا نا پنچ سرحال ءُ۔

1۔دیوان فیض، 2۔ غزلیاتِ فیض، 3۔عین العشق، 4۔فیضِ حق، 5۔گلشنِ اشعار۔“ (براہوئی،1986،100)

صوفی فیض محمد فیضل ہمو وخت انا سندھی نا صوفی شاعر پیر رکھیل شاہ (ہراکہ فتح پور گنداوہ ٹی توسکہ) تون بیعت کرسا اونا مرید مس۔ پیر رکھیل شاہ نا صحبت و برکت آن فیض محمد فیضل ہم طریقت نا کمال آتے دُوئی کننگ تون سندھی بلوچی و براہوئی زبان اٹ تینا صوفیانہ فکر و رنگ آتے تالان کرسا کرے۔ او تینا استاد کامل پیر رکھیل شاہ نا بارو اٹ تینا براہوئی ءُ اسہ شئیر اسے ٹی پاہک:

تینٹ ہادی فتح پور ٹی

تینٹ پیر مغان

فیضل فقیر نا بلوچی شاعری نا بارواٹ عبدالقیوم بیدار پٹ و پول کرسا نوشتہ کیک کہ ”اونا بلوچی کلام ’گلشن اشعار‘ نا پن اٹ بلوچی اکیڈمی شینک کرینے“ (بیدار، اکتوبر، نومبر، دسمبر1989،11)

ولے اونا براہوئی شاعری نا کتاب عبدالرحمن براہوئی نا بڑزکو تحقیق نا رداٹ پیرل زبیرانی تون خوندی ئسُر۔ افسوز دا ہیت اناءِ کہ پیرل زبیرانی ہم کوڑی آن موکل کرینے۔ او شاعریک گمان ہندن ءِ کہ بے چیٹی نا گواچی مسُر۔ فیضل فقیر نا براہوئی شاعری نا نمونہ:۔

داڑے ہلپیسہ نی دادے

در نی تین تون یار ہندادے

نے آن سوا ای انت کیو؟

کپہ جتائی خاخر نا دے

ہِنپہ ہمینگی مُر نی کنے آن

نن تون مرک اے یار نی نن دے

بر نی خواجہ اُست جہہ ءِ نا

نی اُس پین جاگہ ہرا دے

مرے خوش دا فیضل ہراڑے

نے تون دا خانہ آباد ءِ“

(براہوئی،1986،102)

دا صوفی شاعر پنچ شنبے نا دے 8 نومبر 1975ء اٹی دنیا غان موکل کرے۔

ہفتئی تلار
تاک: 33
10-04ستمبر 2021ء
پنہ: 08