عمران فریق نا سوال آک اوفتا جواب آک

ای ہفت روزہ ”تلار“ کوئٹہ ٹی عمران فریق نا افسانوی مجموعہ ”اینو ہم خدا خوشے؟“ (شیوان ادبی دیوان ڈاک نوشکے 2018ء) آ اسہ تبصرہ اس لکھاٹ۔ عمران فریق گڑاس کنا تبصرہ نا جواب و گڑاس پین اوار کرسا کتاب اس لکھانے۔ دا کتاب نا پن ”تر انا مُد ٹی ادب“ ءِ۔ دا کتاب شیوان ادبی دیوان ڈاک نوشکے بلوچستان نا پارہ غان شینک کننگانے۔ دا کتاب اٹی کنا تبصراتی مضمون آ اعتراض کرینے و گڑاس سوال ہم ارّفینے۔ خواجہ نا اعتراض آک کنا خن تیا۔ داڑکن وضاحت تو کروٹ۔ ولے دا اعتراض آک ہنداخس بھاز ءُ کہ کنے مضمون نا بھلن مننگ نا خطرہ مننگ اٹی ءِ۔ ہندا خاطر آن ای فی الحال دا مضمون اٹی سوال آتا ورندی ءِ تننگ اٹی اُٹ۔

اولیکو سوال نا پس منظر: ای حسن ناصر نا افسانہ غاتا مجموعہ ”چیہانٹ“ (آماچ ادبی دیوان مستونگ 2018ء)  آ تبصرہ کریسٹ ہمو وخت اسہ جملہ اس نوشتہ کریسٹ کہ ”حسن ناصر نا جوانی دا کہ بھاز جاگہ غا لوز آتے ہندن استعمال کرینے کہ اسہ وار اس خواننگ اٹی ہندن لگک کہ غلطی کرینے، ولے مچٹ اس غور کننگ آن پد تینٹ معلوم مریک کہ اونا لوزآک/ جملہ غاک بالکل درست ءُ، بجازی آنبار جاگہ نا جاگہ اس دا لوز آتا link ہمو اصل معنہ تون Link مننگ کیک، ہرا مقصد کن دافتے لکھنگانے۔ دُن کہ شیفکو جملہ غاتے ٹی: ”چنکو روشنائی اس روشندان آن کوٹھی ٹی کوکڑو کرسا تینا ہند ءِ پٹنگ ئس۔“

خواجہ عمران فریق سوال دا کرینے کہ ”داڑے کل آن مُست شاہین بارانزئی آن دا سوج ارّفنگک کہ آیا دا لوز آتا جوانی ءِ اونا جند انا ہُرے آ پہہ مننگ نا صلاحیت؟ اگہ لوز آتا جوانی ءِ تو مثال اٹی دا اولیکو جملہ ”چنکو روشنائی اس روشندان آن کوٹھی ٹی کوکڑو کرسا تینا ہند ءِ پٹنگ ئس“ داٹی مجازی حقیقی لوز آتے Identify انتئے کننگتنے؟ و دانا جملہ غاتیٹ دن ءُ انت مشکل ءُ ہیت اس ارے یا او ہرا لنک ءِ کہ اصل معنہ غا سر کیک تا؟ دا گڑاتیان اسٹ نا ہم ذکر اف جاچ اٹی۔“

جواب:۔ فریق جان ایلم۔ اول تو داڑے ای حسن ناصر نا تعریف ءِ کرینٹ۔ نے باید ئس کہ تعریف آ اعتراض کتویسہ، پین انت اسے آ کہ اعتراض کیسہ بے شک کرک۔ چلو ٹھیک ءِ نی اعتراض کرینس، کنے آن سوال ہم کرینس۔ اخلاقی وڑ اٹ کنے جواب ہم تروئی ءِ۔ ولدا ہم ای دا پارینٹ کہ ”مجازی آنبار“ ای دا پاتنٹ کہ ”مجازی“ تے استعمال کرینے۔ داڑے ”مجازی“ پاننگ آن کنا مقصد دادے کہ او ہندا لوز آتے استعمال کرینے۔ و اگہ نم کون آ بندغ کہ تینا نوشت اسے آ مروک تنقید آ پورو ءُ کتاب اس لکھک، تو باید دادے کہ نمے لوز آتے ”مجازی“ معنہ اٹ استعمال کننگ نا ہم سما مروسس۔ تو نم کن عرض دادے کہ روشنائی ءِ خن اف کہ او روشندان اس پٹے ولدا اوڑان کوکڑو کے۔ یخین اٹ داڑے ”روشنائی نا کوکڑو“ مجازی معنہ اٹ ہلنگانے تو ای ہم پارینٹ کہ مجازی آنبار لوز آک اتنگانو۔ داٹی پہہ مفننگ ناکنے لگپک کہ تُک اس جوڑ مریک۔ نما سوال نا ارٹمیکو بشخ کہ دا جملہ غاتے ٹی مشکل انت ءِ؟“ مشکل دادے کہ روشنائی اسہ جاندار ءُ گڑاس اف کہ او تینا ہند ءِ پٹے۔ ولدا حسن ناصر تینا جملہ ٹی دادے ہندن استعمال کرینے کہ داڑا اسہ سمجھدار ءُ بندغ اس اعتراض ہم کپک۔ نم پارینرے کہ دا گڑاتیان اسٹ نا ذکر اف۔ ایلم جان ہراڑے کس انا تعریف کننگک کہ اوڑے ہر لوز انا ذکر انا ضرورت اف۔ ولدا ہم اگہ ای ہر لوز انا ذکر ءِ (وضاحت ءِ) کرسا کاو تو کنے اسہ کتاب آ اوڑان بھلو کتاب اس لکھوئی تمک۔

ولے حیرانی داہیت آ مریک کہ ہراڑے نم افضل مراد نا افسانہ غاتا سفت ءِ کرسا پارینُرے کہ ”داڑے دا گڑا غان ہم خیال چپ مفک کہ امداد نا زئیفہ غان اونا اِرا مُسہ ڈائیلاگ آتیا امر بھلو کچ اسے ٹی راجی اُرائی تا ذہنی کیفیت ءِ مون آ ایسُنے، دُنکہ ”امداد نا اُرائی دا ہڑدے نا ڈینڈ و پڈاتیان بیزار مسوسس و امداد ءِ مشورہ تسکہ کہ دا بے بخت آ مشین تے بندکرک دافتے دب اسے ٹی بٹ بہ“ (پنہ 129)

داڑے مگہ نم دا Identify کرینرے کہ امر راجی کیفیت ءِ مون آ ایسنے؟ کہ کنے آن Identification خوارے۔ افضل مراد کہ ہراڑے نما سفت ءِ کرینے۔ انت نم اوڑان دا سفت آتے Identfy کننگ نا پاریرے؟ نم تو اودے  براہوئی ادب نا کل آن بھلا نقاد پاریرے (حالانکہ او نقاد اس اف)۔ مطلب دا کہ اگہ ای ہم افضل مراد آنبار نما ستا و سفت ءِ کریٹہ تو نم کنے ہم اوڑانبار براہوئی نا بھلو نقاد اس جوڑ کریرے۔ اگہ اوڑان زیات ثناء و سفت کریٹہ تو نم کنے اوڑان ہم بھلو نقاد اس ثابت کریرے۔ ولے ای ہمون کننگ کتوٹ۔ ولدا ہم کنے یقین ءِ کہ ای ہمون کننگ کتوٹہ۔ انتئے کہ ای انت کہ کریٹہ ولے نما کتاب ءِ ایوارڈ ترفنگ کتوٹہ۔ بس ای تینا شکست ءِ امنّا کیوہ۔

نما ارٹمیکو سوال: ”و دانا مونی اسہ جاگہ اس شاہین بارانزئی لکھک: ”حسن ناصر نا چیہانٹ شیفکو تپہ نا حالت نا پیدواری ءِ کیک، ولے اوفتا راہشونی ءِ کننگ کپک۔“ داڑے اولیکو سوج شاہین آن دا مریک کہ انت چیہانٹ اٹی نوشتہ مروک آ کل 17 اِنگا افسانہ غاک ہندن ءُ ہرافتا بارو اٹ اسہ ستر اسے ٹی دا فیصلہ کننگانے؟ اگہ آخا نم منہ افسانہ نا یا اسہ افسانہ اسے نا ہیت ءِ کننگ اُرے، تو مچ آ کتاب ءِ انتئے پوائنٹ آؤٹ کیرے؟“

جواب: جی بالکل مچ آ کتاب نا بارو اٹ کنا ہندا خیال ءِ۔

مسٹمیکو سوال: (افضل مراد نا افسانہ ”انتظار نا چٹھی“ ءِ ای رپورٹ اس پارینٹ) نما سوال کہ ”کل آن مُست دا سوج شاہین بارانزئی و ایلو خوانوک آتیان مریک کہ او ہرا رپورٹ ءِ ہراٹی کڑدار آک مکالمہ کیرہ؟“

جواب: فریق جان دا سوال نا ورندی ٹی ای نمے آن ہم سوال اس کیوہ کہ دا افسانہ ٹی ہمو ہرا مکالمہ غاک ءُ کہ نم اوفتے مکالمہ پارے؟ اگہ داٹی مکالمہ ارے تو تینا ایلو نوشت یا ایلو کتاب اٹی نم اوفتے زرس mention کیرے نما مہربانی مرو۔

چارمیکو سوال: ”شاہین آن کل مُست دا سوال نا سوج کننگ ضروری ءِ کہ شاہین صاحب! افسانہ انت اسے؟“

جواب:۔ نم تینٹ جواب تسُّنرے کہ انت اسے؟ ای تو ہندا سرپند مریوہ کہ افسانہ اسہ واقعہ، اسہ کڑدار، اسہ کیفیت اسے آ نوشتہ مروک ءُ کِسہ اسے“ (پنہ 88)۔ فریق جان ایلم! ای نما ہندا تعریف تون اتفاق کیوہ۔ بیرہ داخس ترمیم کیوہ کہ افسانہ نا تعریف دادے کہ ”تینا کیفیت آتے بیان کننگ کن چندی کڑدار آتا کمک اٹ مکالمہ کرسا اسہ واقعہ اسے کِسہ نا دروشم اٹی قلم بند کننگ“

پنچمیکو سوال: نم لکھانُرے کہ ”داکان گڈ شاہین ولدا افسانہ غاتا پلاٹ سمری تے بیان کرسا تینا آخری گپ آتے دا وڑ اٹ کیک: ”بیشک نیام انا بندغ اٹی علمی ادبی ءُ آئیڈیا، جوان ءُ خیال ساڑی ءِ، ولے اوفتے افسانہ نا دروشم تننگ آن اگہ مضمون نا دروشم تننگاکہ تو زیات جوان ئس“۔ اوکان پد سوال کرینرے کہ ”شاہین بارانزئی آن دا سوال ارّفنگک کہ ”نیام انا بندغ“ نا 32  افسانہ غان اِرا افسانہ غا اِرا کمنٹ کننگ آن گڈ نم دا فیصلہ ءِ امر کیرے کہ نیام انا بندغ ءِ خواننگ آن گڈ یعنی پوروکتاب ءِ خواننگ آن گڈ؟ نم تو بیرہ اِرا افسانہ نا بارو اٹ اِرا ہیت کرینُرے۔“

جواب: جی اؤ، ای ہندا اِرا افسانہ نا خواننگ اِرا کمنٹ کننگ آن پد ہندا فیصلہ کرینُٹ۔ فیصلہ تو نم پارے ای سلاہ تسُّنٹ۔ اسہ نقاد اسے نا کاریم پورو کتاب ءِ خواننگ ارے مچ آ کتاب آ کمنٹ کننگ اف۔ اِرا افسانہ غا اِرا کمنٹ یا منہ افسانہ غا منہ کمنٹ نا مسخت خوانوک آتے پُہہ کننگ ءِ کہ دا کتاب اٹی افسانہ غاک دا وڑ ءُ۔ ایلو ہیت دا کہ ای پورو کتاب آ کمنٹ کننگ کن پیسہ تو ہلتنٹ کہ پورو کتاب آکمنٹ کیو۔

ششمیکو سوال: نما افسانہ ”زالبول و دون اسہ وڑ ءُ“ نا بارو اٹ ای لکھاسُٹ۔ ولدا نم جواب اٹی سوال اس کرینرے کہ ”داسہ شاہین بارانزئی آن دا ارفنگے کہ دا نقاد داخہ در پہہ متو کہ ہم بستری آن گڈ ”مسہ“ تو گدرینگا ولدا اوفتا سانگ مس ولدا پین ”اِرا“ تو گدرینگا ولدا برام آن گڈ ”چار“ تو آن پد اوفتا چُنا ودی مس۔“ داسہ دا کل تو تے حساب کین تو دا توک ”نہہ“ مریرہ چار آخا“

جواب۔ ہاہاہاہا، (کنا مخنگ نا کچ اسُل زیات ءِ، ولے تلار نا کالم چنک مرو، ہندا سوب آن چار ’ہا‘ گنج اسے) فریق جان ای نے کن سدخہ مریو۔ ای ہم ہندا پاریسٹ کہ ”برام آن گڈ ’چار‘ تو آن پد اوفتا چُنا ودی مس۔“ ایلو پنچ تُو تو اریر ولے برام آن مست ءُ۔ ولے کنا سوال یا کنا اعتراض تُو تیا الو بلکن برام آن مُست ہم بستری آ ئس۔ جوان مس کہ دانا نم تینٹ امنّا ءِ کریرے۔ دا ہیت آتے دا کتاب ءِ ایوارڈ تروک آ ’منصف‘ آک ہم فریم کیر، تینا ڈاکومنٹ آتے ٹی تخر کہ ہرا کتاب ءِ اولیکو ایوارڈ ترفیر، سفارش کروک آ بندغ ہم دا ہیت آتے فریم کے تینا ڈاکومنٹ آتے ٹی تخے کہ سفارش کرے ہرا کتاب ءِ ایوارڈ ترفے، اونا تخلیق کار تینٹ امنا کننگ اٹی ءِ کہ باقی و نازیہ (کڑدار آتا پنک) برام آن پنچ تُو مُست ہم بستری کریسُر۔ داڑے نما سوال نا ورندی ہنداخہ در ءِ۔ ای ہرا سوال ءِ کریسُٹ کنا سوال نا جواب داسکان ملاس ءِ۔ البتہ سوال تون نما اعتراض ہم ارے۔ زندگی مس اونا وضاحت ءِ نما اعتراض آتا جوابی آ وضاحت اٹی کروٹ۔

ہفتمیکو سوال: ”نقاد آن دا سوال مریک کہ افسانہ بلنڈر اسے یا افسانہ ٹی بلنڈر اسے؟

جواب: ہرا افسانہ ٹی بلنڈر مس ہمو افسانہ ہم بلنڈر اسے۔

کنے اومیت ءِ کہ کنا ایلم عمران فریق دا ورندی تیان است جم مرو ءِ۔ اگہ متو توپین کتاب اس لکھے، سوال کے ای جواب تروٹ انشاء اللہ۔

ہفتئی تلار

تاک: 36

19-25 September 2020

پنہ، 8