”گنجان‘‘نا گودی
عبدالرازق ابابکی
براہوئی زبان نا پڑ آ ہراتم نیاڑی قلمکار آتا پن ہلنگک، تو کل آن مست ننا مون آ گودی تاج بانو نا پن بریک۔ او نئے بیرہ براہوئی زبان نا اولیکو نیاڑی نوشتکار ءِ، بلکن بھاز آ پٹ و پولی
نوشت آتا رد اٹ او براہوئی زبان نا اولیکو اخبار ”الحق“ نا کمکار شونکار ہم مسنے۔ او اسٹ اِرٹ آخا کیہی کتاب نوشتہ کرینے۔ دا رد اٹ اگہ گودی تاج بانو نا نوشت نا بنائی دے تا تاریخ ءِ ہُننگے تو اودے کساس نود سال پاننگ مریک، ولے ایلو کنڈ آ ہُننگے تو نیاڑی قلمکار آتا کچ اٹ ہموخدر ودکی بتنے ہراخس کہ بروئی ئسکہ، انتئے کہ نود سال اسہ تپہ اسے نا است بڈی کن بھاز بھلو وئی اس مریک، انتئے کہ گودی تاج بانو دا گڑا نا درور کن ہم مونی اتنگ مریک کہ بلوچ راج نیاڑی تے نوشت نا پڑ آ بننگ آن توتنے، و گودی نا نوشت نا پڑ آ بننگ و اونا کاریمک پک کیرہ کہ دا براہوئی زبان اٹ نیاڑی نوشتکار اس ہموتم آن مونی بسنے، ہرا گیری ءِ کہ براہوئی زبان نا نوشت نا پڑ آ اولیکو دور پاننگک۔ ولے اسہ پین راستکی اس دا ہم ارے کہ ہرا منہ نیاڑی نوشتکار آک مونی بسنو، اوفتیٹی ہندن ءُ ہم ارے کہ اوفک زبان و ادب نا ہر بشخ ءِ وسم کننگ نا وسیلہ جوڑ مسنو۔ دا رد اٹ اگہ نن گودی حمیرا صدف حسنی نا کاریم تا مثال ایتن تو کنا گدرینگوک آ ستر انا شاہدی کن گنج اس مرو۔
گودی حمیرا صدف داتم اسکان افسانہ، شاعری، و پٹ و پول نا پڑ آ کاریم تے مونی ایسنے۔ خلقی ادب آ اونا کروک آ کاریمک یخین اٹ بھاز زیات ستا کڑزرہ، ولے داڑے سرحال اونا افسانہ غاک ءُ۔ گودی نا داکان مست افسانہ غاتا اِرا کتاب ”نسخل“ و ”نود“ انا پن اٹ شینک مسنو۔ و داسہ اونا افسانہ غاتا مسٹمیکو کتاب ”گنجان“ نا پن اٹ مونی بننگ اٹی ءِ۔
افسانہ یخین اٹ تخیل نا دنیا غان مون آ بروک ءُ مواد اس مریک، ولے داٹی ہم ہچ ءُ شک اس اف کہ اوٹی نوشتکار نا جند انا آزموندہ غاتا ہم بھلو مڈی اس ساڑی مریک۔ دا آزموندہ غاک بیرہ نوشتکار نا جند آ تدینگوک ءُ مفسہ، بلکن دا آزموندہ غاک ایب کیب و چاگڑد نا سرحال آک مریرہ، ہرافتے نوشتکار آبزرو کیک، و ہراتم تخیل نا دنیا نا وسم مننگ نا بنا مریک تو اوٹی دا آزموندہ غاک تینے آن تینٹ خلنگسا کارہ۔ و ہراتم دا آزموندہ، احساس و رویہ غاک قلم نا قرطاس آ ہمو صنف انا خواست و نوشت نا چَس اتون اوار مونی بریر تو یخین اٹ اوفتا چَس پین ودک۔ گودی حمیرا صدف نا افسانہ غاتیٹی نیاڑی ذات انا آزموندہ غاتا کساس ءِ کننگ مریک۔ او نیاڑی نا ویل آتے، و راج اٹ نیاڑی نا بابت رویہ غاتے ہندن پیش کرینے، کہ اگہ نرینہ اس دا سرحال آتے ہرفوسس تو مننگ کیک اوفتتون انصاف کننگ متوکہ۔ دا سوب آن کہ دا راج اٹ دا رویہ غاتتون مون تننگ نا ویل و چَٹی زالکار نا زی آٹے۔ دا ہیت تینا جاگہ غا کہ بلوچ راج اٹ نیاڑی نا شرفمندی اسُل زیات ءِ۔ ولے دا ہم راستکی اسے کہ اینو نا بلوچ راج اٹی نیاڑی نا بابت دا روایت شاید ہمون سلتنے ہرا وڑ کہ دا راج انا بُن و بنچخ آن دا اونا رغ و پئے اٹ اوار ءِ۔ گڑا دا رویہ غاتے حمیرا نا کیہی افسانہ غاتیٹی نن پاش و پیدوار خننگ کینہ۔ ”توار“، ”دستار“ و ”خازگی آ دروشم“ پنی آ افسانہ غاک دانا پاش انگا مثال آک اریر۔
”توار“ افسانہ ٹی بلوچ راج اٹ ساڑی ہمو رواج نا سرحال ءِ سرفنگانے، ہراڑا اینو پگہ مجلس آتیٹی ہم ہیت کننگپک۔ یخین اٹ دا قبل از تاریخ نا مے مولدی نا ہمو رواج آتیان ءِ ہرادے تہذیب یافتہ بلوچ راج امنا کتنے، و دا بیرہ اشرافیہ نا منہ خاہوت اسکان برجا سلوک مرو۔ انتئے کہ لس وڑ اٹ بلوچ راج آن تعلقدار بھلو مخلوق اسے اینو تو دانا بابت معلومداری ہم اف۔ دن کہ دا رواج نا رد اٹ نیاڑی چَٹی نا مون اٹ بریک تو دادے مونی اتنگ نا گیگ کرینے، و دا یات ترفنگ نا کوشست کننگانے کہ نن ہرا وڑ نیاڑی نا بابت تینا روایت آتا ہیت ءِ کینہ تو اوفتیان اینو ہم گڑاس نزوری ساڑی اریر، ہرافتے چٹفنگ نا گرج ارے۔ انتئے کہ روایت آتا پاسداری و روایت شکنی مدام اسہ معنہ اس تفسہ، و نئے دافتا گرج مدام اسٹ مریک۔ راج انا شونداری کن ہمو روایت آک ہرافک پرغنگ کڑزرہ، اوفتے پرغنگ نا گرج ءِ، و ہرا رواج و روایت آک کڑزرہ کہ اوفتا پاسداری ءِ کننگے بیرہ ہموفتا رند ءِ دروئی تمک۔ ”توار“ افسانہ ہمو روایت آتا پرغنگ نا گرج آ زور شاغک ہرافتے ننا راج تینا شرفمندی نا پلو آ تفنگ نا خواہندار اف۔
ہندن ”دستار“ افسانہ ہم زوراک آتا برخلاف برانز اسے۔ دا زوراک نرینہ نا دروشم اٹ ہم ارے و سردار نا ہم۔ انسان نا بد انگا خصلت آتیان اسٹ دادے کہ ہراتم اونا دوٹی واکداری اس برے تو او تینے کل گڑا تیان ایڑتر تکک۔ دن کہ راج اٹ نرینہ غاتا اسہ بھلو کچ اس تینا شرف انا گمر اٹ نیاڑی تے کمتر تکک، ہندن سڑدار آتا ہم اسہ بھلو کچ اس تینا بھاز انگا شرفمندی ءِ سگنگ کپک، و اودے لگک کہ او کل گڑا تیان ایڑتر ءِ۔ دا کچ اسکان کہ او تینا رہیئت یا مزورکار آتا شرف و عزت آ ہم دو شاغک۔ دا افسانہ ہندا سرحال ءِ بھاز گچینی اٹ تینا خمب اٹ جاگہی کرینے۔ داکان بیدس ”خازگی آ دروشم“ ہم بیوس ءُ نیاڑی اسے نا کِسہ اسے، و اونا عزت ءِ ہم بے بالنگک، دا کِسہ نا گڈیکو ستر اٹ راج آن، ہمو راج آن سوج چست کننگانے، ہرا مدام نیاڑی نا شرف انا ہیت ءِ کیک، دا ہیت تینا جاگہ غا کہ دا راج نیاڑی نا شرفمندی نا بابت ہرا ہیت آتے کیک او اونا ساڑی دور انا روایت آتیٹی مننگ کیک اوار ہچ مفس، ولے نوشتکار راج انا ’بیرہ نعرہ اسکان ہی سہی‘ ولے نیاڑی تا شرف تننگ آ سوج چست کیک کہ اسہ بیوس ءُ نیاڑی اس اگہ پڈ پُر ءِ تو اونا زموار دیر ءِ، و گڈیکو ستر انا ہیت ءِ دوارہ کننگے تو اوٹی سوج دا وڑ چست کننگانے۔
”او حیران مس کہ یا اللہ دا تو داسکان تینٹ چنا اسے …… او توار کرے…… او مسڑ انت نا ارغ کاریم کپک ……؟ نی انتئے پنڈسہ……؟ مسڑ اونا کنڈآ سوالی آ خن تے سخت کرے …… جواب نا جاگہ غا سوال کرے …… ارغ……؟
اؤ…… کنے دا پا کہ دانا باوہ انت کاریم کیک……؟ داسہ مسڑ پُہہ مس کہ او انت پاننگ ءِ ……؟اونا خنک خوف زدہ مسُر…… چُنا تے دھکہ ترسا رُمب کرے…… پارے……
بی بی……! دا چنا کناءِ بیرہ کنا ءِ…… او دُدینگنگ ءِ شروع کرے۔
اونا نت تا رندآک چندی سوج آتے اِلارہ …… ہرا راج انا پیشانی آ اسہ مَون ءُُ ٹِک اس ئس……“
”گنجان“ افسانہ ہم منفرد ءِ۔ دن تو دا افسانہ ٹی ”کورونا“ ءِ سرحال جوڑ کننگانے، ولے اوٹی تینا ہیت ءِ بھاز گچینی اٹ کننگانے۔ ایہن ہم افسانہ سرحال نا آہری مفک، افسانہ کن سرحال تو بیرہ اسہ بہانہ اسے، ہرانا کمک ءِ ہلسا نوشتکار تینا تخیل اٹ ہندی خیال آتے کاغد آ اتنگ کن کاریم اٹ اتیک۔ دا افسانہ ٹی نوشتکار نشان تسنے کہ دنیا ودکی آسراتی تا رند اٹی ءِ، و ہندا آسراتی تا رند اٹ او کائنات ءِ کیہی نسخان آتے تننگ نا سوب ہم جوڑ مسنے۔ ولے بلوچ نا ویل آک داڑان جتا ءُ، او اینو نا دور اٹی ہم تینا مڈی و میرات آتا رکھ انا جت پت اٹی ءِ۔ اونا اولیاد آک اینو ہم کیہی ہیلہ غاتیٹی کورگم کننگرہ۔ افسانہ نا رد اٹ ہرا مخلوق آسراتی تا رند اٹی ءِ اودے ڈاکی اس پلویڑ کرینے، شومئی قسمت کہ دا ڈاکی آن بچنگ و مخلوق ءِ رکھ کننگ کن ہرا ہند و جاگہ ءِ گچین کننگک، او ہم بلوچ گلزمین ءِ۔ ہموفتا گل زمین ءِ ہرافک کنوئی دیر اکن سکرہ، اوفک تینا گم مروک آ باوہ و ایلم تے کن سکرہ۔
افسانہ ”خرماک“ اینو نا نسل انا نیاڑی تا بابت سوچ و رویہ نا تو اسُل پک ڈیک ءِ ایتک۔ کہ اینو نا نرینہ اُرا غان پیش تموک نیاڑی سے تون امر پیش بریک، و اونا اُرا غان پیش تمنگ آن پدی اُرا اسکان بننگ اسکان اوڑتون رویہ غاتا رد اٹ انت تادّی کننگک۔
حمیرا صدف نا کل سرحال آک راج آن ہلوک ءُ، او بیانیہ وڑ اٹی ہم اریر، اوفتیٹی مونو لاگ ہم ارے، و ہندن او تینٹ ہم کڑدار جوڑ مسنے۔ افسانہ نا ہرا وڑ کہ مرے، یا سرحال آک انت کہ مریر، ولے گودی حمیرا صدف ہر سرحال و افسانہ نا ہر وڑ ءِ ہندن افسانوی دروشم تسنے کہ سرحال تون اوار اوار خواننگ نا وخت آ کِسہ نا چس ہم گوہنگپک۔ دن تو راج اسے نا سرحال آک یخین اٹ اسہ وڑ مننگ کیرہ، ولے کِسہ گنڈنگ و افسانوی دروشم تننگ نا وخت آ لوز و سِتر آتے ہراو ڑ خُلنگک، خوانوک آ ءِ تینا کنڈ آ چکنگ اٹ دانا بھلو کڑد اس مریک، و حمیرا صدف دا بابت سرسہب ءِ۔
ہفتئی تلار
تاک: 31
27-21اگست 2021ء
پنہ: 05